Razzia in Amsterdam in februari 1941. Foto: Public Domain
Opinie - Gie van den Berghe

Boei de geschiedenis niet, laat je erdoor boeien

De Afspraak besteedde deze week aandacht aan de Vlaamse geschiedkundige canon die er zit aan te komen. In de uitzending (4 november) zei Bart Brinckman dat hij als geschiedkundige aanvankelijk geen voorstander was van dergelijk instrument maar dat de Canon van Nederland hem over de streep had getrokken. Omdat het goed is overtuigingen af en toe op de proef te stellen, bekeek ook ik de Canon van Nederland. Indruk-wekkend, te veel om op te noemen. Zo ook de onjuistheden, hiaten en fouten in een onderwerp dat ik grondig heb onderzocht: de nazi-kampen en de Endlösung.

donderdag 7 november 2019 18:51
Spread the love

Maandag 4 november besteedde De Afspraak aandacht aan de Vlaamse geschiedkundige canon die er zit aan te komen. Een verleden om vooral trots op te zijn en een les(je) voor wie zich moet integreren in de Vlaamse maatschappij. In de uitzending zei Bart Brinckman dat hij als geschiedkundige aanvankelijk geen voorstander was van een dergelijk instrument maar dat de Canon van Nederland hem over de streep had getrokken.

Zoals de meeste historici ben ook ik tegen een vastgeroeste kijk op het verleden, al helemaal als het om de eigen geschiedenis gaat. Het verleden mag niet geregeld worden (‘canon’ staat voor regel, maatstaf). Het verleden is namelijk nooit voorbij. In elk tijdsgewricht wordt het telkens weer vanuit andere gevoeligheden, normen, inzichten en bronnen belicht. Ooit waren wij Belgen en Vlamingen trots op ‘de Congo’, gingen we met zijn allen ‘wilden’ kijken op Belgische wereldtentoonstellingen, tot in 1958, vlakbij het Atomium, dat symbool van vooruitgang. Andere tijden, zegt men dan. Maar wat zien we nu niet? Waar kijken we nu van weg?

Omdat het goed is overtuigingen af en toe op de proef te stellen, bekeek ook ik de Canon van Nederland. Indruk-wekkend, te veel om op te noemen. Zo ook de onjuistheden, hiaten en fouten in een onderwerp dat ik grondig heb onderzocht: de nazi-kampen en de Endlösung (‘eindoplossing van het Joden-vraagstuk’).

Neem het gehanteerde begrip Holocaust. Letterlijk betekent dat ‘volledig brandoffer’ (gebracht aan god). Een eufemistische slachtofferterm. Ongepast, lijkt me, ook al hebben de meeste historici zich aan die canon aangepast. De daderterm is Endlösung. Die Joden-uitroeiing werd en wordt zozeer vanuit het slachtofferschap benaderd dat er weinig meer uit te leren valt dan ‘Dit nooit meer’.

Maar wil je een herhaling van dergelijke gruwel voorkomen dan moet je je niet alleen of voornamelijk in slachtoffers verdiepen maar vooral in daders. Achterhalen welke politiek-ideologische en sociaaleconomische omstandigheden mogelijk maken dat mensen, dat wij, zulke gruweldaden begingen en begaan. Die ideologieën en sociaaleconomische wantoestanden in het onderwijs belichten en ze koste wat het kost bestrijden. Wentel racisme en vreemdelingenhaat niet alleen op anderen af. Niets ‘menselijks’ is ons vreemd. Dat onder ogen zien, kan ons ervoor behoeden ooit dader of slachtoffer te worden.

Wat de Tweede Wereldoorlog betreft besteedt de Canon van Nederland onevenredig veel aandacht aan de slachtoffergeschiedenis van de Endlösung. Verzetsstrijders komen ternauwernood aan bod. Dat politieke tegenstanders – doorgaans geen Joden – in Duitsland en in alle bezette landen massaal opgesloten werden in concentratiekampen en velen daar het leven lieten, blijft onvermeld.

Meer dan honderdduizend Joden werden uit Nederland gedeporteerd en de meesten hebben dat niet overleefd. Onvermeld en onverklaard blijft dat het aantal uit Nederland weggevoerden bij vergelijking met Frankrijk en België disproportioneel groot was.

De Canon brengt ook een bijzonder rommelig schooltelevisiefilmpje (https://schooltv.nl/video/histoclips-holocaust/). Daarin luidt het dat Hitler meteen met de Joden-uitroeiing begon. En dat deed hij omdat ze volgens hem de economische crisis hadden veroorzaakt. Direct hierna gaat het filmpje schoksgewijs over de Reichskristallnacht, voorgesteld als het begin van de Joden-uitroeiing.

De lange voorgeschiedenis van het kerkelijk anti-judaïsme en het racistisch antisemitisme wordt niet behandeld. In werkelijkheid begon de Endlösung met de inval in Rusland in juni 1941, meer dan acht jaar nadat de Führer aan de macht kwam. Voordien deden de nazi’s er alles aan om de Joden het leven zuur te maken, ze tot emigratie te dwingen. Velen deden dat, tot in juli 1938 een dertigtal beschaafde naties op een conferentie in Evian-les-bains beslisten niet meer Joden op te nemen.

De verschrikkelijke Reichskristallnacht later dat jaar (9-10 november) en de opsluiting van meer dan twintigduizend Joden in concentratiekampen (waar tot dan alleen politieke gevangenen en criminelen zaten) waren een laatste poging om de wereld onder druk te zetten meer Joden op te nemen. Zo goed als alle Joden die in november 1938 in de kampen belandden, werden binnen het jaar vrijgelaten. Er was nog geen sprake van uitroeiing, er bestonden nog geen uitroeiings- of vernietigingskampen.

De Joden zijn ook niet, anders dan in het filmpje wordt beweerd, Auschwitz binnengekomen onder de poort met het opschrift Arbeit macht Frei. Die leuze prijkte boven de poort van het concentratiekamp Auschwitz-I bedoeld voor Poolse en Russische krijgsgevangenen. Joden en de in deze Canon doodgezwegen Roma en Sinti (zogenaamde ‘zigeuners’) kwamen in het uitroeiingskamp Auschwitz-II terecht, Birkenau. Ook de beelden die getoond worden van een fabriek waarin Joden slavenarbeid zouden hebben verricht, zijn misleidend. Het gaat om Buna, de reusachtige IG-Farben-fabriek die samen met het aangehechte kampje Monowitz, Auschwitz-III vormde. De Italiaans-Joodse chemicus Primo Levi werkte in Monowitz en schreef daarover het beklijvende Als dit een mens is.

Dat deze en vele andere onjuistheden in de Canon van Nederland in meer dan tien jaar tijd niet werden rechtgezet, zegt veel over de starheid van zo’n instrument. Het sterkt me in de overtuiging dat men zich beter niet aan een canon waagt.

Geschiedenis is geen wis- of natuurkunde, geen periodiek systeem, maar een in een bepaald tijdsgewricht door mensen geselecteerd geheel van positief en negatief gewaardeerde en op een bepaalde manier met elkaar verbonden gebeurtenissen. Geschiedenis is geïnterpreteerd verleden. Elke historie (verhaal) heeft baat bij verder onderzoek en tegenspraak. Vraag je steeds af wie belang heeft bij vastgeroeste geschiedenis, bij indoctrinatie. Boei de geschiedenis niet, maar laat je boeien door haar veelvormigheid en complexiteit.

 

Begin volgend jaar verschijnt van Gie van den Berghe het boek ‘Sieg heil! Van mythische groet tot verderfelijke ideologie’ (EPO).

Dit opiniestuk is een overname van Gie van den Berghes website Serendib en is ook gepubliceerd in De Standaard van 7 november 2019.

Foto: Bundesarchiv, Bild 101I-680-8285A-06 / Faupel / Wikipedia / CC-BY-SA 3.0 

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!