Foto: Wentao Jiang, Wikimedia Commons / CC-BY-SA-4.0 (More information about the rights of this work, see below article)

Felix Kumps .

Deuren van de KU Leuven staan wijd open voor bedrijfswereld

maandag 9 december 2019 19:40

Spread the love

De KU Leuven stelt in haar beleidsplan dat ze met maatschappelijke uitdagingen omgaat op een “autonome – maar uiteraard ook maatschappelijk dienstbare – wijze”.[1] Die autonomie houdt natuurlijk in dat er geen sprake mag zijn van beïnvloeding door belangengroepen, of van een disproportionele aanwezigheid van het bedrijfsleven. Zo wordt er terecht benadrukt in het Organiek Reglement van de universiteit: “Een lid van de Inrichtende Overheid of van een bestuursorgaan kan niet deelnemen aan beslissingen, adviezen verlenen, voorstellen indienen of tegenwoordig zijn bij een beraadslaging of een besluit over aangelegenheden waarbij het lid zelf (…) rechtstreeks en persoonlijk belang [heeft].”[2]

Toch kunnen we vraagtekens plaatsen bij de samenstelling van de bestuursorganen en leerstoelen van de KU Leuven. Wanneer we organen zoals de Raad van Bestuur of de Senaat onder de loep leggen, blijkt al vlug dat leden van deze raden afkomstig zijn uit de economische toplaag van de maatschappij en een stevige voet hebben in commerciële belangen.[3] Het is daarnaast zo dat bedrijven 16,1 procent van alle research op Vlaamse universiteiten bestellen en financieren.[4] Ook van de 104 huidige leerstoelen aan de KU Leuven zijn er meer dan 70 die door bedrijven worden gesponsord.[5] In tal van gevallen doen die aan dubieus lobbywerk dat in tegenspraak is met de doelen van de leerstoel. Het is alleszins duidelijk dat de belangen van het grootbedrijf sterk vertegenwoordigd zijn op de campus.

Belangenvermenging in de Raad van Bestuur en Senaat

De voorzitter van de RVB is Herman Daems, die tegelijk ook voorzitter is van de RVB van de Belgische afdeling van BNP Paribas. Deze bank investeert 30 miljard euro in fossiele brandstoffen (het meeste van alle Belgische banken) en onderneemt geen stappen om hier verandering in te brengen.[6] Ze investeert daarnaast 103 miljoen in het Russische bedrijf Nornikel dat desastreuze luchtvervuiling en gezondheidsproblemen teweegbrengt; 12,1 miljoen in Mylan, een farmagigant die de gezondheid van mensen in India op het spel zet;[7] en 4,5 miljard in Glencore, een van de grootste grondstoffenbedrijven ter wereld, dat herhaaldelijk in opspraak is gekomen vanwege corruptieschandalen en de mensonterende omstandigheden van arbeiders in Congolese mijnen.[8]

Daems’ dubbele voorzitterschap volstaat dus wel om enkele vraagtekens te plaatsen bij de doelstelling van de KU Leuven om op duurzaamheid in te zetten.[9] Zoals in 2018 in het kader van een Comac-actie over Herman Daems werd gesteld: “Je kan niet tegelijkertijd brandweer en pyromaan zijn.”[10] Volgend jaar wordt Daems als voorzitter opgevolgd door Marianne Thyssen,[11] die als Eurocommissaris nauwe banden onderhield met de Europese financiële toplaag (vertegenwoordigd in BusinessEurope) en in hun belang een neoliberaal beleid voerde dat gericht was op “betere marktwerking”.[12]

Een ander lid, Anne Leclercq, is voorzitter van Argenta. Ook deze bank investeert 1,27 miljoen in Mylan en 8,91 miljoen in het beruchte bedrijf Bayer.[13] Gezien het onethisch en anti-ecologisch karakter van zulke investeringen is er hier opnieuw sprake van belangenvermenging. Andere leden die in het oog springen vanwege hun achtergrond in de economische of politieke elite zijn Herman Van Rompuy (voormalig voorzitter van de Europese Raad) en multimiljonair Urbain Vandeurzen (stichter van Smile Invest, een fonds dat durfkapitaal verzamelt bij de allerrijkste Belgische families).[14]

Nog opvallender is echter de aanwezigheid van baron en miljardair Luc Bertrand, die door zijn holding Ackermans & Van Haaren – met een vermogen van 1,8 miljard euro – tot de rijkste mensen in België behoort.[15] AvH bezit 22 dochterbedrijven in belastingparadijzen over de hele wereld; daarnaast is een filiaal van AvH de belangrijkste aandeelhouder van een offshorebedrijf dat in opspraak kwam via de Paradise Papers.[16] Op de koop toe zijn er nauwe banden tussen de holding en het kabinet van voormalig minister van Financiën Didier Reynders[17] tegen wie er onlangs nog een politieonderzoek kwam i.v.m. corruptie en witwasschandalen.[18] Dit alles maakt Bertrand een van de meest bedenkelijke leden van de raad.

Naast de RVB is er een ander belangrijk bestuursorgaan, de Senaat, die een dubbele taak heeft: adviesorgaan en belangenbehartiger. Ook hier is het bedrijfsleven sterk oververtegenwoordigd, dit hoewel de Senaatleden omschreven worden als een “representatieve weerspiegeling van de maatschappelijke actoren die de KU Leuven genegen zijn”.[19] We treffen er – naast (opnieuw) figuren zoals Vandeurzen en Bertrand – KBC-erevoorzitter Marcel Crockaerts, Censydiam-oprichter Jan Callebaut en financieel directeur van Hugo Ceusters-SCMS Guido De Keersmaecker aan.

In het licht van de uitspraak hierboven, kunnen we misschien de vraag opwerpen welke actoren de universiteit vooral ‘genegen zijn’. Waarom leggen figuren uit de economische toplaag zoveel meer gewicht in de schaal dan kritische stemmen uit het middenveld, en dit op een instituut dat het democratische debat hoog in het vaandel draagt? Dit fenomeen beperkt zich trouwens zeker niet tot de bestuursraden van de KU Leuven. Zo is bijvoorbeeld de ondervoorzitter van de RVB van de UCLL, Jos Clijsters, tegelijk voorzitter van de RVB van Belfius.[20]

De leerstoelen en het bedrijfsleven

Ook in de lijst met leerstoelen zijn actoren uit het middenveld ondervertegenwoordigd terwijl commerciële belangen in hoge mate aanwezig zijn. Tekenend is dat zelfs de werkgeversorganisatie VBO-FEB een eigen ‘Belgian Business Champions Chair’ heeft met als bedoeling om een platform te bieden aan succesvolle CEO’s, die zo hun (eenzijdige) visie op o.a. bedrijfsethiek en herstructureringen kunnen komen presenteren.[21] Daarnaast worden talloze leerstoelen gesponsord door individuele bedrijven.

Het dienstenbedrijf Deloitte heeft o.a. een leerstoel in ‘International and EU Tax Law’. Deloitte is lid van het Europese Joint Transfer Pricing Forum[22] dat grotendeels uit multinationals bestaat en actief bijdraagt tot belastingontduiking.[23] In de VS is het bedrijf gelinkt aan campagnes om de sociale zekerheid en gezondheidszorg af te breken;[24] in India is het gebannen vanwege fraude.[25]

Een rapport van Corporate Europe Observatory illustreert hoe auditing-giganten zoals Deloitte aan lobbying op EU-niveau doen om belastingontduiking te vergemakkelijken en om transparantie te verminderen.[26] Toch vertrouwt de Europese Commissie een bedrijf als Deloitte alsof het een neutrale instantie is. De auteurs van het rapport zien de ironie ervan wel in: “Major tax avoidance facilitators being paid to produce the studies and background material used as a basis for decision-making around tax.”[27] Datzelfde inzicht geldt voor een leerstoel over belastingwetgeving, waarbij Deloitte duidelijk geen neutrale partij is.

De multinational Kellogg’s heeft een leerstoel in ‘Cereal Science and Nutrition’. Naast het feit dat Kellogg’s palmolie gebruikt vanuit kinder- en dwangarbeid,[28] bevatten de producten van het bedrijf ook ingrediënten die ronduit schadelijk zijn voor de gezondheid. Het gaat daarbij van bewuste pogingen om kinderen verslaafd te maken aan hoge dosissen suiker tot de massale aanwezigheid van herbiciden en pesticiden in de ontbijtgranen van Kellogg’s.[29] Ook hier heeft de KU Leuven een keuze gemaakt waar we vraagtekens bij kunnen plaatsen. Het is dubieus om onderzoek naar nutritionaliteit te laten sponsoren door een bedrijf dat in opspraak is gekomen doordat het met misleidende advertenties zijn producten probeert te maskeren als gezonder dan ze zijn.[30]

Banken en Belgische bedrijven

Opvallend zijn ook de leerstoelen die door banken worden gesponsord. BNP Paribas heeft een leerstoel in ‘Fraud Analytics’, met als doel “opsporingsmethodes voor betalingsfraude optimaliseren en inzichten in de data van dit domein verbeteren”.[31] Maar BNP heeft zelf ernstige fraudeproblemen: “De bank moest voldoen aan de nieuwe bankwetgeving door country-by-country reporting over haar dochterondernemingen te publiceren”, schrijft BankWijzer. “BNP Paribas toont echter geen inzet om iets aan haar activiteiten in belasting- en / of rechterlijke havens te doen en heeft geen beleid gepubliceerd om te vermijden dat zij meedoet aan belastingontduiking.”

De site geeft BNP dan ook een rating van 18% wat belastingen betreft.[32] In een andere ranking van banken werd BNP op de derde plaats gezet qua boetes voor zijn criminele activiteiten.[33] De bank heeft nauwe banden in de Europese Commissie en een machtige lobby.[34] Het is naïef om te denken dat het zinvol is om een leerstoel die met fraudebestrijding te maken heeft, uit te besteden aan wat waarschijnlijk de meest frauduleuze bank van het land is.

ING heeft een leerstoel in ‘Metadata modelling as a competitive accelerator’. Ook deze bank heeft systematisch cliënten geholpen met belastingontduiking[35] en heeft ernstige problemen met witwassen.[36] Net zoals BNP scoort ING op zowat elk vlak slecht volgens BankWijzer, vooral qua transparantie (40%), verantwoord bonusbeleid (40%), belasting (35%) en klimaatbeleid (21%).[37] Kan een bank die “niet transparant [is] over de bedrijven waarin het investeert (noemt geen namen en geeft geen gedetailleerde uitsplitsing naar sector en regio)” – aldus BankWijzer – echt een leerstoel sponsoren die als bedoeling heeft om striktere regulaties op te leggen aan de data die door banken worden vrijgegeven?

Ook de Belgische bedrijven in de lijst met leerstoelen zijn dubieus. Het verzekeringsbedrijf AG Insurance en Belgisch moederbedrijf Ageas hebben allebei een leerstoel in de wacht gesleept (respectievelijk in ‘Health Insurance’ en ‘Insurance Analytics’). De reputatie van deze bedrijven is bedenkelijk: “Ageas (AG Insurance), waarvan de familie Lippens nog altijd aandelen bezit, is verschillende keren vermeld in de Paradise Papers, in het bijzonder vanwege verschillende offshorebedrijven in Hongkong.”[38] Ageas behoort daarnaast, volgens een studie van de PVDA, tot de Belgische bedrijven die 0 euro belastingen betalen.[39]

Bij het bedrijf Skeyes (het voormalige Belgocontrol) is er sprake van “personeelstekort, verlofdagen die niet mogen worden opgenomen, overuren bij de vleet, nachtwerk dat eenzijdig werd aangepast, een stand-by-regeling die niet wettelijk is”.[40] Uitgerekend dit bedrijf heeft een leerstoel in ‘Human Factors and Leadership in Aviation Safety’, die volgens professor Jeroen Stouten geacht wordt te onderzoeken hoe “leidinggevenden ervoor kunnen zorgen dat hun ondergeschikten zich zo optimaal mogelijk voelen” en niet onderhevig zijn aan stress.[41] Kan dat soort onderzoek echt worden toevertrouwd aan een privébedrijf dat het welzijn van zijn personeel ondergeschikt maakt aan hogere winsten?

Farmagiganten

Over de criminele praktijken van Bayer, een farma- en landbouwgigant die vier leerstoelen in de wacht sleepte, zouden boekdelen geschreven kunnen worden.[42] Zo doet het bedrijf aan grootschalig lobbywerk in de EU om te vermijden dat er een verbod komt op giftige stoffen zoals glyfosfaat[43] en milieubedreigende pesticiden.[44] Bayer verspreidt actief giftige middelen, bedreigt ecosystemen, doet aan omstreden dierenproeven[45] en spioneert op criticasters.[46]

Door de fusie met Monsanto heeft het bedrijf bovendien een monopoliepositie verworven over een belangrijk deel van de wereldwijde landbouwindustrie.[47] Boeren in de Derde Wereld die voor Bayer-Monsanto werken “moeten zich ertoe verbinden elke zaadpartij maar voor één generatie te gebruiken en de vruchten te verkopen of te vernietigen”.[48]

Bayers genadeloze houding tegenover werknemers én patiënten gaat gepaard met de gedachte dat medicijnen simpelweg niet bedoeld zijn voor onbemiddelde mensen. Zoals CEO Marijn Dekkers in een interview zei: “We did not develop this medicine for Indians. We developed it for western patients who can afford it.”[49] Bayers elitaire visie wordt minder verrassend als men bedenkt dat het bedrijf medeplichtig was in de verschrikkingen van de concentratiekampen.

Een Bayer-bestuurslid stond aan het hoofd van de chemiefabriek in Auschwitz-Monowitz; het bedrijf betaalde SS-dokters voor het testen van farmaceutica op gevangenen, die doelbewust waren besmet met ziektes zoals tbc en dyfterie. Bayer deed na de oorlog vrijwel niets om deze misdaden te rectificeren en behield tot in de jaren 60 oorlogsmisdadigers in zijn raad van bestuur.[50] Er zijn dus redenen genoeg om het warme onthaal van dit bedrijf op de KU Leuven in vraag te stellen.

Een ander farmabedrijf, dat een leerstoel in ‘Inflammatory bowel diseases’ sponsort, is AbbVie. Dit bedrijf is gekend om zijn illegitieme monopolisatietechnieken (zoals lobbying tegen prijscontroles) en agressieve patentenpolitiek.[51] Op die manier is AbbVie er in de VS al in geslaagd om de prijs van zijn medicijn Humira op te drijven tot $38000 per jaar, met een jaarlijkse opbrengst van $18 miljard tot gevolg.[52]

De enige reden dat Humira in Europa goedkoper is, is omdat er – voorlopig – competitie bestaat die generische varianten op de markt kan brengen. Dat neemt niet weg dat AbbVie ook op EU-niveau aan intens lobbywerk doet om patenten gemakkelijker te kunnen afdwingen en controles te versoepelen.[53] Humira, het medicament in kwestie, wordt tegen inflammatory bowel diseases zoals de ziekte van Crohn gebruikt.[54] Dit maakt het des te dubieuzer dat de KU Leuven AbbVie een leerstoel binnen dit domein laat sponsoren.

Andere voorbeelden: farmabedrijf AstraZeneca, dat de leerstoel ‘Respiratory Pathophysiology’ sponsort, probeert in de EU en VS te monopoliseren door generische varianten verboden te maken.[55] Ook kwam het in opspraak vanwege schadelijke medicatie, misleidende en illegale marketing en het betalen van smeergeld aan dokters.[56] Janssen en moederbedrijf J&J hebben vijf leerstoelen, hoewel ze zijn veroordeeld voor omkoperij[57] en het verbergen van schadelijke neveneffecten.[58]

Boehringer Ingelheim, dat de leerstoel in ‘Interstitial Lung Diseases’ sponsort, doet aan illegitiem lobbywerk op EU-niveau[59] en heeft doelbewust data-analyses achtergehouden over een medicijn waaraan patiënten stierven.[60] Medtronic, dat twee leerstoelen sponsort, doet aan prijzenmanipulatie en lobbywerk om regulaties te versoepelen[61] en heeft in heel Europa dokters omgekocht om producten te verkopen of om toestellen voor illegitieme doelen te gebruiken, wat al doden heeft veroorzaakt.[62] Pfizer, dat drie leerstoelen sponsort, probeert eveneens via lobbywerk generische varianten te verbieden.[63] De lijst van twijfelachtige leerstoelen is hiermee nog lang niet ten einde.

De KU Leuven moet actie ondernemen

De verwevenheid tussen de economische toplaag van de maatschappij en het bedrijfsleven enerzijds en de KU Leuven anderzijds, roept de vraag op in functie van wie ons hoger onderwijs staat. Verschillende experts, onderzoekers en professoren hebben vastgesteld dat de invloed van bedrijven de academische onafhankelijkheid fundamenteel bedreigt.[64] Willen we universiteiten die de deur openen voor de belangen van het grote geld? Of universiteiten die in functie staan van het algemeen belang en waar kritische burgers worden opgeleid die de maatschappij in vraag durven stellen?

Hiervoor hebben we een stevige herfinanciering van het hoger onderwijs nodig. Want dat universiteiten aangewezen zijn op sponsoring door privé-bedrijven, en daardoor steeds meer aan onafhankelijkheid inboeten, komt niet uit de lucht gevallen. Het is vooral een gevolg van de besparingen die het onderwijs vleugellam hebben gemaakt. Werken aan een alternatief voor dit harde neoliberale beleid is geen utopisch gedroom. Immers: “Net als de miljarden aan belastingvoordelen voor multinationals via bijvoorbeeld de notionele interestaftrek, zijn ook de besparingen op onderwijs een politieke keuze. Dat betekent ook dat andere keuzes mogelijk zijn.”[65]

De machtige positie van het bedrijfsleven op de KU Leuven, zowel in de bestuursraden als via de leerstoelen, is onaanvaardbaar. Naast de belangenvermenging van bestuursleden is er sprake van flagrante schendingen van de mensenrechten door partners van de KU Leuven. Eind 2017 kondigde rector Sels nochtans aan dat er een speciaal KU Leuven-mensenrechtencharter zou komen (dit werd afgedwongen via protesten tegen samenwerking met de Israëlische politie).[66]

In het kader van die verscherpte aandacht voor mensenrechten is het niet meer dan logisch dat ook de eigen organen en leerstoelen van de universiteit kritisch onder de loep worden genomen. Het charter is er overigens nog altijd niet, bijna twee jaar na de aankondiging, en het is onduidelijk of er überhaupt aan gewerkt wordt. Ook een breder ethisch of ecologisch charter heeft de KU Leuven niet. Dit is nochtans geen overbodige luxe. Naast de problematische toestanden die in dit artikel werden besproken, illustreerde een recent Veto-artikel dat de KU Leuven ondoorzichtig is over haar beleggingen en dat er zelden tot nooit naar duurzaamheid wordt gekeken als criterium.[67]

Met Comac Leuven eisen we nadrukkelijk:

Dat er een ethisch charter wordt opgesteld in lijn van het beloofde mensenrechtencharter, waarin de KU Leuven voor elke samenwerking met een externe partner niet alleen aftoetst of deze de mensenrechten respecteert, maar ook nagaat of zij op vlak van milieu en klimaat, sociale rechten … geen onethische praktijken verrichten en of er geen sprake is van belangenvermening.
Dat de lijst met leerstoelen kritisch wordt geëvalueerd en alle samenwerking met onethische actoren, of samenwerking waarbij sprake is van belangenvermenging (zoals de voorbeelden die in dit artikel gegeven zijn), wordt stopgezet.
Dat de belangenvermenging van leden van de RVB en Senaat wordt onderzocht en stopgezet (hetzij doordat deze leden uit de universitaire bestuursorganen stappen, hetzij doordat ze hun conflicterende belangen in de bedrijfswereld opgeven).
Dat de KU Leuven haar RVB en de Senaat open stelt voor leden van organisaties uit het middenveld zoals vakbonden, mensenrechtenorganisaties, meer studentenvertegenwoordigers …