In de nacht van 8 op 9 september ging een groot deel van Moria, het grootste vluchtelingenkamp van Europa, in de vlammen op. De bijna 13.000 mensen die op een kluitje samen zaten in een ruimte die gebouwd was voor nauwelijks 3.000, vluchtten het kamp uit en moesten de nacht in de straten van Lesbos doorbrengen.

Wat er met hen gaat gebeuren en hoe het nu verder moet met de zogenaamde opvang op Lesbos, is een groot vraagteken. Het vuur ontstond op meerdere plaatsten tegelijk en wist zich vliegensvlug uit te breiden, aangewakkerd door de sterke wind.

Het was niet de eerste keer dat er brand is aangestoken in het kamp, maar het is wel de eerste keer dat een brand zo verwoestend was. De brandweer was op het ogenblik van de gebeurtenissen een bosbrand op 80 kilometer van Moria aan het blussen en kwam daardoor te laat.

Het is nog niet duidelijk wat dit keer de aanleiding van de brand was, maar het is al meermaals gezegd dat de leefomstandigheden in het kamp mensonwaardig zijn. Sinds het uitbreken van de coronacrisis is het er voor de asielzoekers in het kamp niet eenvoudiger op geworden.

Handen wassen is een helse klus

De Griekse overheid heeft voortdurend beperkende maatregelen opgelegd waardoor mensen moeilijker het kamp uit konden. Social distancing is er onmogelijk vol te houden. Handen wassen, een simpel middel om corona tegen te gaan, is een helse klus want er is nauwelijks stromend water in het kamp.

Een paar weken geleden sloot de bouwkundige dienst van het eiland de kliniek van Artsen Zonder Grenzen die was ondergebracht in een nabijgelegen loods, omdat er sprake zou zijn geweest van een bouwovertreding.

Toch waren er tot dusver officieel nog geen gevallen van corona gemeld. Nu ja, er werden ook nauwelijks testen gedaan. Tot een paar dagen geleden, toen iemand besmet bleek. Onmiddellijk nam de overheid stalen en er werden 2.000 mensen getest.

Op 8 september, de dag voor de brand, bleek dat er van die 2.000 testen 35 positief waren. De besmette mensen werden in een aparte sectie van het kamp gehouden, voor zover er in Moria nog plaats was voor zoiets. Vermoedelijk heeft dat bij een aantal mensen de stoppen doen doorslaan want de schrik voor corona zit er bij velen diep in.

Wat er ook van zij: Moria is op dit moment niet meer te gebruiken. Het deel dat nog niet was verwoest tijdens de eerste brand, ging op 9 september in de fik. De weinigen die nog in Moria bleven omdat ze geen alternatief voor onderdak vonden, werden weer de straat op gejaagd.

De Griekse overheid heeft op het moment van dit schrijven één ferryboot ter beschikking gesteld, waar ongeveer 1.000 mensen zouden kunnen worden ondergebracht. Op 10 september zouden in de loop van de dag nog 2 marineschepen aanmeren waar ook nog verschillende honderden mensen terecht kunnen. En de overheid brengt de 408 onbegeleide minderjarigen die in het kamp zaten, met chartervluchten naar Athene. Waar ze precies gaan verblijven is nog niet helemaal duidelijk.

Dat betekent wel dat er voor duizenden mensen geen oplossing is. Zij moeten alweer onder de blote hemel slapen, op straat vaak. De politie verhindert hen om naar de stad Mytilini te trekken, zogezegd uit vrees omdat slechts 8 van de 35 mensen die positief op corona getest hebben werden teruggevonden. Om die reden mag ook niemand van het eiland af. De vraag is hoelang de politie dit gaat kunnen volhouden.

Grieks minister voor Migratie Notis Mitarakis gaf eerder in een persconferentie naar aanleiding van de gebeurtenissen te kennen dat hij op termijn naar een gesloten detentiecentrum wil voor asielzoekers. Hij beweert dat hij dit doet om voor een “meer menselijke opvang” te zorgen.

Griekse regering wil afschrikking en detentie

Maar de huidige Griekse regering wil vooral een streng beleid tegen asielzoekers voeren. Daarin past afschrikking en detentie. De bevoegde minister vond het tijdens de persconferentie eveneens nodig om te zeggen dat de regering er in geslaagd is om het aantal aankomsten op de Griekse eilanden terug te dringen met 90 procent en om de eilanden te ontlasten van de grote aantallen asielzoekers die er zaten.

Dat klopt natuurlijk wel: tot voor een paar maanden zaten er bijvoorbeeld meer dan 20.000 mensen in Moria. Grote aantallen zijn naar het vasteland gebracht waar ze in andere kampen zijn ondergebracht, ver uit het zicht. Wat de daling in het aantal aankomsten betreft, begin september zei de minister van Scheepvaart dat Griekenland ruim 10.000 migranten had gestopt op zee.

Die bekentenis kwam er nadat in de internationale pers berichten waren verschenen dat de Griekse kustwacht pushbacks zou doen en asielzoekers terug in Turkse wateren zou duwen. “Geruchten die allemaal van dezelfde bron komen”, aldus de Griekse premier Mitsotakis in een interview op CNN.

De Turkse kustwacht liet inderdaad de voorbije weken en maanden meermaals video’s zien van ronddobberende vluchtelingen, die blijkbaar nu worden ingezet in een propaganda-oorlog. Maar misschien is het wel meer een kwestie van semantiek: pushback betekent dat de bootjes vanuit Griekse wateren terug in Turkse wateren worden geduwd. Wanneer de minister spreekt over beletten dat iemand in Griekse wateren komt, dan is dat technisch gesproken geen pushback, hoewel de actie op zich wel op een pushback lijkt (zie Gemaskerde agenten van Griekse overheid ontvoeren vluchtelingen en droppen hen op volle zee).

De EU schiet al jaren tekort

In ieder geval is de plaatselijk bevolking op Lesbos het meer dan beu om het afvalputje van de EU te zijn en om mensen op te vangen die blijkbaar niemand wil. Zij zijn volledig gekant tegen een nieuw kamp op het eiland, gesloten of niet.

Je zou zelfs kunnen zeggen dat ze enigszins blij zijn dat Moria in de vlammen is opgegaan. Indien de Griekse overheid van plan is om op het eiland zelf een gesloten detentiecentrum te bouwen, dan gaan er zeker nog heel wat confrontaties zijn met de lokale bevolking. Maar eigenlijk zou dit geen confrontatie tussen Griekse autoriteiten onderling mogen zijn.

De EU schiet al jaren tekort in het vluchtelingenbeleid dat er op gericht lijkt om asielzoekers zo veel mogelijk buiten de grenzen te houden, en als dat niet mogelijk is, om ze in de periferie te houden. Een toestand die niet houdbaar is, zoals Moria ons meermaals heeft laten zien in het verleden. Nu is de situatie echter op een punt gekomen dat concrete actie zal moeten worden ondernomen.

Eurocommissaris voor Binnenlandse Zaken Ylva Johansson heeft in een tweet al laten weten dat geld beschikbaar zal worden gesteld om de onbegeleide minderjarigen naar het vasteland te brengen en roept verder op tot solidariteit.

Vice-President van de Europese Commissie, de Griek Margaritas Schinas, die tevens instaat voor het promoten van onze ‘manier van leven’, zal op 10 september een bezoek brengen aan Moria om te kijken hoe de Europese Commissie kan helpen.

Dat zal toch wat meer moeten zijn dan wat de Commissie de voorbije jaren heeft gedaan met bijvoorbeeld een ambitieus relocatieprogramma waarin een aantal EU-lidstaten schitteren door hun weigering om asielzoekers uit Italië en Griekenland op te nemen.