De ernst van de situatie 

Hij start zijn brief met te wijzen op de ernst van de situatie. We hebben te maken met een pandemie van “ongekende omvang” met “verpletterende gevolgen”. De piek van de infectiecurve is nog lang niet bereikt. We hebben een flinke achterstand op het virus. “De ziekte deed er aanvankelijk 67 dagen over om 100.000 mensen te infecteren; binnenkort zullen er dagelijks 100.000 mensen en meer besmet geraken.” 

Zonder gezamenlijke en moedige actie zal het aantal nieuwe gevallen volgens de secretaris-generaal vrijwel zeker in de miljoenen oplopen. Gezondheidssystemen zullen het begeven, de economie zal een duik nemen en de mensen zullen wanhopig worden. Guterres merkt daarbij op dat de armsten het hardst zullen getroffen worden.

“We moeten ons op het ergste voorbereiden en alles doen om dat te voorkomen.” De VN-topman schetst een driepuntenplan, gebaseerd op wetenschap, solidariteit en verstandig beleid.

1. Absolute voorrang aan de gezondheid 

Alles moet gedaan worden om de verspreiding van het virus te onderdrukken, teneinde zoveel mogelijk levens te redden. “Dit vereist agressieve en vroegtijdige tests, het traceren van contacten, aangevuld met quarantaines van besmette mensen. Daarnaast zijn er maatregelen nodig om eerstehulpverleners te beschermen, gecombineerd met maatregelen om beweging en contact te beperken (lockdowns).” 

Guterres beseft dat deze maatregelen drastisch zijn en veel ongemak en economische verstoring veroorzaken. Maar de gezondheid en mensenlevens gaan boven alles. 

Niet iedereen zit op die golflengte, vooral niet de financiële en economische elite. Zij wil zo weinig mogelijk hinder voor de ‘economie’ (en hun portemonnee). Vanuit die hoek werd de theorie van de zogenaamde ‘groepsimmuniteit’ gelanceerd. Laat 60 tot 70 procent van de bevolking besmetten (het sterke en jongere gedeelte), dan zijn zij in de toekomst immuun voor de ziekte. Ondertussen kan de economie zo goed als ongestoord verder draaien.

In de meest radicale vorm werd die theorie aanvankelijk in het Verenigd Koninkrijk naar voor geschoven. Dominic Cummings, hoofdadviseur van Boris Johnson, liet zich ontvallen: “Bescherm de economie en als dat betekent dat sommige gepensioneerden sterven, dan is dat jammer”. Deze rampzalige aanpak werd gelukkig snel opgeborgen, maar heeft nu wel nefaste gevolgen voor de situatie in het Verenigd Koninkrijk.

Vanuit diezelfde hoek wordt vandaag aangedrongen om na het bereiken van de besmettingspiek de lockdowns zo veel mogelijk te versoepelen om het economisch leven zo snel en zo veel mogelijk weer op te starten. Dat zal ongetwijfeld nieuwe besmettingen met zich meebrengen en dus ook coronadoden, hetzij bij de mensen die opnieuw aan het werk moeten gaan, hetzij bij hun familieleden.  

Guterres vraagt geduld: de maatregelen “moeten, ondanks de verstoringen die ze veroorzaken, worden volgehouden totdat er therapieën en een vaccin opduiken” (onze cursivering). Een vaccin zal er ten vroegste binnen een jaar zijn. 

2. De rijken moeten over de brug komen

Het coronavirus verspreidt zich als een uitslaande brand. Guterres vreest dat hij wellicht snel landen in het Zuiden zal bereiken waar de mensen veel kwetsbaarder zijn, waar de gezondheidssystemen zeer beperkt zijn en waar miljoenen mensen samengepropt leven in sloppenwijken of in nederzettingen voor vluchtelingen. In Afrika bijvoorbeeld, hebben liefst 565 miljoen mensen geen toegang tot sanitaire voorzieningen en 330 miljoen mensen hebben niet de mogelijkheid om proper water te gebruiken. 

Lockdowns in megasteden als Lagos, Mumbai of Manilla betekent dat je miljoenen mensen doet samenhokken in een krotwoning met vaak zes tot acht personen. Het inkomen van honderden miljoenen in het Zuiden is afhankelijk van de straat. Lockdowns en andere quarantainemaatregelen kunnen in die omstandigheden alleen maar werken als de mensen een voldoende groot vervanginkomen zullen krijgen. Gezien de belabberde staat van de economieën in die landen is dat zonder externe hulp zo goed als uitgesloten. 

De virale besmetting is ondertussen ook een economische besmetting geworden. De olieprijzen zijn sterk gedaald, er is een dalende vraag naar grondstoffen en de inkomsten uit het toerisme zijn weggevallen. Daardoor wordt de eigen munt zwakker (t.o.v. de dollar), met als gevolg kapitaalvlucht en een duurdere schuldenlast. Vooral de landen van Afrika en Latijns-Amerika zijn hier het zwaarst getroffen. Reeds 85 landen hebben het IMF om dringende steunmaatregelen gevraagd. Dat is het dubbel van het aantal tijdens de financiële crisis van 2008. 

In die omstandigheden kan het virus de ontwikkelingslanden verwoesten. En dat moet ook onze zorg zijn. Want als het virus in een bepaald deel van de wereld woedt, “kan het opnieuw verschijnen waar het eerder werd onderdrukt. In onze onderlinge verbonden wereld zijn we slechts zo sterk als de zwakste gezondheidssystemen.”

Volgens Guteress hebben we daarom een “alomvattende multilateraal antwoord” nodig van minsten tien procent van het wereldproduct, of ongeveer 9.000 miljard dollar. De VN heeft aan het IMF gevraagd om op korte termijn 500 miljard dollar te schenken aan de armste landen om de dringendste noden te lenigen, maar het is weinig waarschijnlijk dat dit zal gebeuren. Op dit moment spenderen de rijke landen honderden miljarden dollars om hun economieën boven water te houden. Voor Guterres zullen die uitgaven echter tevergeefs zijn als we het virus niet beheersen in de rest van de planeet. Guterres pleit ook voor een dringende schuldenverlichting van die landen, inclusief de onmiddellijke kwijtschelding van rentebetalingen voor 2020. 

3. Een andere economie is nodig 

Volgens Guterres kunnen we niet gewoon terugkeren naar de situatie voordat Covid-19 toesloeg. Het was een situatie waarin we ons onnodig kwetsbaar hebben gemaakt voor een dergelijke crisis. “De pandemie heeft ons op de sterkst mogelijke manier herinnerd aan de prijs die we betalen voor zwakke punten in de gezondheidszorg, sociale bescherming en openbare diensten.” 

Deze crisis is een geschikt moment “om meer inclusieve en duurzame economieën en samenlevingen op te bouwen, die beter bestand zijn tegen pandemieën, klimaatverandering en andere mondiale uitdagingen. Volgens de secretaris generaal moet het herstel leiden “tot een andere economie”.

Hij besluit zijn open brief met een krachtige oproep: “Het beëindigen van de pandemie overal in de wereld is zowel een morele noodzaak als een kwestie van verlicht eigenbelang. Op dit ongewone moment kunnen we geen toevlucht nemen tot de gewone middelen. Buitengewone tijden vragen om buitengewone maatregelen. We staan voor een kolossale test die van ons allen beslissende, gecoördineerde en innovatieve actie vereist.”

In zekere zin is de coronacrisis een voorproefje van wat ons te wachten staat met de klimaatopwarming. We kunnen er beter maar goed uit leren.

De volledige brief van Guterres kan je hier vinden.

Foto: duncan c, Flickr / CC BY-NC 2.0