Het Vlaams Huurdersplatform, Netwerk tegen Armoede, Welzijnszorg, Samenlevingsopbouw vzw en de Europese koepel voor daklozenorganisaties Feantsa roepen de Vlaamse regering ter verantwoording voor het bieden van een fundamenteel rechtvaardig woonbeleid. Wonen is een grondrecht, maar het recht op wonen blijft voor velen in Vlaanderen dode letter. “De Vlaamse overheid neemt haar verantwoordelijkheid onvoldoende.” 

Daarom starten ze een Europese procedure bij het Europees Comité voor Sociale Rechten (ECSR). Ook andere organisaties die geconfronteerd worden met de wooncrisis kunnen zich mee engageren. De komende maanden wordt het dossier geschreven en in het najaar zal de klacht worden ingediend. Het doel is de wooncrisis een halt toeroepen. Hiervoor is een groot draagvlak nodig. Om een brede beweging op gang te trekken, starten de organisaties ook met een brede campagne over het recht op wonen. 

Er gaapt een enorme kloof tussen het grondrecht wonen zoals het op papier staat, en de effectieve situatie op het terrein. Van de private huurwoningen is 47 procent ontoereikend qua kwaliteit. 52 procent van de private huurders betaalt meer dan een derde van zijn inkomen aan huur. En meer dan 155.000 gezinnen staan op de wachtlijst voor een sociale huurwoning. Dat is ongeveer evenveel als het aantal gezinnen dat een sociale woning heeft. 

“De gemiddelde wachtduur is zo’n 3 jaar. Maar in grote steden kan dit oplopen tot 10 jaar”, legt Hanne Stevens, stafmedewerker Wonen, Water & Energie van het Netwerk tegen Armoede, uit tijdens de presentatie van de Woonzaak in Brussel. “Ondertussen investeert de overheid dezelfde financiële middelen als in 2019. Deze gaan vooral naar vervangingsbouw en renovatie. Dat betekent dat er nog steeds onvoldoende sociale huurwoningen bij komen.” 

“Gemeentes die wel meer willen doen dan de verplichte inspanning van 15 procent sociale huurwoningen op hun grondgebied, zullen hiervoor geen extra financiering meer kunnen krijgen. Er komt een plafond op dit zogenoemde bindend sociaal objectief (BSO)”, gaat Stevens verder. “En gemeentes die het BSO zelfs niet halen, zullen niet meer gesanctioneerd worden.”

Tegelijkertijd voert de Vlaamse overheid extra drempels in om de toegang tot sociale huurwoningen te beperken. Stevens: “Zo moeten mensen gedurende 10 jaar, minstens 5 jaar onafgebroken in een gemeente hebben verbleven om recht te hebben op een sociale woning. Naast een inkomenstoets komt er ook een middelentoets voor je aanspraak kan maken op een sociale huurwoning. En er wordt een controle van eigendom opgezet in het buitenland voor private en publieke partners. Verder stijgt de taalkennisvereiste naar het niveau A2 en komt er een verplichte inschrijving voor inactieve sociale huurders bij de VDAB.” 

Oftewel: er komen te weinig extra sociale huurwoningen bij. De toegang ertoe verstrengt. En de toegang tot sociale huurwoningen op basis van de meest urgente woonbehoefte verdwijnt. “De volgende vijf jaar zullen dus geen goed nieuws betekenen voor kwetsbare mensen op de woningmarkt”, concludeert Stevens.

Hoewel het recht op wonen ingeschreven staat in de grondwet, zijn er weinig juridische hefbomen om het recht op wonen effectief af te dwingen. De realisatie van sociale grondrechten in Vlaanderen betreft immers slechts een inspanningsverbintenis, en geen resultaatsverbintenis. 

Op Europees niveau zijn er wel mogelijkheden. Geaccrediteerde organisaties of groepen kunnen een ‘collectieve klacht’ rond huisvesting indienen bij dus het ECSR. Via deze procedure kunnen organisaties vermeende schendingen van het Europees Sociaal Handvest binnen één van de Europese lidstaten aanklagen. Met de Woonzaak willen de organisaties dat dus doen in Vlaanderen / België. 

Woordvoerder Hugo Beermans maakt in een speech tijdens de presentatie van de Woonzaak duidelijk waarom dit een unieke mogelijkheid is om de regering te dwingen het pad in te slaan van een rechtvaardig woonbeleid en waarom hiervoor steun van zoveel mogelijk andere organisaties dus dringend van belang is:

Beste medestanders en sympathisanten van de Woonzaak, 

Wat mij opviel bij de uitslag van de verkiezingen vorig jaar, is dat een grote groep kiezers onze politici duidelijk heeft willen maken dat ze te weinig ondersteuning ondervinden. Bij het krijgen van zorg, bij het vinden van een woning of bij het oplossen van hun mobiliteit, gezondheid of andere problemen. Sommigen deden geloven dat de oorzaak daarvan bij de nieuwkomers moet gezocht worden. Migranten, vluchtelingen. Die boodschap ging er blijkbaar in als zoete koek. 

Wat doet de nieuwe Vlaamse regering ondertussen? Ze propageert gemeenschap, maar vermindert substantieel de bestaande ondersteuning. Uiteraard voor de nieuwkomers, maar uiteindelijk voor iedereen die het moeilijk heeft en daarom recht heeft op steun. 

Ze doet dat onder meer door te besparen op openbare diensten en op de subsidies voor organisaties die rechtstreeks of onrechtstreeks instaan voor die ondersteuning. Het lijkt me niet zo moeilijk te voorspellen wat dat voor gevolgen kan hebben. 

Het maakt me dan ook bezorgd. En blijkbaar mij niet alleen. Zo zijn de initiatiefnemers van de Woonzaak ervan overtuigd dat de Vlaamse overheid meer kan doen voor de woonproblematiek en dat ze een veel ambitieuzer woonbeleid kan voorleggen. 

Ik ben fier dat ze mij als ere-administrateur-generaal van Wonen-Vlaanderen, en ondertussen al enkele jaren op pensioen, aangesproken hebben om woordvoerder te zijn voor dit initiatief. Jarenlang was ik van nabij betrokken bij het Vlaamse woonbeleid. Ik acht me dan ook goed geplaatst om te wijzen op een ernstige structurele woonnood die al decennia aanhoudt en die te maken heeft met de al meer dan een halve eeuw volgehouden onevenredige focus op eigenaars. 

Er staan evenveel gezinnen op de wachtlijst als dat er in de sociale woningen zitten. Daarin moeten we investeren. Dat gebeurt ook, maar lang niet genoeg. En hoe dan ook, een echte inhaaloperatie, lukt niet op korte termijn. 

Ondertussen moet er veel energie gaan naar de private huurmarkt. Een deelmarkt die meer dan 20 procent van onze totale woonmarkt omvat. Die stroomt vol met mensen die zich geen eigen woning kunnen permitteren. Daar doen zich de ernstigste toestanden voor, onder meer omdat de sociale huurmarkt veel te klein is. Ik vind het bijzonder jammer dat het Vlaamse regeerakkoord precies op de private huurmarkt geen enkele poging doet om het open te breken. 

Bovendien wordt ook de overigens terechte schrapping van de woonbonus nu gebruikt om te besparen en helemaal niet voor het ledigen van de woonnood. De woonuitgaven zijn op de private huurmarkt met bijna 16 procent reëel (boven index) gestegen sinds 2005. Het dubbele van de stijging bij eigenaars met een hypotheeklast en zelfs met 5 procentpunt meer dan bij sociale huurders. Bovendien zijn de prijzen onderaan de huurmarkt relatief gezien het hoogst omdat daar enorme concurrentie zit. Ongeveer 1/3 van alle huurders houdt na het betalen van de huur te weinig over om menswaardig te leven. Bij de private huurders blijft dat aandeel stijgen, terwijl deze bij alle andere bewoners daalt. 

Helemaal onbegrijpelijk is dat recent de huurwaarborg opgetrokken werd tot 3 maanden. Dat terwijl in 2018 ongeveer de helft van de kandidaat-huurders aangaf problemen te hebben met de waarborg van 2 maanden. In het regeerakkoord staat dat de huurwaarborglening, die soelaas zou moeten bieden maar dat onvoldoende doet, pas tegen het einde van de legislatuur zal geëvalueerd worden. En ondertussen evolueert ook de sociale woonsector door allerlei ingrepen meer en meer naar wat ik arme huisvesting zou noemen. 

Met het Europees sociaal handvest en een uitspraak door het Europees comité voor sociale rechten, zien we een unieke mogelijkheid om deze en volgende regeringen te dwingen een belangrijke stap vooruit te zetten en het pad in te slaan van een evenwichtig en fundamenteel rechtvaardig woonbeleid. Daartoe moeten we ons verenigen en samen aan de kar trekken. 

Met de Woonzaak zetten we onze neuzen in dezelfde richting en kunnen we de politici ertoe dwingen om naar dezelfde horizon te kijken. 

Vandaar mijn dringende oproep aan al onze medestanders en sympathisanten. Help ons met de Woonzaak, richt op het verlichten van de nood van al die ondersteuning die de woonmarkt nodig heeft. Onze vraag is wat uw aandeel hierin kan zijn. Het recht op wonen dat verankerd is in de grondwet belangt iedereen aan. Daarvoor doen we het. Alvast onze dank voor uw engagement. 

Meer info: 

Website: www.woonzaak.be – Hier kan je als organisatie ook aangeven hoe je de Woonzaak wilt steunen.

Volg de Woonzaak hier op Facebook en hier op Twitter.

Foto: byantovez, Wikimedia Commons / CC BY-SA 3.0