Straatprotesten in Irak.
Interview -

Hoe Westerse media en politici de revolutie in Irak doodzwijgen: in gesprek met theatermaker Enkidu Khaled

De Iraakse overheid reageert vaak gewelddadig op het burgerprotest in Bagdad. Sinds oktober bereikt het geweld een nieuw hoogtepunt: tieners worden doodgeschoten en vrouwen worden gekidnapt. In minder dan vijf maanden zijn meer dan 600 mensen gedood en duizenden gewond. En toch besteden Westerse media en politici hier amper aandacht aan.

woensdag 19 februari 2020 16:05
Spread the love

OFF Program

Op dinsdag 11 februari nodigden theatermaker Enkidu Khaled en schrijver-activist Chris Keulemans verschillende gasten uit in de Pianofabriek te Brussel voor OFF Program. Hun doel die avond: praten over wat er zich momenteel in Irak afspeelt.

De gasten die avond zijn studente beeldende kunsten Muna Al-Jaffal, MO-journaliste Tine Danckaers, schrijver-activist Dirk Adriaensens en live vanuit Bagdad via videogesprek Noof Assi. Eén ding benadrukken ze allemaal: deze revolutie is er één van hoop.

OFF Program 11/02/2020 in de Pianofabriek

Twee dagen later krijg ik de kans om Enkidu Khaled, die zelf in 2008 van Irak naar België kwam, te spreken over de situatie in Irak.

In gesprek met Enkidu Khaled over de revolutie

Dag Enkidu, gefeliciteerd met de prachtige voorstelling in de Pianofabriek. Kan u uitleggen wat er momenteel precies gebeurt in Irak?

“De mensen in Irak protesteren tegen hun eigen corrupte overheid maar ook tegen buitenlandse interventie van Amerika, Iran of Japan. Deze protesten zijn jaren geleden begonnen, sinds de inval van de Amerikanen in 2003. De politici hebben hun macht telkens weer misbruikt. Ze beloofden de Irakezen dat het systeem vrijheid zou brengen, maar in plaats van vrijheid zorgden ze voor meer problemen en voor meer doden.”

Wat zijn de eisen van de mensen die op dit moment aan het protesteren zijn?

“Oktober 2019 heeft een nieuwe fase ingeleid in de protesten. Voor oktober gingen studenten protesteren aan het kantoor van de minister van Onderwijs. Zij eisten een betere toekomst met jobs voor de volgende generatie. De overheid had hier geen oren naar en besliste om gewelddadig te reageren.”

“De beelden van studenten die doodgeschoten werden door ingezette snipers gingen viraal. Deze beelden raakten de gewone Irakese burgers en inspireerde hen, omdat ook zij zich net als de studenten al die tijd bedrogen en verraden voelden door hun eigen overheid. Zo kwam er een gevoel van verbondenheid over de verschillende groepen in de samenleving heen: zowel mannen als vrouwen, jong als oud, iedereen sloot zich aan bij de protesten.”

Hoe zijn de mensen en het land er momenteel aan toe?

“Door de corruptie in de politiek is Irak veranderd van een land met één van de beste gezondheidssystemen in het Midden-Oosten, in een land met verdeeldheid en zonder een toekomst. Veel mensen zijn door het geweld en de oorlog vluchteling geworden, ze hebben veel trauma’s moeten verwerken.”

Hoe wordt er over de situatie in Irak bericht in Westerse media? Wat vindt u daarvan?

“Er wordt amper over bericht in de Westerse media. Ook de Verenigde Naties zouden actie moeten ondernemen. Het sleept nu al vijf maanden aan en alles wat ze doen is een statement delen, dat is schandalig.”

“Irak zoals het nu is, met een corrupte overheid, is voordelig voor het Westen.”

Waarom denkt u dat er door Westerse media en politici weinig aandacht besteed wordt aan deze gebeurtenissen?

“Ik denk dat er meer dan één directe reden is. Eerst omdat ze economische interesses hebben in Irak. Ze willen de contracten met de Iraakse overheid behouden. Irak zoals het nu is, met een corrupte overheid, is voordelig voor het Westen. Ook denk ik dat ze eerst niet geloofden in een nieuwe generatie. Veel mensen dachten dat een nieuwe revolutie niet meer mogelijk was, maar dat is het dus wel.”

Hoe ziet u de rol van de olie-industrie in dit verhaal?

“Vermits de olie-industrie onlosmakelijk verbonden is met de overheid, hebben landen zoals de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk of Japan geprobeerd om de Iraakse overheid te controleren met dictators die aan hun kant staan. Die controle houdt heel wat economische voordelen in voor deze landen.”

Internationale of buitenlandse berichtgeving wordt vanuit kostenefficiëntie steeds vaker overgenomen van grote internationale agentschappen zoals de Amerikaanse Associated Press. Zijn die veranderingen merkbaar in de berichtgeving over Irak?

“Ik denk niet dat het alles kan verklaren. Zelf ben ik geen expert in het vakgebied van journalistiek, maar het feit dat het zo makkelijk is om informatie te verzamelen vandaag de dag spreekt deze trend gewoon tegen. Elke journalist heeft toegang tot sociale media. Zeggen dat het moeilijk of duur is om over deze gebeurtenissen verslag uit te brengen is een slecht excuus. Er zijn veel hoogopgeleide mensen, journalisten of zelfs schrijvers in Irak die je kan bellen, skypen of e-mailen.”

De straatprotesten in Hongkong kregen, in tegenstelling tot de protestacties in Irak, wel veel media-aandacht, terwijl er veel minder doden of gewonden vielen. Beide protesten zijn burgerprotesten tegen de overheid. Waarom denkt u dat Hongkong veel meer media-aandacht kreeg dan Bagdad?

“Voor dezelfde reden die ik al eerder aanhaalde: Europa is zelf deel van het probleem in Irak, zij zijn verantwoordelijk. Europa is minder betrokken in Hongkong omdat China daar het probleem is. De helft van alle corruptie in Irak is te wijten aan internationale bedrijven die de Iraakse overheid steunen of de olie-industrie.”

Met het event in de Pianofabriek willen jullie het publiek informeren over de Iraakse revolutie. Vindt u dat er weinig kennis is daarover bij het brede publiek?

“Ja, er is gewoonweg weinig informatie over in de mainstream media. Tijdens de eerste maand van het protest (oktober 2019) reageerde de overheid heel gewelddadig op de demonstranten. En toch negeerden Westerse media de gebeurtenissen voor een lange tijd, wat ik vrij shockerend vind. Het was pas tijdens de tweede maand, wanneer oliebedrijven geblokkeerd werden, dat Britse kranten erover begonnen te berichten.”

Hoe hebben jullie dit kennisprobleem aangepakt op het event in de Pianofabriek?

“Eerst door professionele mensen binnen het veld uit te nodigen: mensen die schrijven, studeren of er direct mee in contact komen. En als tweede door direct in contact te staan met de mensen in Bagdad. Ikzelf leef al enkele jaren in België en was zelf niet bij de protesten aanwezig. Daarom vond ik het belangrijk om mensen aan het woord te laten die wel bij de protesten aanwezig waren of zijn.”

“Zo heb ik Noof Assi uitgenodigd, zij was onze virtuele gast live vanuit Bagdad via een videogesprek. Noof vertelde ons over haar eigen ervaringen in Bagdad bij de protesten. Ook Muna Al-Jaffal was uitgenodigd, zij studeert momenteel in Nederland. Net als Noof heeft zij actief deelgenomen aan de protesten in Bagdad enkele weken geleden.”

Wat is het belang van jouw voorstelling in een cultureel centrum als de Pianofabriek?

“Veel mensen met roots in Irak of interesse in Irak kunnen weinig reflecteren over deze gebeurtenissen. Ze hebben er wel nood aan en dus dienen zulke events om hun bedenkingen en zorgen te delen. Ik wou theater gebruiken als een ontmoetingsplek waar deze zaken besproken kunnen worden. Theater heeft daarbij een fundamentele rol als culturele ontmoetingsplaats.”

Eén van de gevolgen en tegelijk oorzaken van een gebrekkige en eenzijdige representatie van de Arabische wereld in het nieuws, is het standaardbeeld van de Arabische wereld als homogene massa. Merkt u dat? En waarom is dat volgens u?

“Er is niet enkel weinig kennis over de diversiteit in de Arabische wereld, maar er is ook het clichébeeld over de Arabische samenleving dat ook erg zichtbaar is in bijvoorbeeld Hollywoodfilms. Ofwel ben je een rijke man uit de olie-industrie, ofwel ben je een extremist. Westerse landen hebben dit beeld zichtbaar gemaakt voor er zelfs sprake was van extremisme in het Midden-Oosten.”

“De reden achter dit stereotiepe beeld is meer een ethisch dilemma naar mijn mening. Ik denk dat een meer divers of ontwikkeld beeld van de Arabier, Europa niet ten goede zou komen. Een beeld van een ontwikkelde samenleving of dat van een warm en gastvrij Irak zouden de acties van Europa niet legitimeren. Wanneer je een beeld creëert van het Midden-Oosten als een vijandige en gewelddadige plaats vol criminelen, dan legitimeer je als land je eigen gruweldaden.”

“Dit is ook wat er gebeurd is toen de Amerikanen naar Irak kwamen. Er was nooit bewijs dat er werkelijk massavernietigingswapens aanwezig waren in Irak. Toch legitimeerde het insinueren dat ze er zouden zijn het plan van de Verenigde Staten om Irak binnen te vallen in 2003.”

Deze cliché beeldvorming heeft ook een impact op de berichtgeving over de huidige protesten. Hoe kijken de protesterende burgers hiernaar?

“Omdat ik zelf natuurlijk niet bij het protest aanwezig was, kan ik niet in hun naam spreken. Maar het kan duidelijk niemand schelen of ze vreedzaam of gewelddadig protesteren. Het kan zelfs de Verenigde Naties niets schelen. Deze nieuwe generatie is niet op zoek naar geweld en zeker niet te vinden voor extreem religieuze ideeën. De revolutie is er, omdat ze gekant zijn tegen hun corrupte leiders en ze meer vrijheid en gelijkheid willen.”

“Ze streven net dezelfde ethische normen en waarden na die we hier nastreven. Een samenleving die zoveel op de onze lijkt zouden we moeten steunen. Vrouwen en mannen protesteren zij aan zij, ondanks dat de overheid gezamenlijk protesteren verbiedt en vrouwen het zwijgen oplegt. Vrouwen zijn altijd heel actief geweest in de Iraakse samenleving, ook in de communistische periode. Amerika heeft de religieuze partij naar Bagdad gebracht, zij hebben de mannen en vrouwen verdeeld.”

De protesten in Irak zijn er al sinds 2003. Wat maakt de huidige protesten anders dan de voorgaande?

“Je hebt de grotere aantallen dode en gewonde demonstranten. De betrokkenheid van de studenten was ook erg belangrijk. Anders dan voorheen, is dat de protesten altijd gericht waren op het maken van een deal met de overheid voor een beter systeem. Dat is nu anders, de demonstranten willen niet meer onderhandelen met de overheid.”

“Protesten zijn in het verleden vaak gekaapt door religieuze groepen die beweerden dat ze aan de kant van het volk stonden. Wanneer ze uiteindelijk verkozen waren en een stoeltje in het parlement hadden bemachtigd keerden ze zich tegen het Irakese volk. De Irakezen hebben geleerd uit voorgaande ervaringen, daarom willen ze dus geen deal meer maken.”

Hoe wordt het protest geleid zonder een echt leidersfiguur?

“Veel mensen verwijten de revolutie dat het geen echte aanspreekbare leiders heeft, maar dat is net de sterkte. Het beste aan deze revolutie is net dat er geen leiders zijn. Deze revolutie gaat net om het volgen van je eigen idealen en niet die van iemand anders. De echte leiders in deze revolutie zijn de Iraakse vrouwen. Religieuze partijen hebben vrouwen minder zichtbaar gemaakt en deze revolutie is een tegenbeweging.”

“Iraakse vrouwen blijven protesteren en geloven in de ideeën en waarden waarvoor ze vechten. Deze beelden van vrouwen die hun leven riskeerden om levens te redden en gewonden te helpen inspireerden veel mensen, zowel mannen als vrouwen. De overheid probeerde deze vrouwen eerst aan te vallen. Vrouwen werden gekidnapt en vermoord. Maar dit hield hen niet tegen, ze gingen er tegen in. De echte leiders zijn de Iraakse vrouwen.”

“De echte leiders zijn de Irakese vrouwen.”

Op het event in de Pianofabriek benadrukten de gasten vooral de hoop bij deze revolutie. Hoe kunnen mensen na zo’n lang conflict nog hoop koesteren?

“Het is iets natuurlijks, dat is moeilijk te verklaren. Vrede is iets naar waar we allemaal verlangen. Mensen willen overleven en wanneer je opgroeit in een gewelddadige omgeving, wil je dat dingen beter worden omdat je gewoonweg niets te verliezen hebt.”

Chris Keulemans en u groeiden beiden op in een verschillend Bagdad. Met jullie eerdere theatervoorstelling Bagdad, in 2018, toonden jullie twee totaal verschillende leefwerelden van Bagdad. Enerzijds een bloeiend Bagdad in de jaren 60, anderzijds een chaotisch Bagdad in 2005. Ook nu met de voorstelling in de Pianofabriek tonen jullie een Bagdad van hoop. Is dat bewust?

“Ik doe dit door vanuit mijn eigen realiteit en de mensen die ik ontmoet te starten. Ik kan een verhaal op een meer directe manier brengen. Dit is ook de rol van theater of kunst in het algemeen. Het is een manier om de echte stem van de mensen te horen. Kunst is nodig om te overleven: de straten in Bagdad zijn gevuld met muurschilderingen van Iraakse artiesten die hun gevoelens of emoties willen uitdrukken. Zij gebruiken hun talent om te tonen dat ze het niet eens zijn met de huidige gang van zaken.”

“Een andere manier om tegen het clichébeeld in te gaan, is door een andere kant van Irak te tonen. Irak was niet altijd zoals het nu is. Dit gegeven benadrukte ik in mijn theatershow Bagdad in 2018. Ik zette verhalen van Irak uit 2005 naast verhalen uit de jaren 60. Dit contrast toonde een evolutie van een Irak, dat ooit de culturele hoofdstad van het Midden-Oosten was, naar een chaotisch en vernield Irak. Aantonen dat Irak niet altijd is geweest zoals het nu is, geeft mensen hoop.”

Hoe kunnen Westerse media deze bubbel doorbreken?

“Mijn advies zou zijn om simpelweg direct contact op te nemen met Iraakse burgers. Hun stem zou gehoord moeten worden en serieus genomen worden. Al deze informatie ligt voor het rapen.”

Hoe kunnen mensen hier opkomen voor wat er in Irak gebeurt?

“Een ideale en makkelijke manier om bewustwording te creëren is via sociale media, omdat sociale media de mogelijkheid heeft om traditionele media onder druk te zetten. De overheid in Irak heeft geprobeerd om het protest in de kiem te smoren door de Irakezen de toegang tot het internet te ontnemen. Corrupte acties zoals deze zouden geboycot moeten worden door internationale druk te zetten op de Iraakse overheid.”

Is er nog iets wat u zelf graag wil toevoegen?

“Ja, ik wou als laatste het belang van deze revolutie benadrukken. Deze revolutie moet slagen, omdat het de enige en laatste kans is voor Irak en voor het Midden-Oosten. Het heeft wat tijd gekost voor de nieuwe generatie om terug te geloven in deze ideeën zoals gelijkheid en vrijheid. Nu is het moment om deze ideeën te beschermen en om actie te ondernemen. Er zijn al genoeg generaties verspild aan deze protesten, deze generatie moet gered worden.”

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!