Turkije dreigt er al maanden mee. Nu is het ook zover: Turkse troepen en milities van het Vrije Syrische Leger (FSA), waarvan de hoofdmoot bestaat uit radicale salafisten, zijn vandaag begonnen met een inval in Noord-Syrië. De Turkse president Erdogan is niet aan zijn proefstuk toe. In de zomer van 2016 vielen Turkse troepen al de regio Jarablus-Azaz aan (operatie Eufraats Schild), om een Koerdische opmars in de strijd tegen de Islamitische Staat te stuiten. Het doel was om te verhinderen dat er een aaneensluiting zou komen tussen het noordwestelijke Afrin en de centraal gelegen grensregio rond Kobani. In januari 2018 schonden Turkse troepen een tweede keer de Syrische grens met een aanval tegen Afrin.

Turkije roept het recht op verdediging in, hoewel er nooit enige militaire activiteit vanuit deze Koerdische enclave tegen zijn noordelijke buur is ontplooid. In een pervers geopolitiek spel tussen grootmachten werd Afrin geofferd. Rusland gaf groen licht en de VS keek de andere kant op, hoewel Washington op dat ogenblik uitgebreide militaire steun verleende aan de Koerdische Zelfbeschermingseenheden (YPG) in de strijd tegen de Islamitische Staat. Afrin is inmiddels bezet gebied. In de huizen van de gevluchte Koerdische bewoners wonen inmiddels Arabische gezinnen. Want daar is het Turkije om te doen: de demografie aan zijn grens drastisch wijzigen. Hoewel de aanval op Afrin een flagrante schending vormde van de Syrische soevereiniteit en dus van het VN-Handvest, bleef het internationaal protest uit.

De Turkse president heeft nooit verheeld dat voor hem de kous daarmee niet af was. Het zwakke protest kon hem alleen maar aanmoedigen. Al maanden is hij in de weer om de VS te overtuigen in te stemmen met een bufferzone langs het 480 km lange Noordoostelijk grensgebied, een strook van dertig kilometer breed. De VS was het gauw eens met het principe, maar niet over de invulling daarvan. Uiteindelijk kreeg de Turkse president zijn zin na een zoveelste telefoontje met zijn Amerikaanse ambtgenoot. Inmiddels zijn de VS-troepen in de geviseerde zone zich aan het terugtrekken om vrije baan te verlenen aan een Turkse invasie.

Erdogan beweert dat het om een veiligheidszone gaat, hoewel van de Democratische Federatie van Noord-Syrië geen enkele dreiging uitgaat. Erdogan verkoopt zijn militair avontuur door de YPG af te schilderen als een louter verlengstuk van de PKK en dus als ‘terroristisch’.

Nationaal pact

In werkelijkheid moet de Turkse invasie het sluitstuk vormen van een ordinaire gebiedsuitbreiding. De geviseerde territoriale strook komt overeen met de kaart van het ‘Nationaal Pact’ dat in 1920 is gestemd is. Turkije beschikt ook over een aantal militaire basissen in Noord-Irak, waarvan een deel eveneens Turks grondgebied behoort te zijn volgens datzelfde Nationaal Pact. Daarnaast probeert Erdogan zijn populariteit weer op te vijzelen. De Turkse economie doet het niet meer zo goed, de munt is sterk in waarde gedaald en er zijn de electorale tegenvallers zoals het verlies van de grootste stad Istanboel aan de oppositie. Een nieuwe invasie tegen Noord-Syrië is een mooi afleidingsmanoeuvre en ideaal om het volk achter zijn leider te scharen. In 2020 kan hij dan een mooie ‘jubileumpluim’ op zijn hoed zetten, 100 jaar na het ‘Nationaal Pact’

Vluchtelingen

Bovendien is het mooi meegenomen om het vluchtelingenprobleem op te lossen. Met zijn aankondiging dat hij 3,6 miljoen Syrische vluchtelingen in de bufferzone zal hervestigen, hoopt hij eveneens electoraal te scoren. Daarmee geeft hij uitvoering aan een oud Syrisch plan voor een ‘Arabische riem’ in de grensstreek met Turkije. Een dergelijke demografische ingreep zal er voor zorgen dat de Koerden van Bakur (Zuidoost-Turkije) en Rojava (West-Koerdistan) volledig van elkaar worden afgesneden, meer dan een eeuw na de koloniale artificiële grensafbakening die Koerdische families territoriaal al van elkaar scheidde. Of dat zo gemakkelijk zal lukken om de vluchtelingen te hervestigen, en om er huizen en nieuwe dorpen voor te bouwen, zoals Erdogan beweert te willen doen (een miljardenoperatie), moet nog blijken.

Gevolgen

Een Turkse invasie zal zware gevolgen hebben voor de geopolitieke verhoudingen in en rond Syrië. Een nieuwe bloedige fase en escalatie van de nu al 8 jaren durende burgeroorlog is meer dan waarschijnlijk. De VN en andere internationale actoren zijn al onmachtig gebleken om naar een politieke oplossing toe te werken en dat zal de zaak alleen maar verder bemoeilijken.

1. Vraag is wat de reactie zal zijn van Syrië en Rusland. President Poetin heeft zich in het verleden al positief opgesteld tegenover het principe van een bufferzone, maar dat moet gezien worden in een breder politiek schaakspel om een wig te drijven tussen de VS en Turkije. Rusland heeft laten weten dat buitenlandse troepen die er niet zijn op uitnodiging van het regime in Damascus zich uit het land moeten terugtrekken. Maar erg hard lijkt hij dat principe niet te willen verdedigen. Hij zegt dat Turkije onder voorwaarden het recht heeft zich te beschermen.
2. Dat de VS Turkije tegemoet komt heeft daar eveneens mee te maken: zorgen dat Turkije niet onder de invloed komt te staan van Rusland. Anderzijds is duidelijk gebleken dat er grote onenigheid bestaat in Washington over de demarche van de VS-president en de terugtrekking van elitetroepen uit de grenssteden. Het Pentagon vreest dat de SDF troepenverplaatsingen IS weer wat ademruimte kunnen geven.
3. Syrië beschouwt een Turkse invasie als een schending van het grondgebied. Damascus vreest vooral een langdurige Turkse bezetting die vrij spel geeft aan Syrische Islamistische milities, waardoor die plots over de hele noordelijke grensstreek kunnen opereren. Er bestaat ook het gevaar dat gevangengenomen IS-ers (het gaat over duizenden) in de chaos op vrije voeten komen.
4. De SDF (Syrische Democratische Troepen waarvan de YPG de hoofdmoot vormt) heeft aangekondigd dat ze zich met alle macht zullen verdedigen tegen een nieuwe invasie. Zonder luchtsteun en voldoende zwaar militair materieel zijn de machtsverhoudingen evenwel zeer ongelijk. Het zou kunnen dat de SDF zich verplicht zal zien om militair beroep te doen op Damascus in deze ‘overlevingsstrijd’. Dat gebeurde eerder al in Tel Rifaat, een kleine enclave onder controle van SDF waar zich ook Russische en Syrische militairen bevinden als afschrikkingsmacht. Dat kan aantrekkelijk klinken voor Damascus omdat die zo op semi-directe wijze de controle over het noordelijke deel van Syrië terug kan opnemen.
5. Veel vraagtekens. De Koerden zijn in elk geval opnieuw de speelbal in een geopolitiek spel van grootmachten. Wat wel duidelijk is, is dat de VS zijn Koerdische bondgenoten opnieuw in de steek laat nadat die het vuile werk hebben opgeknapt. De SDF heeft naar eigen zeggen 11.000 strijders verloren in de oorlog tegen de Islamitische Staat. Ook duidelijk is, al de hele tijd, dat het internationaal protest tegen opeenvolgende Turkse invasies en militaire dreigingen uitblijft hoewel het om flagrante schendingen gaat van het internationaal recht.
6. Vanuit Europa klinkt er amper protest. Wellicht zijn sommigen zelfs tevreden dat dit een oplossing kan bieden voor de vluchtelingen in Turkije die anders de oversteek zouden kunnen maken richting Europa. Dat is naïef. Het geweld kan net vele tienduizenden op de vlucht jagen.

Ludo De Brabander is woordvoerder van Vrede vzw. In 2018 verscheen zijn boek ‘Het Koerdisch Utopia’, dat uitgegeven is door EPO.

Foto: © Andy Mettler, World Economic Forum, Flickr / CC BY-NC-SA 2.0

Dit artikel is eerder gepubliceerd in Knack.