Laat me starten met te verduidelijken dat ik zelf absoluut geen voorstander ben van ongenuanceerde statutaire benoemingen. Voor bepaalde personeelscategorieën missen deze benoemingen hun doel: ze beschermen de werknemer niet, maar beknotten deze in zijn vrijheid van job te veranderen door de lange opzegtermijnen. Ze beschermen in dit geval dus eerder de werkgever, die vreest niet snel een opvolger te vinden, in plaats van het personeel. Dit gaat dan typisch over de hoger opgeleide werknemer, liefst ook niet te oud, die minder vasthoudt aan één enkele ‘job for life’. De categorie dus waar Roggeman (en ik trouwens ook) onder valt. Deze jobs zijn vandaag vaak al niet meer statutair. Het zou echter nogal kortzichtig zijn op basis van onze geprivilegieerde positie te stellen dat de bescherming door een statutaire job overbodig is voor alle werknemers. Een beetje nuance is zeker op zijn plaats.
Ik zal misschien even verduidelijken wat die zogenaamde ‘grove’ fouten bij de NMBS zoal inhouden. Het meest voorkomende geval blijkt ‘drankmisbruik op de werkvloer’. Bij meer dan 30.000 werknemers werden 176 gevallen vastgesteld op de werkvloer over 5 jaar. Het is hierbij vooral belangrijk in te zien dat het ene drankmisbruik het andere niet is. Als er sprake is van alcoholisme hebben we te maken met een ziekte. Wie niet wereldvreemd is, weet dat een alcoholist op een bepaald moment zijn misbruik niet meer onder controle heeft en hulp nodig heeft. Net zoals de N-VA haar medewerkers de kans op herstel geeft, doet de NMBS – en elk bedrijf dat inzet op menselijk kapitaal – dat ook. N-VA volgde dezelfde redenering bij Van Campenhout, N-VA schepen, die evenmin ontslagen werd. Een jobstatuut heeft duidelijk weinig invloed op deze ziekte. Uiteraard gaat de NMBS alles doen om te voorkomen dat men onder invloed veiligheidsfuncties uitvoert. Maak u ook vooral geen illusies: de NMBS ontslaat wel degelijk als er sprake is van blijvend drankmisbruik op de werkvloer. Ook indien je statutair bediende bent. Er zijn zelfs precedenten te vinden waarin een onafhankelijke rechtbank oordeelde dat de NMBS te snel overging tot ontslag.
Ook dat begrip ‘werkvloer’ kent bij de NMBS een brede invulling en kan wat verduidelijking gebruiken. Een man zijn shift zit erop, hij wacht op zijn trein richting huis (op het perron, dus als spoorpersoneel is hij nog altijd aanwezig op de werkvloer) bij zijn werkplaats met een biertje. Een ‘overste’ ziet dat, meldt het incident en de man krijgt een tuchtstraf. Geen mogelijkheid tot tegenargument, zelfs zonder precedenten, evenmin via de vakbond. Het was immers effectief ‘op de werkvloer’. Al de man zijn avond- en nachtdiensten worden hem prompt afgenomen en daarmee een aanzienlijk deel van zijn loon. Dat is een zware straf. Zeker aangezien het om een alleenstaande man ging die net een woning kocht. Ik durf zelfs sterk te betwijfelen of de straf in proportie staat met de feiten. Ook belangrijk: het gaat om een werkman. Die ‘overste’ kan dus zowat iedereen zijn die in de hiërarchie boven hem staat.
Het is minder bekend bij het grote publiek, maar de NMBS is bijzonder hiërarchisch gestructureerd. In principe kan iedereen met een ‘hogere rang’ een klacht formuleren over de werkpraktijken van bedienden die lager in de pikorde zitten. Op het moment dat dat gebeurt, moet de bediende zich gaan verantwoorden bij zijn ‘onmiddellijke chef’. Een praktijk waar ik het, als ondertussen ex-treinbegeleider, altijd enorm lastig mee had. De hele NMBS rijdt namelijk gratis met de trein en iedereen met een wat hoger statuut kan, wars van alle context, zomaar klachten formuleren op basis van een momentopname. Zo kan een burgerlijk ingenieur, die jouw jobinhoud eigenlijk niet kent, vinden dat jij als begeleider had moeten controleren tussen Brussel-Zuid en Aalst en dit melden, terwijl je zelf in een andere wagon een incident tussen reizigers probeert te ontzenuwen. Elke klacht wordt ernstig genomen en kan een tuchtprocedure in werking te laten treden. Er kunnen ettelijke boekwerken gevuld worden met de reacties die ik op dat soort ‘klachten’ mocht schrijven als treinbegeleider. Niet iedere werknemer hanteert echter even vlot zijn pen. Zo’n werkwijze creëert vooral nodeloos werk en stress bij je werknemers.
Ik heb me nu even toegespitst op dat alcoholmisbruik omdat dit het vaakst voorkwam in de cijfers, maar dat ook context nodig is bij de andere cijfers lijkt me evident. In hoeverre gaat het bv. daadwerkelijk om een ‘grove’ fout wanneer je vrije dag twee dagen tevoren wordt ingetrokken en je het niet opmerkte, of je al plannen maakte die je niet meer kan verplaatsen? Hoe vaak gaat het om een doktersattest dat te laat ingediend werd? In hoeveel gevallen gaat het werkelijk om ongewettigde afwezigheden wanneer artsen op de loonlijst van de NMBS een externe arts zijn oordeel in twijfel trekken? Jawel, de NMBS beschikte tot voor kort nog steeds over controleartsen in eigen dienst waar iedereen die niet aan zijn bed zat vastgekluisterd, moest langsgaan bij ziekte. Sta me toe de onafhankelijkheid en bewegingsvrijheid van deze artsen in twijfel te trekken. Ik kan nog wel even doorgaan…
Ik stel voor dat de heer Roggeman de tuchtprocedures van de NMBS eens doorneemt voor hij van overbescherming van het personeel spreekt. Vraag bij zo’n volgende parlementaire vraag misschien eens hoeveel werknemers geconfronteerd werden met (permanent) loonverlies door tuchtprocedures. Er zijn namelijk verschillende manieren om mensen te straffen, zonder hen daadwerkelijk te ontslaan.
Laat echter vooral duidelijk zijn: ook bij onwettige afwezigheid en diefstal kan – net zoals bij elk ander bedrijf – wel degelijk overgegaan worden tot ontslag. Feit is dat een ‘grove’ fout bij de NMBS niet noodzakelijk overeenstemt met wat ook voor een rechtbank als reden voor ontslag standhoudt. Het type contract is hierbij zelfs irrelevant. Misbruik en bedrog moet aangepakt worden. Excessen moeten eruit. Bij cijfers hoort echter ook context. En bij die zogenaamde ‘verhalen’ van stelende loketbedienden zag ik graag staving. In dergelijke gevallen wordt zelfs bijzonder streng opgetreden. Het zou onze politici werkelijk sieren indien ze wat minder op geruchten afgaan, maar zich effectief eerst goed zouden informeren voor ze zaken onterecht linken.
Het spoorpersoneel wordt niet overbeschermd. Integendeel, er heerst een ware strafcultuur binnen dit bedrijf. Eentje waar vooral de minder opgeleide bedienden mee geconfronteerd worden. Net die categorie zou zelfs meer bescherming mogen krijgen. Die strafcultuur is niet meer van deze tijd. En vooral, die statutaire betrekking blijkt dit niet op te lossen. Wat een statutair contract echter wél doet, is knelpuntjobs misschien net wat makkelijker ingevuld krijgen dan tijdelijke contracten dit ooit kunnen. Ze beschermen ook tegen willekeurige ontslagen. Dat is een niet onbelangrijk gegeven binnen een bedrijf dat kreunt onder politieke bemoeienissen en het constante kortetermijndenken dat gepaard gaat met snelle politieke wissels van de macht. Vergeet trouwens ook niet dat veel cruciale jobs bij de NMBS (treinbegeleider, treinbestuurder,…) een intensieve, lange opleiding vragen en ook de werkgever gebaat is bij een extra binding met zijn personeel. Bovendien zijn enkele excessen geen reden om het statuut van een al kwetsbare groep volledig af te schaffen.
Ik ben dan misschien een statisticus, maar cijfers benodigen nog altijd context en domeinkennis. Het is bovendien ook intellectueel oneerlijk om net geen 208 grove fouten per jaar op meer dan 30.000 werknemers (of minder dan 1 op 144 werknemers) voor te stellen als bijzonder veel. Menig bedrijf van die omvang zou blij zijn met dergelijke cijfers.
Iris Steenhout is ex-treinbegeleider en momenteel als postdoctoraal onderzoeker verbonden aan de Vrije Universiteit Brussel en Hogeschool Gent
