21 oktober (scenario één)

Een presidentskandidaat die de verkiezingen wint en volgens de grondwet toch naar een tweede stemronde moet. Dat ondervond Evo Morales op 20 oktober. Nadat ongeveer negentig procent van de stemmen geteld waren – er moeten nog uitslagen van het platteland aan toegevoegd worden – was het duidelijk: De huidige Boliviaanse president Evo Morales van MAS (Movimiento Al Socialismo) werd de overwinnaar met 45,28 procent van de stemmen Zijn belangrijkste uitdager Carlos Mesa van de Comunidad Ciudadana (CC) eindigde op 38,16 procent. Deze overwinning kan ook als een halve nederlaag worden beschouwd, want het is de eerste keer dat Evo Morales sinds 2006, het begin van zijn onafgebroken ambtsperiode, niet via een eerste ronde rechtstreeks verkozen werd. In 2005, bij zijn eerste verkiezing, behaalde hij 54 procent van de stemmen, in 2009 64 procent en in 2014 61 procent.

Het werd dus geen ‘vier op een rij’ voor de op dit ogenblik langst zittende linkse president in Latijns-Amerika. Zoals ik in een vorige artikel al aankondigde moet volgens de grondwet een kandidaat in de eerste ronde 50 procent van de stemmen achter zijn naam krijgen of, indien niet, meer dan veertig procent van de stemmen behalen en tevens een voorsprong hebben van meer dan 10 procent op de tweede kandidaat. Dat is dus niet gebeurd en dat betekent dat de Bolivianen op 15 december voor een tweede keer naar de stembus moeten. Met dat scenario had Evo Morales die tot op de laatste dag heeft opgeroepen om talrijk te gaan stemmen, liever geen rekening gehouden, want bij een tweede ronde liggen de krachtverhoudingen anders, zoals ook de Franse kiezers al wel vaker ondervonden hebben.

Morales-Mesa

De tweede ronde wordt dus een confrontatie tussen Evo Morales en Carlos Mesa, die elk twee verschillende Bolivia’s vertegenwoordigen. De eerste met zijn inheemse trekken en vakbondsachtergrond staat voor de politiek die zijn vicepresident Álvaro García Linera het ‘Andino-Amazone kapitalisme’ noemt, maar dan een kapitalisme waarin de principes van het communautaire samenleven van de Andes- en Amazone tradities, het buen vivir en de sociale en solidaire economie zeer sterk aanwezig zijn. Een sterke staat – in de periode-Morales hebben er veel renationaliseringen plaats gevonden – en een extractivistische economische politiek zijn de twee belangrijkste motoren van dat‘Andino-Amazone kapitalisme’.

Stemmen voor Evo Morales betekent het verder zetten van datzelfde programma dat vastgelegd werd in de zogenaamde Agenda Patriótica del Bicentenario 20-25. Daarvoor kan Morales rekenen op (een deel) van de inheemse beweging, de cocaleros, de mijnwerkers en de vakbonden en ligt zijn basis niet zozeer in de grote steden – op het Aymaragetinte El Alto van La Paz na – maar op het platteland. Zijn uitdager daarentegen heeft beter gescoord in de stedelijke omgevingen en komt met een heel ander verhaal. Carlos Mesa is in alles zowat het tegengestelde van Evo Morales: een blanke intellectueel, die bekendheid verwierf als journalist, maar in het begin van deze eeuw ook op het politieke toneel verscheen. In de rumoerige periode in het begin van de 20ste eeuw was hij even vice-president onder de neoliberale president Sánchez de Lozada die op de vlucht moest voor het straatoproer tegen zijn regering en die hals over kop naar de Verenigde Staten vluchtte.

Carlos Mesa werd even zijn opvolger, maar toen in 2005 een ‘gasoorlog’ uitbrak met vele doden tot gevolg nam hij ontslag en op het einde van dat jaar werd Evo Morales voor het eerst, maar niet voor het laatst tot president gekozen. Carlos Mesa kan dus niet terugblikken op een geslaagde politieke carrière maar door te hameren op een versterking van de democratische instellingen en op de corruptiebestrijding kreeg hij voornamelijk stedelingen achter zich die een proteststem uitbrachten tegen wat in Bolivia het oficialismo wordt genoemd. De populariteit van Morales blijkt ook over zijn hoogtepunt en de aanpak en oorzaken van de recente grote bosbranden in het Amazonegedeelte van Bolivia hebben dat waarschijnlijk nog versterkt.

Wie met wie?

Vanaf nu wordt er uitgekeken welke krachten er kunnen gebundeld worden voor de tweestrijd Morales-Mesa. Óscar Ortiz Antelo van Bolivia dice no (BDN), een neoliberaal uit Sant Cruz de la Sierra, haalde slechts 4, 40 procent van de stemmen, maar heeft dadelijk zijn steun toegezegd aan de campagne van Carlos Mesa.

Dé grote verrassing van deze verkiezing was de uitslag van de strenge evangelische leider Chi Hyung Chung van de PDC (lang=”nl-BE”>Partido Demócrata Cristiano). Deze Boliviaan van Zuid-Koreaanse origine wierp zich op als een nieuwe Messias en wilde ‘Bolivia voor de Heer winnen’. Tot ieders verrassing haalde hij daarmee 8,7 procent van de stemmen. Zijn voorstellen zijn gebaseerd op een-stijl-in-de-leer-lezing van de Bijbel waarin alleen maar plaats is voor conservatieve waarden. Ook hij zou in gesprek gaan met Carlos Mesa met de bedoeling een aantal van die waarden in zijn programma binnen te smokkelen. Dit zou de basis van een sterk conservatief-neoliberaal blok kunnen worden.

Wat kan Evo Morales, buiten de MAS en zijn aanhangers, daar nog tegenover stellen? Op basis van de uitslag van de eerste ronde niet veel. Naast de vier hierboven vermelde partijen zijn er nog vijf opgenomen, maar die bleven onder de kiesdrempel van drie procent. Op de vijfde plaats eindigde Movimiento Tercer Sistema (MTS) van de inheemse voortrekker Félix Patzi met 1,24 procent van de stemmen. Op de zesde plaats kwam el Movimiento Nacionalista Revolucionario (MNR) van Virginio Lema met 0,68 procent. Op de zevende plaats el Partido Acción Demócrata Boliviana (Pan-Bol) de Ruth Nina met 0,65 procent en op de achtste plaats de Unidad Cívica Solidaridad (UCS) van Víctor Hugo Cárdenas met 0,42 procent en op de negende plaats el Frente para la Victoria van Israel Rodríguez met 0,38 procent van de stemmen.

22 tot 25 oktober (scenario twee)

Net toen ik een conclusie wilde schrijven op basis van dit scenario – een scenario waarin de kaarten van een Morales IV niet zo gunstig liggen – komt er een heel ander bericht binnen uit Bolivia waardoor er een compleet andere wending komt in de verkiezingsuitslag. De zogenaamde TREP-cijfers spelen daarin een hoofdrol. Deze Transmisión de Resultados Electorales Preliminares gebruikt een methode om snel de resultaten in te schatten. Het gaat niet om de echte resultaten (de ‘Voto Formal’), maar cijfers die zeer dicht bij de uiteindelijke resultaten zullen aanleunen.ⁱ De TREP deelde in opdracht van het Opperste Electoraal Tribunaal mee dat na het tellen van 95, 25 procent van de stemmen MAS 46, 86 procent van de stemmen zou gehaald hebben voor 36, 73 procent voor Comunidad Ciudadana van Carlos Mesa. Dat zou dus betekenen dat MAS met 0, 3 procent van de stemmen aan tien procent verschil komt met Comunidad Ciudadana.

Als die cijfers kloppen is er dus geen tweede stemronde nodig is en blijft Evo Morales voor een vierde ambtsperiode aan de macht. Carlos Mesa twitterde dadelijk dat de regering op die manier een tweede ronde zou willen voorkomen. Mesa zegt daarin dat Morales de resultaten gemanipuleerd heeft en wil het resultaat van de verkiezingen niet erkennen. Ook de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS), die zondag in Bolivia aanwezig was, heeft haar ongerustheid geuit over de onverklaarbare wending in de uitslag van de verkiezingen. De OAS-missie ‘spreekt haar diepe bezorgdheid en verbazing uit over de radicale en niet uit te leggen wending in de tendens van de voorlopige kiesresultaten,’ luidt het.

Minister van Communicatie Manuel Canelas reageerde dat de kiesautoriteiten nooit hadden beloofd om de volledige voorlopige resultaten te publiceren. Hij drong er bij de oppositie op aan om niet op te roepen tot protest alvorens de officiële uitslag gekend is. Volgens diverse Boliviaanse media zijn intussen in verschillende regio’s van het land gewelddadige incidenten uitgebroken. Daarbij kwam het onder meer tot plunderingen, branden en rellen met de politie. Aanhangers van Morales maar ook van Mesa komen op straat waardoor er een zeer explosieve toestand ontstaat. In die omstandigheden heeft de regering-Morales de noodtoestand uitgeroepen.

In de morgenuren van donderdag 24 oktober wordt dan officieel meegedeeld dat op basis van 98,08 procent van de getelde stemmen Evo Morales 46, 77 % haalt en Carlos Mesa 36, 75, waardoor het verschil boven de 10 procent blijft, maar lichtjes kleiner is geworden. Op vrijdagmorgen – we zijn intussen vijf dagen na de verkiezingen – wordt eindelijk de 100 procent officiële uitslag meegedeeld: 47,07% voor Morales en 36, 51 procent voor Mesa. Het verschil tussen beide kandidaten is dus 10, 56 procent geworden en dat betekent dus dat er geen twee stemronde nodig is.

Zuur bevochte overwinning

Evo Morales heeft dan op de valreep toch zijn ‘vier op een rij’ gehaald. De ontbrekende stemresultaten van de ver afgelegen plattelandsgemeenschappen en ook van de mijnregio hebben voor het nipte verschil gezorgd. Morales kan dus verder regeren en werk maken van zijn ‘Agenda Patriótica del Bicentenario 20-25’, maar dan moeten de fraude-roepers die Carlos Mesa steunen zich bij de feiten neerleggen en dat zijn ze op dit ogenblik helemaal niet zinnens.

De linkerzijde heeft dus uiteindelijk de overwinning behaald, maar daar rond zal wel een reukje blijven hangen. Door deze sterk gecontesteerde verkiezingsuitslag is Bolivia meer dan ooit een verdeeld land geworden. De enige overblijvende regering van linkse signatuur in Zuid-Amerika kan vooralsnog haar beleid verder zetten, maar de vierde regeringsperiode van Evo Morales zal alvast niet onder een gunstig gesternte beginnen.