In El Salvador stond de lockdown niet alleen in teken van corona, maar ook van tropische storm Amanda. 32 mensen lieten het leven en er zijn nog steeds 17 personen vermist. Meer dan 30.000 Salvadoranen werden getroffen door de gevolgen van de overvloedige regens.

Gezondheidsactivist Moisés García maakte het allemaal mee vanaf de eerste rij. Hij is directeur van de gezondheidsorganisatie APSIES, die deel uitmaakt van een lokale Salvadoraanse koepelorganisatie waarmee de Belgische ngo FOS samenwerkt: het Nationaal Gezondheidsforum (Foro Nacional de Salud, FNS). We legden ons oor bij hem te luisteren.

Wat is de impact van de tropische storm op het land?

“Naast de menselijke tol is er ook veel materiële schade. Het is jaren geleden dat we zoveel regenval hadden en dat de rivieren buiten hun oevers traden, met zware overstromingen als gevolg.”

“Het eindrapport van de regering is nog niet af, maar zij spreken van 500 huizen die volledig verwoest zijn en 1.200 met schade. Maar wij weten van onze mensen in de gemeenschappen dat het aantal huizen dat schade heeft geleden veel hoger is. Daarnaast zijn hele wegen weggespoeld en tien bruggen in het land beschadigd. Ook het elektriciteits- en telefoonnetwerk is aangetast. Ook vandaag zijn er nog gemeentes die zonder elektriciteit zitten. Honderden auto’s zijn ook letterlijk weggespoeld, zoals je kon zien op de spectaculaire filmpjes die verspreid werden op sociale media.”

“Spijtig genoeg zijn ook landbouwgronden weggespoeld waar net op gezaaid was. Zowel de grotere percelen waar maïs op verbouwd wordt als de moestuintjes waar mensen groenten en fruit verbouwen voor hun eigen voedselvoorziening. De landbouw had al schade ondervonden door de corona-lockdown. Wij vrezen dat de voedselsituatie nu nog onzekerder wordt.”

Salvadoraans gezondheidsactivist Moisés García

De verwoestende storm komt middenin de coronacrisis. Welke concrete gevolgen heeft dat?

“Meer dan 12.000 mensen zijn geëvacueerd naar 300 noodopvangplaatsen. Die noodopvang is veel te klein om social distancing te kunnen toepassen. De evacuatie zelf verliep halsoverkop, niet iedereen had daardoor een mondmasker op en liep de eerste dagen onbeschermd rond. We vrezen dat dit zich de komende dagen zal weerspiegelen in de coronacijfers.”

Hoe heeft de regering de natuurramp aangepakt?

“De aanpak was ontoereikend. Het begint al met de voorbereidingen. De vorige administratie had na de doortocht van storm Ida in 2012 mechanismes ontworpen om snel de civiele bescherming te kunnen activeren bij rampen. Spijtig genoeg is er een traditie in El Salvador om bij een regeringswissel tabula rasa te maken van alles wat de vorige regering besliste. En Bukele, de huidige president, was daar nog bedrevener in dan zijn voorgangers.”

“Het personeel dat verantwoordelijk was voor rampenplannen heeft hij ontslagen en nooit vervangen. Toen code geel werd uitgeroepen na de eerste regens, was zelfs niet duidelijk wie de directeur bij de civiele bescherming was. Er zijn nog steeds geen gouverneurs benoemd in de departementen, die bij de activatie van het rampenplan een cruciale rol spelen. En door dat totale gebrek aan organisatie in de overheidsstructuren, bestonden de gemeentelijke commissies van de civiele bescherming alleen nog op papier. Wanneer men die wou activeren, stelde men vast dat ze op veel plaatsen eenvoudigweg niet meer bestonden.”

“Door de snelheid waarmee de ramp zich voltrok, zag de regering zich genoodzaakt om te improviseren. Typisch aan de regeringsstijl van Bukele is dat hij orders begint uit te delen en alles en iedereen begint af te dreigen. Hij komt stoer verkondigen dat de gemeentes onmiddellijk de commissies moeten samenroepen of dat hij hun bevoegdheden zou afnemen. Maar hoe ga je commissies samenroepen die in de praktijk niet meer bestaan? Dat werd het meest duidelijk toen de storm zich verplaatste van San Salvador en Bajo Lempa naar de andere regio’s in het land. Men had een paar extra dagen om voorbereidingen te treffen, maar ook daar kwam men hopeloos te laat. De brandweer, het leger en reddingsdiensten deden vervolgens wat ze konden, maar ook hier ontbrak het aan een gecoördineerd plan.”

“Om haar gezicht te redden, heeft de regering gedaan wat ze al met succes doet sinds ze aan de macht kwam: een pr-show op poten zetten. We zagen ministers die voedselpakketten uitdeelden en omgevallen bomen opruimden. Een populistische truc om de bevolking op haar hand te krijgen. Spijtig genoeg werkt dit, terwijl ze op dat moment een plan van aanpak en coördinatie hadden moeten op poten zetten als ministers.”

“Door de combinatie van de coronacrisis en de tropische storm, krijgen we meer en meer klachten van mensen aan wie hulp geweigerd wordt”

Wat heeft gezondheidskoepel Foro Nacional de Salud (FNS) zelf gedaan?

“In een eerst fase hebben de gemeenschapsleiders zich ingezet om schade en noodsituaties te rapporteren aan de bevoegde instanties, zodat die de reddingswerken konden organiseren. Vervolgens hebben we actief meegewerkt aan de reddingsacties. We hebben ook meegewerkt aan de noodopvang. Er zijn albergues, opvangcentra, die volledig gerund worden door onze gemeenschapsleiders. Daarnaast hebben we voedselbedeling georganiseerd aan getroffen families met de steun van onze internationale donoren. We hebben ook deelgenomen aan voedsel-, water- en kledingbedeling die georganiseerd werden door andere sociale organisaties.”

“Op dit moment geven we vooral ondersteuning aan mensen die gezondheidsproblemen hebben en in de steek worden gelaten door de gezondheidscentra. Door de combinatie van de coronacrisis en de tropische storm, krijgen we meer en meer klachten van mensen aan wie medische ondersteuning geweigerd wordt. Daar zitten uiterst dringende gevallen tussen, zoals uitslag van kankeronderzoeken. Wij begeleiden de mensen naar het centrum en zorgen ervoor dat ze bij een dokter terecht kunnen.”

Wat zijn jullie voorstellen voor de aanpak van natuurrampen in de toekomst?

“Gemeenschapsnetwerken moeten opnieuw versterkt worden en het middenveld moet daarbij betrokken worden.”

“De aanpak van de FMLN-regering na doortocht van Ida in 2012 was wel goedbedoeld, maar nu stellen we vast dat daar ook risico’s aan vast hangen. Voordien waren gemeenschapsorganisaties en het middenveld meer betrokken bij preventie van natuurrampen en gemeentelijke rampenplannen. In 2012 is dat geïnstitutionaliseerd, maar het gevolg is dat we onze eigen expertise gaandeweg kwijtraakten en zelf minder aandacht hadden voor dit onderwerp. De regie van de regering liet de wensen over – het niet functioneren kan niet volledig toegeschoven worden aan Bukele – en de nieuwe regering deed de inspanning volledig teniet. We mogen de civiele bescherming niet alleen aan de staat overlaten. De regering moet een institutioneel kader en fondsen voorzien, maar de regie moet weer bij het middenveld en de gemeenschappen zelf komen te liggen. Het lokale bestuursniveau moet hierin versterkt worden.”

“Er moet ook een langetermijnvisie komen om milieurampen te voorkomen en de impact ervan te verminderen. Om een concreet voorbeeld te geven: we weten dat ontbossing overstromingen in de hand werken. Door in te zetten op herbebossing, heb je op termijn misschien een minder zware impact van tropische stormen. Dat is maar één element, maar aan een globale milieuvisie op lange termijn ontbreekt het op dit moment.”

De perfecte storm: een gezondheidscrisis die samenvalt met een natuurramp… pic.twitter.com/beiqrG3dcl

— fosngo (@fosngo) June 16, 2020

Gaan jullie de voorstellen bespreken met de regering?

“Wij zijn vragende partij om aan tafel te zitten met de bevoegde ministeries, in het bijzonder met die van milieu en landbouw. Het probleem is dat de huidige regering niet open staat voor sociale dialoog en middenveldorganisaties publiekelijk aanvalt. Tenzij je als sociale organisatie zwijgt en uitvoert wat de regering zegt, zoals het uitdelen van voedselpakketten. Maar als je kritische vragen hebt of het beleid wil bijsturen, dan ben je niet meer welkom.

Toch zullen we een manier moeten vinden om die deur te openen, zowel van de ministeries als van het parlement. Op dit moment zetten we vooral in op dialoog op lokaal niveau. Met de gemeentebesturen slagen we er wel nog in om afspraken te maken en gemeenschappelijke acties te coördineren. Hopelijk kunnen we in de toekomst de regering op nationaal niveau ook aan de tafel dwingen om onze agenda te bespreken.”