De 2 grootste partijen, Likoed van premier Benjamin Netanyahu en Blauw en Wit van rivaal Benny Gantz vormen sinds 17 mei, samen met enkele kleinere partijen, een regeringscoalitie. Met de beëdiging van de nieuwe ‘eenheidsregering’ kwam er een einde aan een politieke impasse die 500 dagen duurde en3 verkiezingen vergde (in april en september 2019 en op 2 maart 2020).

De nieuwe regering wordt de eerste 18 maanden geleid door Netanyahu, die geplaagd wordt door een corruptieproces. Volgens het regeerakkoord zal Benny Gantz de daaropvolgende 18 maanden het premierschap overnemen. Tot zolang is Gantz minister van Defensie en vicepremier, posten die hij na 18 maanden automatisch overdraagt aan Netanyahu. Gantz verraadde zijn electoraat door in zee te gaan met Netanyahu ondanks het feit dat het verdrijven van de macht van de likoed-leider de inzet was van zijn verkiezingscampagne. Na de aankondiging van een regeerakkoord tussen Likoed en Blauw en Wit speculeerden verschillende commentatoren dat Netanyahu nooit van plan was om de machtswissel na 18 maanden te respecteren, maar een reden zou vinden om de coalitie voor deze deadline te torpederen zodat hij via nieuwe verkiezingen kan proberen om de lakens weer volledig naar zich toe te trekken.

De meest efficiënte manier voor premier Netanyahu om nieuwe verkiezingen af te dwingen, is het insisteren op een overheidsbudget van 1 jaar in plaats van 2 jaar zoals afgesproken in het eenheidsakkoord. Coalitiepartner Gantz is fel gekeerd tegen een 1-jarig begroting. De uiterste datum om het overheidsbudget goed te keuren is 25 augustus. Volgens de Israëlische wet staat een stemming in de Knesset (Israëlisch parlement) over de begroting gelijk aan een vertrouwensstemming over de regering. Als de begroting niet goedgekeurd wordt, dan wordt de Knesset automatisch opgeheven en moeten er opnieuw algemene verkiezingen komen in november.

Verbod op conversietherapie

Het wantrouwen tussen de partijen van de tot voor kort gezworen rivalen Netanyahu en Gantz werd onlangs blootgelegd via de stemming in de Knesset van een wet die conversietherapie verbiedt. (Conversietherapie is een verzamelnaam voor allerlei pseudowetenschappelijke praktijken die de seksuele geaardheid van homo- of biseksuele personen trachten te ‘genezen’.) Als het effectief tot nieuwe algemene verkiezingen komt in november, dan zal deze conversietherapiewet de geschiedenis ingaan als het begin van het einde van de jonge regeringscoalitie.

Blijkbaar was Blauw en Wit eerder overeengekomen met Likoed dat ze de conversietherapiewet, voorgesteld door de seculiere sociaaldemocratische oppositiepartij Meretz, niet zou steunen. Niet zo lang voor de stemming geraakte echter bekend dat Gantz en de Blauw en Wit-minister van Justitie, Avi Nissenkorn, hun gewicht toch achter de wet zouden zetten.

Nadat de voorlopige lezing van de wet op 22 juli werd goedgekeurd, uitte een woedende Likoed-minister van Diasporazaken, David Amsalem, vanop het podium luidkeels zijn ongenoegen over Blauw en Wit. “Drie minuten voor de stemming zeggen jullie me dat jullie samen met de oppositie zullen stemmen en dat dit jullie standpunt is […] Jullie zitten ons hier te bedriegen zonder enige schaamte. De brutaliteit van Blauw en Wit! Jullie zijn een bende leugenaars!” Daarop ontstond er chaos tussen de Knessetleden van de coalitiepartijen.

De ultraorthodoxen verzekerden Gantz dat hij nooit premier zou worden, maar ze vielen ook Netanyahu aan door te beweren dat hij niet genoeg gedaan had om te garanderen dat de wet niet goedgekeurd zou worden. Ze wezen erop dat verschillende Knessetleden van Likoed niet aanwezig waren tijdens de stemming. Zonder de steun van de ultraorthodoxe partijen die deel uitmaken van de regeringscoalitie wordt het moeilijk om bij Netanyahu de naleving af te dwingen van de afspraak om Gantz premier te maken in een rotatiesysteem. Wat Netanyahu betreft legt deze botsing immers de basis voor nieuwe verkiezingen. En die zouden hem goed kunnen uitkomen.

Nieuwe verkiezingen?

De premier beseft maar al te best dat het met een contraire coalitiepartner moeilijk is om uit te stralen dat hij alles onder controle heeft. De protestacties tegen Netanyahu voor zijn aanpak van de coronacrisis in Israël groeien, terwijl het virus zich verder verspreidt. Ondanks de tot nog toe weinig performante actie van de regering rond COVID-19, was de coronacrisis het ultieme argument voor Gantz om uiteindelijk toch in een coalitie te stappen met Netanyahu. Zowel Blauw en Wit als Likoed bleven de afgelopen maanden echter verder campagne voeren. Dat wijst erop dat geen van beide partijen erin gelooft dat de regering zal overleven. Door voor het verbod op conversietherapie te stemmen, probeert Blauw en Wit de liberale kiezers die het verloor door in zee te gaan met Netanyahu, een signaal te sturen.

De onenigheid over het overheidsbudget lijkt in deze context geen economische, maar een politieke kwestie te zijn. Netanyahu ziet zijn populariteit dalen in de peilingen en voelt de onrust binnen zijn eigen partij. Voor hij zelf opzijgeschoven wordt, lijkt het dus een te riskeren politieke gok om nieuwe verkiezingen uit te lokken. In de vroege uren van 23 juli, de dag nadat de conversietherapiewet werd gestemd, werd Roni Gamzu aangesteld door Netanyahu en Edelstein -de Likoed-minister van Volksgezondheid- als dé specialist die het land door de coronacrisis moet leiden.

De benoeming gebeurde echter zonder medeweten van vicepremier Gantz, die het nieuws via de sociale media moest vernemen. Luiden de recente acties, die wantrouwen en wraak projecteren, het vroegtijdige einde van de huidige Israëlische regering in? Zal Netanyahu, nu al de langst zittende premier in de geschiedenis van het land, erin slagen om zich aan de macht vast te klampen, ondanks zijn juridische problemen?