Interview - Ed Holt

Europa is geen veilige haven meer voor journalisten

Opkomend populisme, vijandige retoriek van politici, online intimidatie van journalisten en fysieke aanvallen laten zien dat de mediavrijheid in Europa afneemt, zegt Pauline Ades-Mevel, hoofd van het bureau Europese Unie & Balkan bij Verslaggevers Zonder Grenzen (RSF).

donderdag 24 oktober 2019 00:10
Spread the love

In de eerder dit jaar verschenen persvrijheidsindex werd onder meer gewezen op de moord op journalisten in Malta, Slovakije en Bulgarije. Ook klonk de waarschuwing dat “haat tegen journalisten is ontaard in geweld.” De persvrijheid in Europa neemt af en dat gaat hand in hand met de erosie van instituten door autoritaire regeringen, constateerden de opstellers van de index.

Hoewel de situatie in Centraal- en Oost-Europa het vaakst de krantenkoppen haalt, is de situatie in West-Europa ook verslechterd, zegt Pauline Andes-Mevel.

IPS: Recente rapporten van RSF suggereren dat de persvrijheid in Europa afneemt. Is dat alleen in Europa het geval, of gaat het om een wereldwijde trend?

Pauline Ades-Mevel: “Bij de laatste persvrijheidsindex hebben we geconstateerd dat het in feite een wereldwijde trend is. We zien het in veel regio’s. In verschillende landen zijn de oorzaken enigszins verschillend, maar in het algemeen kunnen we stellen dat veel journalisten werken in een klimaat van angst. Daarom spreken we van een verslechtering in algemene zin. Angst veroorzaakt de meeste problemen voor journalisten.

Vooral in Europa zijn een aantal landen gedaald op de index. Dat heeft te maken met onder meer opkomend populisme, vijandige retoriek van politici tegen de media, intimidatie van journalisten via internet en fysieke aanvallen.

Bedreigingen van de persvrijheid in Centraal- en Oost-Europa en de Balkan haalden in de afgelopen jaren vaak het nieuws. Maar wat is er precies aan de hand in West-Europa?

“In de afgelopen jaren is bedreiging van journalisten in West-Europa een opkomende trend geworden. Tijdens de Catalaanse onafhankelijkheidsprotesten in Spanje bijvoorbeeld, kwamen leiders van de beweging met retoriek die het vertrouwen in journalisten ondermijnde. Ze vonden dat journalisten niet goed verslag deden van de situatie, of in ieder geval niet op de manier die zij graag zouden zien. Journalisten die naar hun idee de zaak niet steunden, werden gezien als tegenstanders die onafhankelijkheid probeerden te verhinderen.

We hebben recentelijk een rapport gepubliceerd over de druk die journalisten in Spanje ervaren. Mensen realiseren zich niet dat Spanje momenteel geen veilig land meer is als je politiek verslaggever bent.

Een ander voorbeeld is Italië, waar twintig journalisten de klok rond bescherming krijgen omdat ze bedreigd worden door criminele netwerken. Journalisten in Europa worden via internet geïntimideerd, dat gebeurde bijvoorbeeld met journalisten die verslag deden van de protesten in Spanje en Frankrijk.

We zien ook steeds vaker dat journalisten in West-Europa worden aangevallen als ze protesten zelf verslaan. Dit komt doordat mensen de media niet meer vertrouwen. Protestleiders schilderen de media af als onbetrouwbaar, omdat ze niet blij zijn met de verslaggeving. Demonstranten zijn soms gewelddadig en uiten bedreigingen. Er zijn gevallen bekend van vrouwelijke verslaggevers die bedreigd werden met verkrachting. In sommige gevallen hebben journalisten te maken met geweld van twee kanten: zowel van de demonstranten als van de politie. Dat maakt hun missie nog moeilijker.

Verergert dit probleem of verandert het van karakter? 

“Het groeit en er komen nieuwe bedreigingen bij. Een daarvan is juridische intimidatie. Regeringen en bedrijven slepen journalisten voor het gerecht, om zo te verhinderen dat ze hun werk doen. Dit baart ons ernstig zorgen.

Op welke manier is de dreiging in West-Europa anders dan die in Centraal- en Oost-Europa en de Balkan?

“Op sommige punten is er geen verschil. In Centraal- en Oost-Europa en de Balkan is veel juridische intimidatie. Maar ook fysieke intimidatie en cyberintimidatie. En in sommige landen wordt de onafhankelijkheid van de publieke media bedreigd. Regeringen proberen daar de redactionele onafhankelijkheid te ondermijnen. Dat laatste is in West-Europa nauwelijks aan de orde.

Fysieke intimidatie van journalisten is geen nieuw fenomeen, zeker niet in landen zoals Rusland en Oekraïne. Wordt het ook gewoner in West-Europa, en als dat zo is, wie is daar dan verantwoordelijk voor? 

“West-Europa is hier zeker niet vrij van. Het gebeurt bijvoorbeeld in Frankrijk, Spanje, Italië en bij fascistische groepen in Griekenland. En het is nog maar een paar maanden geleden dat journalist Lyra McKee werd vermoord in Noord-Ierland. Ook West-Europa ontkomt niet aan dit probleem.

In het verleden werd de pers meestal gezien als neutraal tijdens verslaggeving over protesten, en werden journalisten met rust gelaten. Hoe komt het dat dat nu anders is?

“Wat ons in de afgelopen jaren is opgevallen, is dat als gevolg van sociale media en bepaalde ‘media’ die je eigenlijk geen media kunt noemen, mensen hun vertrouwen in de media in het algemeen verliezen. Dat heeft sommige mensen in bepaalde bewegingen en groepen ertoe aangezet journalisten aan te vallen. Om een voorbeeld te geven: Toen de gele hesjes-demonstranten in Frankrijk werd gevraagd naar hun favoriete nieuwszender, bleek dat ze vaak keken naar de Russische staatszender RT of hun nieuws van Facebook haalden. Vervolgens gooien ze stenen naar journalisten, omdat die niet meer vertrouwd worden of de protesten niet verslaan zoals zij willen.

Is West-Europa grondwettelijk en juridisch beter beschermd tegen erosie van de persvrijheid dan andere delen van Europa? 

“Ik denk dat in West-Europese landen een groter besef is van Europese waarden en respect voor die waarden. Dat betekent ook het respecteren van de persvrijheid. Sommige West-Europese regeringen hebben stappen gezet om juist journalisten te beschermen, of ze zelfs een speciale status gegeven. In Portugal worden journalisten wettelijk beschermd, met als gevolg dat iemand die een journalist aanvalt, een zwaardere straf kan krijgen dan het geval zou zijn bij een aanval op een niet-journalist.

In het algemeen is de situatie met betrekking tot persvrijheid in West-Europa beter dan in andere delen van Europa. We zien een erosie van persvrijheid in landen zoals Hongarije of Bulgarije, omdat die landen niet in dezelfde traditie staan, of er minder besef heerst van Europese waarden.

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!