Het corona-virus heeft de wereld nog altijd in z’n greep en een groot deel van onze tijd zitten we vast in ons kot om de verspreiding tegen te gaan. Soms lijken we ons zelf ‘gevangen’ te voelen. Het is een situatie die ieder van ons uitdaagt; organisatorisch, praktisch, relationeel, mentaal, financieel … maar we behelpen ons.

Een grote rol in onze corona-proof lifestyle is weggelegd voor digitale toepassingen, hét portaal naar de buitenwereld. Zoals nooit tevoren verloopt communiceren, vergaderen, les geven en volgen, ontspannen, sociale contacten onderhouden, verjaardagsfeestjes, enz. online. We hebben die online toepassingen meer dan ooit nodig.

Maar wat met de situatie in onze gevangenissen? Ook voor gedetineerden valt het contact met de buitenwereld weg. Dat wil zeggen geen bezoek meer, geen lessen meer, geen hulp- en dienstverlening in persona meer. Het gebrek aan digitale alternatieven maakt dat dit niet opgevangen kan worden en illustreert nog maar eens dat onze gevangenissen niet compatibel zijn met de digitale samenleving waarin we met z’n allen leven. 

Corona of geen corona, we doen het allemaal online en we doen het elke dag: muziek luisteren, schoenen kopen, een reis boeken, treinuren opzoeken … . Volgens recente cijfers in het Global Digital Report is 89 procent van de Belgen internetgebruiker. Tot voor de crisis was de Belg gemiddeld meer dan 5u per dag online, wat overeenkomt met ongeveer een derde van de tijd dat we wakker zijn en het gaat niet enkel over surfen ter ontspanning op het internet.

Heel wat dienstverlening is hoofdzakelijk of zelfs uitsluitend digitaal toegankelijk geworden. Denk maar aan een afspraak maken bij de dokter, overschrijvingen doen of je inschrijven bij de VDAB. Ook op de jobmarkt is er geen ontsnappen aan. Maar in de gevangenis heb je geen toegang tot internet en is een goede voorbereiding op de buitenwereld quasi onmogelijk.

Om te communiceren, beschikken we tegenwoordig over een arsenaal goedkope toepassingen zoals Skype, WhatsApp of ‘good old’ e-mail. In de gevangenis valt dit weg. Wat blijft er over? Telefoon, bezoek, als je bij de gelukkigen bent, of misschien een dienstverlener die het in jouw plaats doet. Zo vertelt An Braeken, trajectbegeleidster bij justitieel welzijnswerk (JWW) in de Brusselse gevangenissen. Maar zelfs deze laatste optie is volgens haar geen evidentie in de gevangenis waar zij werkt.

“Tijdens de gesprekken met gedetineerden kunnen de trajectbegeleiders geen gebruik maken van computers. Dat zou nochtans wel een verschil maken. Moest ik een computer ter beschikking hebben, zou ik de gedetineerden kunnen assisteren in het gebruik ervan, of hen op weg helpen zodat ze het toch deels zelf doen. Dan zou een gedetineerde online kunnen solliciteren en gemakkelijker contact met de familie kunnen onderhouden. Op deze manier zou ik tussendoor kunnen registreren en hoef ik achteraf geen dubbel werk te leveren.”

Het toelaten van online communicatie zou tegemoet komen aan verschillende problemen. An Braeken licht toe: “Ik denk dat Skype bijvoorbeeld een oplossing zou kunnen vormen voor de duurdere internationale telefoongesprekken. Een cliënt waarvan de familie in Curaçao woont, kan door zijn financiële situatie zijn familie niet op de hoogte brengen van zijn detentie. Hij vraagt het aan mij, maar ik spreek zijn moedertaal niet. Via Skype had hij zijn familie al lang kunnen bereiken.”

Het zou ook een oplossing kunnen bieden voor interne communicatie. In de meeste gevangenissen communiceren gedetineerden nu met diensten via “rapportbriefjes”. Deze briefjes gaan door ongelofelijk veel handen vooraleer ze hun bestemming bereiken. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat er veel verloren gaan. Het zou veel efficiënter zijn als gedetineerden hun vragen digitaal kunnen stellen aan de persoon in kwestie. Daarnaast zouden ook inschrijvingen voor activiteiten vlotter digitaal kunnen gebeuren.

Uit onderzoek van het NICC (Nationaal Instituut voor Criminologie en Criminalistiek) blijkt dat meer dan vier op tien ex-gedetineerden terug in de gevangenis belanden. Re-integratie is geen kinderspel. Voor je de gevangenispoort achter je dicht slaat, moet je een woning zoeken, solliciteren en allerlei diensten contacteren. Zaken waarvoor u en ik online gaan.

In een ideale wereld starten gedetineerden vanaf de eerste dag detentie aan hun re-integratie en kunnen deze zelf ook in handen nemen. Het detentieplan dat als rode draad moet dienen in het detentietraject is eigenlijk al bijna 15 jaar voorzien in de basiswet. Deze wet uit 2005 bepaalt de rechtspositie van de gedetineerde. Pas in april 2019 is de uitvoering van het detentieplan, op papier, effectief in werking getreden. Internettoegang voor gedetineerden is nu de volgende noodzakelijke stap om te komen tot betere re-integratietrajecten en lagere recidivecijfers.

Internettoegang voor gedetineerden zorgt niet alleen voor een betere voorbereiding op re-integratie en toegang tot noodzakelijke communicatie. Het creëert ook winst op andere vlakken. Hulpverleners in de gevangenis moeten niet langer optreden als ‘digitale tussenpersoon’ door het invullen van online formulieren of regelen van afspraken voor gedetineerden die dit zelf niet kunnen en mogen. Gedetineerden deze zaken zelf laten opnemen, zelfstandig of onder begeleiding, helpt hen aan de nodige kennis en vaardigheden om hiermee aan de slag te gaan wanneer zij vrij zijn en geeft hulpverleners de kans om tot de kern van hun job te komen, namelijk hulp verlenen.

Dat vindt ook An Braeken: “Het is zo dat de autonomie van de gedetineerde afgepakt wordt. Geef ze de digitale tools in handen zodat zij zelf al aan hun reclassering kunnen starten in de gevangenis. Zo kunnen hulpverleners meer focussen op hun kerntaken, zonder digitaal doorgeefluik te moeten spelen.”

“En wat met de veiligheid?” Via een georganiseerde internettoegang voor gedetineerden kunnen online-activiteiten gemonitord worden en de nood aan illegale alternatieven zal kleiner zijn. Kan je misbruik echt volledig uitsluiten? Is dat een reden om 10.000 anderen een basisrecht en kans op effectieve re-integratie te ontzeggen? Die vraag stelt Klasbak zich.

De corona-crisis maakte het heel erg duidelijk, de digitale wereld is de nieuwe realiteit en dat vereist inzetten op digitale geletterdheid en het mogelijk maken dat iedereen toegang heeft tot internet, ook de maatschappelijk meest kwetsbare groepen. De overheid weet dit en wil haar burgers hierin bijstaan. Dat het de Vlaamse overheid menens lijkt, bewijst haar strijdkreet “Vlaanderen Radicaal Digitaal”, maar vooralsnog geldt dat niet voor gedetineerden. Nog niet, maar ondertussen begint dit alles langzaam maar zeker ook door te sijpelen binnen het Belgische gevangeniswezen. Als onderdeel van een veranderingstraject werd de dienst Digitalisering Detentie (DDD) opgericht.

Directeur Kristoff Hemelinckx licht toe: “De missie van de nieuwe dienst is erop gericht een digitale koppeling te leggen tussen de maatschappij en de gevangenis om er zo voor te zorgen dat de gedetineerde zich tijdens de detentieperiode beter kan aanpassen aan of mee kan blijven met de digitalisering die we allemaal merken in het dagelijkse leven. Het eerste doel is om voor elke gedetineerde een digitaal leerplatform beschikbaar te maken waarbij ook beperkte en beveiligde internettoegang mogelijk wordt. In eerste instantie hebben we vooral een uitgebreide toegang tot e-learning voor ogen. Dit zowel vanuit leslokalen als vanuit de persoonlijke verblijfsruimten van de gedetineerden, en dit voor alle gevangenissen”, aldus Kristoff Hemelinckx.

Als Klasbak zijn we dus in blijde verwachting van de noodzakelijke digitale stappen die gezet gaan worden in onze gevangenissen met het oog op een optimale re-integratie van de gedetineerden. 

Klasbak is het kenniscentrum en netwerk voor leren in detentie en de Vlaamse afdeling van de European Prison Education Association (EPEA). 

Foto: ArcheoNet Vlaanderen, Flickr / CC BY-NC-SA 2.0