“Het woord crisis”, zei John F. Kennedy “wordt in het Chinees met twee karakters geschreven. Het ene staat voor gevaar, het andere voor mogelijkheden”.

Covid-19

Sinds de coronacrisis heeft minister van justitie Koen Geens heel wat maatregelen genomen, en intussen uitgevoerd, om het aantal gedetineerden per gevangenis te doen dalen tot de maximale gevangeniscapaciteit. Bij dit nieuws fronsen wij onze wenkbrauwen.

Hoe komt het dat er nu pas drastisch wordt gehandeld en gevangenen ‘vrijgelaten’ worden, maar niet toen het Comité ter Preventie van Foltering (CPT) (een onderzoeks- en adviesinstelling van de Raad van Europa in Straatsburg, nvdr) ons dit in 2012 adviseerde? Waarom wordt er slechts in tijden van crisis actie ondernomen, terwijl het probleem zich al langer manifesteert?

Daarnaast kondigde minister Koen Geens aan dat de gedetineerden die momenteel voorlopig worden vrijgelaten, na de Coronacrisis terug zullen moeten keren naar de gesloten instellingen. Dit voelt aan als een tijdelijke oplossing waarbij het structureel probleem in de gevangenissen niet verholpen wordt.

Eén van de maatregelen die minister Geens neemt om de overbevolking aan te pakken, is het vrijlaten van gedetineerden die voldoen aan de voorwaarden. Ten eerste komen gedetineerden die zes maanden voor hun vrijlating zijn in aanmerking voor een vervroegde vrijlating. Ten tweede komen een aantal gedetineerden in aanmerking voor een strafonderbreking. Zij moeten een straf hebben van niet meer dan tien jaar en moeten al eens op penitentiair verlof geweest zijn.

Dit geldt niet voor gedetineerden die veroordeeld zijn voor zedenfeiten of terreurdaden. Gevangenen die van een strafonderbreking genieten worden na de pandemie terug in de gevangenis verwacht. Op deze manier wil de minister het bevolkingsaantal reduceren tot de officiële gevangeniscapaciteit.

Deze Covid- 19 crisis is het bewijs dat België wel over de mogelijkheden beschikt om de toegelaten gevangeniscapaciteit te respecteren. Het is echter jammer dat er een crisis voor nodig is om dit in werking te stellen. Of deze maatregelen ook het beste antwoord bieden op de problematiek als er geen crisis zou zijn, is een andere vraag.

Deze extreme maatregelen lossen de problematiek enkel op korte termijn op. Wanneer de crisis tot zijn einde komt, zal er terug sprake zijn van overbevolking. Hoe komt het dan dat we na deze pandemie terug een stap achteruit willen zetten in plaats van vooruit? We moeten onze focus richten op het re-integratieproces in tegenstelling tot gevangenen te laten terugkeren naar de gevangenis.

Transitiehuizen

Een alternatief is om meer gebruik te maken van transitiehuizen in plaats van gedetineerden gewoon vrij te laten. Dit is een plaats waar gedetineerden naartoe kunnen gaan als ze in de laatste periode van hun detentie zijn. Op deze manier worden ze beter ondersteund op hun re-integratie in de samenleving.

Omdat er hier minder mensen samenzitten, kan de social distancing gerespecteerd worden. Dat is een belangrijk gegeven in deze tijden van crisis. Dit is eveneens ook een goede maatregel die op lange termijn kan werken om de overbevolking in de gevangenissen tegen te gaan, als we meer transitiehuizen bouwen en hier in de toekomst ook meer gebruik van gaan maken.

In deze huizen wordt intensief gewerkt aan re-integratie door verschillende activiteiten, workshops en lessen te voorzien, die de gedetineerden een beeld geven van het leven buiten de gevangenis. Doordat er op kleine schaal gewerkt wordt, zal er meer tijd per gedetineerde voorzien kunnen worden om een situatie te creëren die lijkt op die van het ‘gewone leven’.

De transitiehuizen bieden een goede opportuniteit om de overbevolking in Belgische gevangenissen tegen te gaan: er wordt meer ruimte en tijd gecreëerd, waardoor er op lange termijn ook gesproken kan worden van een daling in recidive, dankzij een betere en individuele begeleiding.

Ook voor toekomstige uitbraken van ziekten of pandemieën zou dit kleinschalig initiatief een voordeel kunnen bieden, aangezien er minder mensen samenleven en er dus meer afstand kan gehouden worden. Hiermee zijn de gevangenissen beschermd tegen grootschalige besmettingen, indien er een tweede pandemie volgt.

Dat onze samenleving niet perfect is en dat er nog steeds ruimte is voor verbetering, wisten we al langer. Een perfecte samenleving bestaat ook niet, maar de Coronacrisis brengt meer dan ooit de punten waarbij we tekortschieten aan het licht.

Het zou een gemiste kans zijn moesten we hier niet op een positieve manier proberen op in te spelen. Daarom lijkt het ons essentieel om meer in te zetten op de transitiehuizen dan gedetineerden terug te sturen naar de gevangenissen.

Jessy Botson, Louise Kelber, Michiel Cops, Rune Frooninckx en Charlotte Courtois zijn studenten Sociaal Werk aan het UCLL.