Een coup duikt op 

Evo Morales en zijn MAS (Movimiento Al Socialismo) zijn sinds 2006 onafgebroken aan de macht in dat heel bijzondere Andesland. Op 20 oktober van vorig jaar, in het pre-coronatijdperk dus nog, zag het er naar uit dat Morales, als enige overlevende vertegenwoordiger van de roze golf in Latijns-Amerika, zijn ambtsterrein nog eens zou kunnen verlengen. Dat gebeurde ook want tijdens de eerste stemronde behaalde hij niet alleen 47 procent van de stemmen maar ook nipt meer dan 10 procent op zijn grootste rivaal, Carlos Mesa van Comunidad Ciudadana (CC). Dat was dus volgens de Boliviaanse kieswetgeving voldoende voor Morales om al na de eerste ronde president te worden, maar zo is het niet gegaan. 

Onduidelijke en niet bewezen onregelmatigheden bij de telling werden opgeklopt, ook door buitenlandse waarnemers, voornamelijk de OAS, en leidde tot een bloedig straatprotest, dat eindigde in een regelrechte coup. Intussen is uit grondig onderzoek van dat OAS-eindrapport, uitgevoerd door twee onderzoekers van het gerenommeerde Massachusetts Institute of Technology (MIT), John Curiel en Jack R. Williams, gebleken dat er eigenlijk niets fout gegaan is tijdens het tellen van die verkiezingsuitslag. Zij stellen in The Washington Post van 27 februari 2020 zonder meer: ‘Bolivia dismissed its October elections as fraudulent. Our research found no reason to suspect fraud’. (1)

Om erger te voorkomen verlieten Morales, zijn vice Álvaro García Linera en enkele andere MAS-leden enkele dagen na de verkiezingen, die in een coup uitmondden, het land en vonden onderkomen in een bevriend buitenland (resp. Mexico, Argentina en Cuba). De compleet onbekende, rechtse Jeanine Añez sprong in dat ontstane machtsvacuüm en begon als ‘overgangspresidente’ aan een zeer forse restauratiebeweging en het Tribunal Supremo Electoral (TSE) prikte een nieuwe datum om de verkiezingen over te doen. Dat werd dan 3 mei 2020, maar ondertussen was het coronavirus aan zijn afbraakwerken begonnen.

Corona duikt op

Het grote Bolivia – circa één miljoen km² – telt slechts 11 miljoen inwoners van wie volgens officiële cijfers tot nu toe 564 met Covid-19 besmet zijn waaraan 33 personen overleden. Dat zijn, in vergelijking met landen als België, Italië en Spanje, lage cijfers maar toch besloot de huidige Boliviaanse overheid om harde maatregelen in te voeren. 

Het Decreto Supremo 4200 van 25 maart jongstleden vaardigde een zeer strenge lockdown uit. Zo werd niet alleen het internationale verkeer verboden, maar ook alle publieke en private transport. Scholen, universiteiten en crèches werden gesloten. Vanaf 26 maart mochten alleen personen tussen de 18 en 65 jaar naar buiten tussen 7u en 12u ’s middags. Op zaterdag en zondag is het volledig verboden het huis te verlaten. Wie de noodtoestand niet respecteert, riskeert een arrestatie en 140 euro boete. Maar het decreet 4200 gaat nog veel verder. Artikel 13.II stipuleert dat ‘personen die fake news verspreiden die verwarring kunnen veroorzaken onder de bevolking, zwaar kunnen gestraft worden voor misdrijven tegen de volksgezondheid’. 

Mensenrechterorganisaties als Human Rights Watch (HRW) en Amnesty International hebben dadelijk hun bezorgdheid laten blijken aan Bolivia door de vraag te stellen of die maatregelen en de formulering ervan niet meteen de vrije meningsuiting en de mensenrechten in quarantaine hebben gesteld. (2) José Miguel Vivancos van HRW spreekt van een zware aanval op de vrijemeningsuiting en vraagt aan de Boliviaanse regering om deze passage uit het decreet onmiddellijk te schrappen. ‘Het publieke debat is de beste remedie tegen fake news, niet mensen opsluiten’, ging hij verder.

Ook de Interamerikaanse Commissie voor Mensenrechten CIDH van de Organisatie van Amerikaanse Staten waarschuwt overheden hiervoor. ‘Staten moeten zich onthouden van het blokkeren van mediakanalen of internetaccounts. Het limiteren van de toegang tot internet of informatie om de vrede te bewaren, is niet te verantwoorden.’

Dat dit artikel van het nieuwe decreet wel degelijk grote gevaren inhoudt, werd op 15 april bewezen door minister Arturo Murillo die aankondigde dat er 67 personen waren aangehouden wegens deelname aan een ‘virtuele oorlog’ van desinformatie en destabilisatie en 37 onder hen waren wegens ‘aanslagen op de volksgezondheid’ intussen al veroordeeld tot tien jaar gevangenisstraf. Amnesty International heeft fel geprotesteerd tegen die schending van de mensenrechten, maar tot op vandaag is er niets meer bekend over het lot van de 37 veroordeelden en over maatregelen van het decreet die zonder twijfel kunnen uitgespeeld worden tegen politieke leiders, journalisten en vertegenwoordigers van de mensenrechten in het algemeen.

Verkiezingen uitgesteld 

Samen met dit decreet en het uitroepen van de lockdown zei het hoofd van de verkiezingscommissie Salvador Romero: ‘Deze maatregelen maken het de verkiezingsautoriteit onmogelijk om de verkiezingen verder voor te bereiden.’ Met andere woorden: de verkiezingen van 3 mei worden uitgesteld … voor onbepaalde tijd. Om de bevolking te beschermen of om deze rechtse interimregering te redden?

Alle partijen die opkwamen voor de verkiezingen van 3 mei konden zich vinden in deze beslissing behalve de MAS-partij die daarbij serieuze kanttekeningen plaatste. Dat is natuurlijk niet te verbazen want volgens recente opiniepeilingen zag het er naar uit dat MAS, waarvoor nu, bij afwezigheid van Evo Morales, de econoom Luis Arce opkomt, tijdens de eerste stemronde opnieuw aan veertig procent van de stemmen zou komen – en bovendien 10 procent van de stemmen meer dan de tweede kandidaat.

De partijen ter rechterzijde komen immers in verspreide slagorde op en blijven onder de verwachtingen. JUNTOS van het MDS (Movimiento Demócrata y Social) komt samen met Unidad Nacional (UN) op en hebben als kandidaten de rechtse interimpresident Jeanine Añez en de neoliberale ondernemer Samuel Doria Medina. Comunidad Ciudadana (CC) lanceerde opnieuw de kandidatuur van Carlos Mesa, die ook op 20 oktober 2019 presidentskandidaat was. Voor deze partijen is corona een reddende, politieke engel.

wDat beseft ook Evo Morales die vreest dat deze regering de pandemie met het coronavirus zal aangrijpen om de verkiezingen te verdagen naar 2021. Vanuit Argentina verklaart hij aan AFP: ‘Het zou een zeer zware fout zijn om die verkiezingen naar 2021 door te schuiven. Ik denk niet dat de bevolking daarvoor te vinden is. Een interimregering moet zo snel mogelijk nieuwe verkiezingen voorzien. Dat is de taak van deze overgangsregering.’ (3) Morales voegt daar nog aan toe: ‘Wij als MAS zeggen ook ‘het leven voor alles, neen aan de verkiezingen’, maar daarmee bedoelen wij alleen voor de tijd die nodig is om in quarantaine te blijven. Dat wil zeggen 30, 40 of 50 dagen, maar zeker geen uitstel tot 2021.’ 

Er bestaat dus duidelijk een groot wantrouwen rond het voor onbepaalde termijn uitstellen van deze nieuwe verkiezingen. Het politieke en het coronavirus zijn beide actief in Bolivia en de vermenging van beide vertroebelt vaak het globale plaatje. Wetenschappers die aan virusbestrijding doen, hanteren vaak andere criteria dan politici die zich niet alleen voor de volksgezondheid inzetten maar ook voor het eigen partijpolitiek overleven. Dat spanningsveld zie je niet alleen in Bolivia ontstaan. Deze discussie wordt op dit ogenblik in alle landen gevoerd waar corona is opgedoken en bestreden wordt. 

Notes:

(1)‘We evalueren niet of deze onregelmatigheden wijzen op opzettelijke inmenging – of weerspiegelen de problemen van een ondergefinancierd systeem met slecht opgeleide verkiezingsfunctionarissen. In plaats daarvan geven we commentaar op het statistische bewijs.

‘Aangezien Morales de drempel van 40 procent had overschreden, was de belangrijkste vraag of zijn stemaantal 10 procentpunten hoger dan dat van zijn naaste concurrent. Zo niet, dan zou Morales gedwongen worden tot een verkiezingsuitslag tegen zijn naaste concurrent – voormalig president Carlos Mesa.

Onze resultaten waren duidelijk. Er lijkt geen statistisch significant verschil te zijn in de marge voor en na het stopzetten van de voorlopige stemming. In plaats daarvan is het zeer waarschijnlijk dat Morales in de eerste ronde de marge van 10 procentpunt heeft overschreden.

Hoe zijn we daar gekomen? De OAS-benadering is gebaseerd op dubbele veronderstellingen: dat de onofficiële telling de continu gemeten stem nauwkeurig weergeeft en dat de gemelde kiezersvoorkeuren niet variëren met het tijdstip van de dag. Als deze aannames waar zijn, kan een verandering in de trend om in de loop van de tijd een partij te begunstigen, mogelijk wijzen op fraude.

De OAS haalt geen eerder onderzoek aan waaruit blijkt dat deze veronderstellingen gelden. Er zijn redenen om aan te nemen dat de voorkeuren en rapportage van kiezers in de loop van de tijd kunnen variëren: bijvoorbeeld met mensen die later op de dag stemmen. Gebieden waar verarmde kiezers zijn geclusterd, hebben mogelijk langere lijnen en kunnen minder snel totalen tellen en rapporteren. Deze factoren zijn mogelijk van toepassing in Bolivia, waar er grote verschillen zijn in infrastructuur en inkomen tussen stedelijke en landelijke gebieden.’ (Bolivia%202020/Heeft%20Evo%20Morales%20gewonnen_%20-%20De%20Washington%20Post.html. Zie ook Bolivia%202020/MIT-onderzoek_%20%E2%80%9CRapport%20OAS%20over%20verkiezingen%20Bolivia%20was%20fout%20en%20bewust%20misleidend%E2%80%9D%20-%20DeWereldMorgen.beDeWereldMorgen.be.html en Bolivia%202020/De%20presidenti%C3%ABle%20verkiezingen%20van%20oktober%202019%20in%20Bolivia_%20geen%20statistische%20ondersteuning%20voor%20claims%20van%20stemfraude%20_%20La%20Chispa.html)

Bronnen:

(2) ¿la libertad de expresión y los derechos humanos en cuarentena? InternacionalAmérica, Mario Santacruz El martes, 21 de abril de 2020

(3) Bolivie: Morales met en garde le gouvernement contre un report des élections à 2021

20 AVRIL 2020 PAR AGENCE FRANCE-PRESSE