Minister Crivits antwoordde recent op vragen in de Landbouwcommissie van het Vlaams Parlement. Aanleiding is de acute Corona-crisis waar we nu met zijn allen in zitten. Acuut, dat klopt, maar is het eigenlijk geen chronische crisis? Alle prijzen staan onder druk: zuivel, fruit, groenten, aardappelen, vlees, sierteelt. Althans de bulkproductie voor de ‘lange keten’, want de Vlaming trekt deze weken massaal naar hoevewinkels, voedselteams en andere modellen van ‘korte keten’.
Het antwoord op de afzet van aardappelen is sprekend: “Ons land is de grootste exporteur van diepgevroren aardappelproducten”. België is inderdaad een kruispunt van invoer en export. Invoer van onder andere veel overzeese veevoedergrondstoffen – soja op kop –, die mogelijk maken dat koeien in een opjaagsysteem meer melk kunnen geven voor de export van melkpoeder. Bijvoorbeeld richting Afrika, wat daar de plaatselijke melkveehouderij in de vernieling helpt.
Is het normaal dat het kleine België number one is in de export van aardappelproducten? Eén van de gevolgen is een recente frietoorlog met Colombia en Brazilië. Zij willen terecht hun economie beschermen tegen goedkope, overzeese diepvriesfrieten.
En hoe pakt dat bij ons uit? Jongeren die in Vlaanderen willen boeren, krijgen amper toegang tot grond. Dat heeft deels te maken met de verpaarding van het landschap (kapitaalkrachtigen kopen aan hoge prijzen grond op voor hun hobby: paarden). Een andere reden, zeker in West-Vlaanderen, is groenteteelt voor de diepvriesindustrie richting buitenland. Dat maakt dat in sommige regio’s meer dan 100.000 euro per hectare betaald moet worden. Wie kan dat opbrengen en ooit terugverdienen?
De aardappelpraktijken in onze contreien zijn een belangrijk deel van het probleem. Er worden zeer hoge seizoenspachten betaald. In sommige regio’s wordt meer dan 2.000 euro betaald voor een seizoenspacht voor aardappelen en diepvriesgroenten. Hierdoor zijn eigenaars en pensioenboeren niet geneigd hun grond over te laten of te verpachten aan (jonge) boeren.
Het gaat om aardappelen die weinig passen in een agro-ecologische landbouw, voor 90 procent bestemd voor export, voornamelijk fastfood-ketens. Agro-ecologie is wars van monocultuur en staat voor diversiteit. Aardappelen hebben daar hun plaats in, maar hier gaat het om een heel andere realiteit met veel gif, erosie en andere ecologische problemen. Weinig zorg ook voor de bodem, want het gaat toch ‘maar’ om een seizoenspacht. Staat de export van ‘diepvriesproducten’ niet haaks op de hoognodige transitie die we moeten voltrekken, als we aan de afgesproken klimaatdoelstellingen willen beantwoorden?
Boer en boerin worden er niet meteen beter van. De voorzitter van het Algemeen Boerensyndicaat verwoordde recent in De Drietand de verzuchting van hoe langer hoe meer boeren: “Onze Vlaamse landbouw is zeer sterk gericht op export en bij de minste marktverstoring zweet de hele sector. Crisissteunmaatregelen en overbruggingssubsidies kunnen hier tijdelijk soelaas brengen, maar aan de basis gebeurt weinig fundamenteels. Moeten we onszelf in deze tijden niet eens de vraag stellen of we nu al dan niet te ver gegaan zijn. Voedsel produceren aan verkoopprijzen van 30-40 jaar geleden? In geen enkele maak- of dienstensector kan je dit uitgelegd krijgen. En toch moeten er nog jongeren opstaan die het bedrijf willen verder zetten. Is het adagio “nog groter, nog meer kredieten, nog grotere investeringen, nog grotere (mentale) druk” langer houdbaar? Soms hebben we de indruk dat we momenteel produceren om anderen aan het werk te houden en omzet te laten draaien, met marges. Want wat als dit stil valt? Gaat de industrie blijven afnemen van ons omdat we schone ogen hebben, of zal het gras toch groener zijn aan de overkant?”
Het zit er dik in dat de aardappelketen nu Vlaamse en Europese compensaties gaat vragen. Daar zullen boer en boerin niet beter van worden. De exportindustrie wél. Zouden we niet beter met zijn allen deze crisis aangrijpen om de ploeg om te gooien richting agro-ecologische landbouw? In boeren handen en naar draagkracht van de planeet aarde.
Luc Vankrunkelsven en Renaat Devreese voor Boerenforum.
Boerenforum en Wervel gaven een brochure uit met diepgravende interviews; in gesprek met boeren over deze kwesties: ‘Boeren aan het woord. Kruispunt van onrecht en zoektocht naar ommekeer’.