‘Burgerzin is het nieuwe sexy’ postte illustrator en cartooniste Eva Mouton op 13 maart op haar Instagram. Het bericht werd enkele weken geleden herhaald toen “de tweede golf” gevreesd werd en het is nog steeds even relevant: burgerzin en verantwoordelijkheidsgevoel blijven van levensbelang. En het moet gezegd: op 6 maanden tijd hebben we die individuele verantwoordelijkheid massaal ter harte genomen. Eerlijk gezegd, ik ga hopeloos verloren zijn als ik ooit weer een winkel of restaurant moet binnengaan zonder minutieuze instructies, om over op de grond getapete bewegwijzering nog maar te zwijgen. 

Er is duidelijk nog steeds een groot draagvlak voor het leeuwendeel van de coronamaatregelen. Maar burgerzin wil niet zeggen dat we geen vraagtekens zouden mogen zetten bij het Belgische coronabeleid. Ook daar doen we het op zich niet slecht, aan kritische opiniemakers is er geen gebrek. Alleen is die kritiek vaak wat te eenzijdig. 

Ten eerste, meer nog dan bij de beknotting van onze individuele vrijheid, moeten we stil staan bij de sociale impact van ‘het nieuwe normaal’. De beperking van sociale contacten en de inperking van de publieke ruimte, mondmaskers in de klassen, contact tracing; de maatschappelijke gevolgen van deze maatregelen zijn diepgaand. En het is nog lang niet zeker of ze van voorbijgaande aard zijn, de maatregelen of de gevolgen. 

Die sociale impact is heel gedifferentieerd – om een gewichtiger woord als ‘ongelijk’ niet in de mond te nemen. Tous ensemble is niet tous égaux: jongeren in instellingen, internationale studenten, alleenstaande dertigers, kansarme gezinnen, zorgpersoneel, thuiswerkende jonge ouders, mensen met een beperking, expats, ondernemers, psychiatrische patiënten, mantelzorgers, chronisch zieken, rusthuisbewoners, …. Er zijn evenveel verhalen als er mensen zijn. En sommige van die verhalen worden stelselmatig over het hoofd gezien. Het blijkt vooralsnog gemakkelijker om een mondmasker op te zetten dan om onze oogkleppen af te doen.

Ten tweede, is het niet de noodzakelijkheid van de inperking in onze individuele vrijheid die in twijfel moet worden getrokken, maar wel het opzet waarmee dat gebeurt, de visie die er achter zit. Omdat er zo veel kritiek is op de medische experten die het beleid te veel zouden domineren, riskeren we de politieke processen die er achter schuilgaan uit het oog te verliezen. Maar het heeft geen zin om de wetenschappelijke experten met de vinger te wijzen als een gebrek aan politieke visie het echte probleem is!

Het is in ieder geval niet heel aannemelijk dat de Belgische coronastrategie te slaafs gebaseerd is op wetenschappelijk advies, integendeel zelfs. De regeling van wekelijks wisselende contactbubbels van 15 personen – om maar één voorbeeld te noemen – was op veel vlakken een “straffe” maatregel, maar streng was ze toch moeilijk te noemen en wetenschappelijk verantwoord al helemaal niet. 

Het probleem is dus niet dat het wetenschappelijke expertise aan democratische legitimiteit ontbreekt. Het probleem is dat het onze politieke vertegenwoordigers aan democratische legitimiteit ontbreekt! 

Kritische denkers die vrezen voor de technocratische neigingen van het coronabeleid wijzen weliswaar op het belang van politiek en publiek debat. Die kritiek gaat echter voorbij aan de meer fundamentele vraag welk soort ‘politiek’ dat dan moet zijn. Want misschien wordt er vandaag niet te weinig, maar te veel aan politiek gedaan. Als politiek een spel is, zijn de échte verliezers niet de politici. Dan zijn de verliezers de mensen wiens verhaal stelselmatig niet verteld wordt. 

De coronacrisis is ook de crisis van het democratische, partijpolitieke systeem. De coronacrisis maakt immers tastbaar hoe dun de (politieke) verantwoordelijkheid van politici in dit systeem is. Te dun. Het verrassingselement dat aan het begin van de eerste golf nog kon gelden als verzachtende omstandigheid, doet nu het gebrek aan empathie en verantwoordelijkheidsgevoel van onze volksvertegenwoordigers alleen maar scherper aftekenen.

In het huidige democratische bestel zou het in de eerste plaats de verantwoordelijkheid zijn van de politieke oppositie om hier op te wijzen. Maar die hebben het blijkbaar te druk met de regeringsvorming, het politieke spel bij uitstek. Het “fuck de zijlijn” van Kristof Calvo klinkt een beetje wrang als blijkt dat er helemaal niemand meer aan de zijlijn staat om het spelniveau in de gaten te houden; als blijkt dat alle spelers in het centrum staan te trappelen. Als de oppositie tussen links en rechts op sterven na dood is te midden van deze pandemie, is het dan niet de hoogste tijd om deze nieuw leven in blazen, vanachter onze mondmaskers? Om ons af te vragen wat er op het spel staat? 

In die optiek is het maar de vraag of we blij moeten zijn dat de federale regeringsvorming – na meer dan 470 dagen – nu toch in een stroomversnelling zou zitten. Nadenken over een andere manier om aan politiek te doen, zal tot de volgende politieke crisis moeten wachten. Maar het zou een stap in de goede richting zijn als we in deze crisis, tous ensemble, onze burgerzin en verantwoordelijkheidsgevoel in het stemhokje zouden kunnen tonen. 

Nora Timmermans, PhD Research Fellow of the Research Foundation – Flanders (FWO)

Foto: Mx Lucy, Wikimedia Commons / CC BY-SA 4.0