Na drie weken lockdown vraagt iedereen zich af: slagen we er als samenleving snel in om de beruchte curve af te vlakken? Dat hangt van ons burgers af, maar evengoed van een daadkrachtig beleid.

Wereldrecord regeringsvormen

België is vooralsnog geen failed state. Toch staat het, zacht uitgedrukt, niet bekend om zijn bestuurlijke doortastendheid. Eerder om het wereldrecord regeringsvormen. Sinds de verkiezingen van vorig jaar waren we aardig op weg om opnieuw de kaap van de 541 dagen te ronden. Covid-19 stak daar een serieuze stok voor. Toch kon zelfs een pandemie van historische proporties de partijkaders niet boven zichzelf doen uitstijgen. Na veel politiek gehakketak ontstond het minderheidskabinet Wilmès II.

Het was niet al kommer en kwel de voorbije weken. Hartverwarmend zijn de spontane solidariteitsacties van burgers voor bejaarden en mensen zonder papieren. En het dagelijkse applaus voor onze dappere zorgsector. De coronacrisis toont ook aan dat politici wel degelijk kunnen luisteren naar wetenschappers. Dat ze wel degelijk bereid zijn om drastische maatregelen te treffen. (Al verdient de timing en inhoud van die maatregelen een bijzonder kritisch oordeel.) Beeld u in: wat als onze bestuurders evenveel ernst en urgentie aan de dag zouden leggen voor de klimaat- en ecologische crisis?

De rampen van morgen

Leo Neels, CEO van denktank Itinera, liet recent in De Morgen optekenen: ‘De urgentie is nu niet het klimaat. Even niet.’ Wanneer we het woord ‘klimaat’ gebruiken, vergeten we meer dan de helft van het verhaal, namelijk het massale verlies van biodiversiteit. In onze tijd sterven 150 tot 200 planten- en diersoorten uit. Per dag. Laat de ecologische crisis nu net mee de condities creëren voor de verspreiding van een ziekte als covid-19, zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek. We mogen het grotere plaatje dus niet uit het oog verliezen. 

De huidige wereldwijde verstoring is slechts een voorproef van wat ons mogelijk te wachten staat. In Australië ging recent een gebied drie keer zo groot als België in vlammen op. Wie de wetenschappelijke rapporten serieus neemt, weet dat door woestijnvorming, zeespiegelstijging, overstromingen, verhitting en de ontregeling van ecosystemen honderden miljoenen mensenlevens op het spel staan. Jammergenoeg gaat het hier niet om fake news, maar voorspellingen van het IPCC. 

Neen, we keren niet terug naar ‘normaal’ eenmaal covid-19 is uitgeraasd. We moeten dringend op zoek naar een nieuw normaal. 

Politieke veerkracht

Op bestuurlijk vlak dienen we ons beter te wapenen tegen de rampen van morgen. In het buitenland krabt men in het haar: wat moet het kleine België met vier ministers die over het klimaatbeleid gaan? En maar liefst acht soortgenoten bevoegd voor volksgezondheid? Onze opeenvolgende staatsmisvormingen horen bij de minder interessante uitingen van het Belgische surrealisme. Wie in dit land een dynamischere uitvoerende macht wil, weet het: herfederalisering is de weg voorwaarts. Is zoiets politiek onmogelijk, zelfs in crisistijd? Waarschijnlijk. Is het hoogst noodzakelijk? Zeker weten.

Een versterkte regering betekent nog niet de komst van een Belgische Xi Jinping of een groene dictatuur. Bij een imminente dreiging zoals nu moeten halsoverkop beslissingen worden doorgedrukt met een gebrek aan democratische legitimiteit. Ook de wetgevende macht dienen we daarom grondig te hervormen – in de richting van méér, niet minder democratie. Onze parlementen lijden onder kortetermijndenken, verlammende partijpolitieke conflicten en de almacht van partijkaders. Ze zijn niet representatief voor de diversiteit van de bevolking. Veerkrachtig bestuur moet mee door burgers worden vormgegeven, degenen die de impact van beslissingen zelf aan den lijve ondervinden.

Belgiës beruchte experiment in participatieve democratie, de G1000, ontstond als reactie op de slowmotion regeringsvorming van 2010-2011. Vandaag wint het idee opnieuw aan belang. Duitstalig België beschikt sinds kort over een burgerparlement, net als steden zoals Cambridge en Leeds. De Franse president Macron trok maar liefst vier miljoen euro uit voor de Convention Citoyenne pour le Climat. Een representatieve dwarsdoorsnede van 150 gelote burgers buigt zich over hét vraagstuk van de 21e eeuw, met de hulp van experts. Wij-zij-denken ruimt er baan voor nuance en een langetermijnvisie. Kan het beter? Ongetwijfeld. Toch heeft de burgerconventie tegen de verwachting in échte macht: alle voorstellen zullen ofwel per referendum aan de bevolking worden voorgelegd, gestemd worden in het parlement of uitgevoerd worden via presidentieel decreet. 

Hoe zou een burgerparlement er in België moeten uitzien? Welke vragen zouden we het moeten voorleggen? Covid-19 maakt het ons meer dan duidelijk. In tijden van klimaat- en ecologische crisis is een veerkrachtig en werkelijk democratisch bestuur van levensbelang. Letterlijk. In België betekent dat: herfederaliseren en een burgerparlement installeren. Tenzij iemand een beter idee heeft natuurlijk. 

Sébastien Hendrickx is kernlid van Extinction Rebellion België.