Ik droom al enkele dagen, vanaf het begin van de lockdown eigenlijk, van een postcoronamanifest. Een tekst waarin de beste geesten van onze generatie zouden oproepen tot de noodzakelijke, radicale koerswijziging. In mijn visioen was het een gezaghebbende tekst, niets minder dan een ‘Handvest Voor De Toekomst’, zoals het sociaal pact dat werd ondertekend tegen het eind van de Tweede Wereldoorlog, maar dan nog ambitieuzer en allesomvattender.
Het neoliberalisme ging als eerste op de schop, die verderfelijke ideologie met haar opwaartse herverdeling richting allerrijksten en hun belastingparadijzen. Weg met het leugenachtige marktfundamentalisme, in werkelijkheid is de markt aangestuurd, zwaar gesubsidieerd, en regeren de quasi-monopolies van een handvol megamultinationals de wereldeconomie. Het neoliberalisme moest op de schop omdat het medeplichtig is aan deze crisis door een afbouw van de verzorgingsstaat. Daar zijn al vele bladzijden over geschreven, maar man en paard worden niet altijd genoemd.
Nu weten we hoe belangrijk de zorgsector is, en hoe onmisbaar sociale zekerheid. De beste koppen van onze generatie leverden in mijn droom de munitie om al die denktanks (van Montpelerin tot Itinera) definitief het zwijgen op te leggen en voor eens en altijd te ontmaskeren als lakeien van het meest rabiate kapitalisme – de roofbouw en creatieve destructie als business as usual. Positief vertaald dus: herstel van de verzorgingstaat! Herverdeling en wederkerigheid zijn de antropologische basis van elke gemeenschap! De economie ten dienste van de maatschappij en niet omgekeerd. De coronacrisis zou het einde moeten betekenen van die omgekeerde wereld. Niet van de wereld.
Dat bracht mij bij punt twee: we moeten de biosfeer herstellen, en de klimaatcatastrofe afwentelen. We zitten met z’n allen samen in de shit – dat leert ons deze crisis als niets tevoren. De planeet is wel degelijk een en ondeelbaar, zoals de mensheid, die helemaal van noord tot zuid en van oost tot west door de pandemie bedreigd is. De biosfeer, moederaarde, moeten we zoveel mogelijk verzorgen, posthumanisme … Ook al omdat deze pandemie eigenlijk volgens wetenschappers ook een ecologisch probleem is (namelijk te wijten aan een te grote promiscuiteit tussen mens en wilde dieren).
Drie. Solidariteit, veerkracht en samenhorigheid versterken, einde van het haatpopulisme. Ik kreeg tranen in mijn ogen toen ik de beelden zag op RTBF van het sociale woningblok hier om de hoek: het hele blok maakte een feestelijk kabaal om de zorgsector een hart onder de riem te steken. Ja, die van Molenbeek, bewijzen hun respect op een uitbundige manier aan alle mensen in de frontlijn van de crisis (meer dan de ecobobo’s van onze condo, die houden zich gedijsd en verschanst). Eindelijk zie ik de overburen, elke dag om acht uur ‘s avonds applaudisseren we en zwaaien we naar elkaar. Dat is een levensles voor heel onze maatschappij: solidariteit, respect!
Vier. Versterking en herstel van de democratie. Niet alleen nonkel Orban moest in mijn droom nu toch echt eens in de hoek als deze crisis achter de rug is. Hij maakt het echt te bont. Maar het is ook een waarschuwing voor allen. Sofie Wilmès groeit uit tot onze eigenste vrouwelijke Churchill tegen wil en dank, maar laat dit geen gewoonte worden, die volmachten voor de uitvoerende macht. De ‘sluipende staatsgreep’ alom moet worden gestopt en de democratie moet hersteld, en vooral ook verrijkt worden. En ook daar kunnen we leren van deze crisis. De burgers en het middenveld namen het voortouw, de universiteiten sloten vastberaden hun gebouwen toen de politici nog aarzelden en zelfs onverantwoorde boodschappen uitstuurden.
Punt vijf was een heel lastige. Het globale zuiden moet geholpen … de wereldongelijkheid is letterlijk levensgevaarlijk, dat maakt deze pandemie eens te meer pijnlijk duidelijk. De bewoners van slums en vluchtelingenkampen (maar ook de daklozen) dreigen de ergste en onrechtvaardigste slachtoffers te worden.
Met die vijf punten was ik in mijn droom al helemaal in de wolken. Ik zag, helaas te vaag nog, vijf andere punten (rechtvaardige fiscaliteit, herbronning van het onderwijs, onderzoek ten dienste van de mensheid en niet van de winst, een nieuwe mindfulness, …) maar die liet ik voor de beste geesten van onze generatie (en anders zou het weer te lang worden voor een opiniestuk, dacht ik, al bijna wakker uit mijn droom). En duizenden personaliteiten van over de hele wereld tekenden dit postcoronamanifest, miljoenen burgers gingen er pal achter staan. Het werd aangenomen in de Algemene Vergadering van VN …. Ongeloofwaardig? – Ik weet het. Tja, het was ook maar een droom. Maar dat van die nood aan een radicale koerswijziging?
We moeten wakker worden uit de nachtmerrie van de groei, de winst, het neoliberale roofbouwkapitalisme dat leidt tot klimaatcatastrofe, catastrofale ongelijkheid en gaten slaat in de verzorgingsstaat (ik zal maar niet over die mondmaskers beginnen en het gebrek aan steun voor wetenschappelijk onderzoek naar virussen omdat dat niet loont). Onze maatschappij moet wakker worden.
In die zin is deze pandemie een historische kans, en ik ben natuurlijk niet de eerste of enige om het te zeggen. Maar ‘men’ zal er alles aan doen om zo snel mogelijk over te gaan naar de orde van de dag, of erger: business as usual maar met handhaving van allerlei autoritaire surveillance en digitale big brother-controle. In die zin zouden de krachten zich nu moeten bundelen voor een postcoronamanifest. Een handvest voor de toekomst. Anders is deze crisis misschien wel het begin van een autoritair neoliberalisme, van een totalitair kapitalisme.