Technologie als Messias

De oplossing van al onze problemen zal komen van de ontwikkeling van technologie die er nu nog niet is, klinkt het, de evolutionaire psycholoog Steven Pinker achterna. Als een onvervalste Hegeliaan zoekt de jonge Gentse filosoof zijn heil in de menselijke Rede – als abstract godsbeeld waartegen hijzelf voortdurend zondigt – met ons technisch vernuft als Messias. Nochtans bestaat er al ingenieuze technologie om CO2 uit de lucht te halen: een boom.

Dat de klimaatcrisis een ander woord is voor de crisis van het kapitalisme, weigert Boudry te denken. We leven in een economisch systeem dat draait op voortdurende kapitaalaccumulatie, gericht op oneindige groei. Die machine loopt nu vast, de grenzen zijn bereikt. Een omslag naar een duurzame economie op maat van de mensen, niet de winst, is hyperurgent.

Maar Boudry is een filosoof die blijkbaar louter kan denken in termen van problemen en oplossingen, tegenstellingen passen niet in zijn wereldbeeld. Nochtans vereist enig inzicht in de maatschappelijke en economische machtsverhoudingen dat je oog hebt voor de tegenstellingen die ons leven ingrijpend beheersen en waartoe we ons moeten leren verhouden.

Door die blinde vlek komt Boudry er niet toe de kapitalistische machtsverhoudingen als een gevaar te zien, iets dat zijn mentor Vermeersch wel nog kon, maar wat voor zijn nieuwe mentor Dirk Verhofstadt natuurlijk vloeken in de liberale kerk is.

De klimaatstrijd is een linkse strijd

Dat heeft gevolgen: als je niet begrijpt hoe het kapitalisme ons samenleven bepaalt, begrijp je ook niet hoe racisme een politiek project is met als doel een verdeel-en-heers tussen de werkende mensen te organiseren.

Dan begrijp je evenmin dat ‘witheid’ geen huidskleur is maar een filosofisch concept dat aangeeft hoe rassentheorie, superioriteitsdenken en de rooftocht van het kapitalisme elkaars wegbereiders zijn.

Je begrijpt dan nog minder hoe het kolonialisme en het fascisme tot op vandaag de identitaire tegenstellingen zullen blijven opzoeken, waardoor de klimaatstrijd onvermijdelijk verbonden is met een bredere cultuurstrijd die opkomt voor gelijkheid en solidariteit. Mensen van kleur zijn de eerste slachtoffers van de klimaatcrisis. De klimaatstrijd is een klassenstrijd. Een transitie is nodig, maar het kapitaal houdt dat tegen.

Vandaar dat de huidige politieke tegenstelling er een is tussen een fossil fool als Trump versus Greta Thunberg samen met Alexandria Ocasio-Cortez. Zij wijzen er overigens op dat de elites maximaal profijt haalden uit de inspanningen van de centrale banken na de crisis van 2008. Ondanks al het geld dat werd bijgedrukt, weigerden de elites te investeren in de reële economie. Ze potten op, het kapitaal staakt. Ons huis staat in brand en zij blijven olie op het vuur gooien.

Er is geen nooduitgang

Ecomodernisten willen ons net doen wegkijken van deze waarheid. Wie kritisch is, zetten ze weg als doemdenker, ook al geeft de wetenschap collectief aan dat we in een noodtoestand zitten. We zouden optimistisch en ambitieus moeten zijn en hopen dat de technowetenschap ons zal redden. Een naïef idee, zoals in een computerspelletje, alsof er ergens een noodluik is dat ons in een ‘escape’ kan voorzien. Op naar ‘the next level’, om toch maar zeker ‘onze manier van leven’ niet in vraag te moeten stellen?

De vraag die filosoof Boudry zich eens zou moeten stellen, eventueel samen met de eerstejaarsstudenten die hij binnenkort het kritische denken zal mogen bijbrengen, is waarom de westerse elites van vandaag niet tot actie overgaan.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren ze wel bereid om het winstbejag even te staken ten voordele van een efficiënte, centraal geplande, publieke oorlogseconomie. Die diende natuurlijk om hun kapitale belangen veilig te stellen, in de strijd tegen het fascisme (en de vrees dat de communisten die klus wel alleen zouden klaren).

This is not a drill

Het antwoord op deze vraag is even eenvoudig als pijnlijk: de elites hebben hun huiswerk lang geleden al gemaakt. Ze zijn zich zeer bewust van de klimaaturgentie, sponsorden denktanks over klimaatontkenning rijkelijk om het volk dom te houden, en hebben de klimaatstrijd al opgegeven. Ze weten ook heel goed dat we voor een economische recessie staan, want het geld dat centrale banken in hun zakken pompten, gebruiken ze niet om te investeren in een transitie waar het overleven van de mensheid van afhangt.

De elites hebben het vertrouwen in de toekomst al opgegeven, dat blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat momenteel de interest op investeringen op langere termijn paradoxaal genoeg lager is dan de kortetermijnrente. Hun interesse in technologie draait nu in de eerste plaats om de eigen survival.

Daarover lezen we een ontluisterende getuigenis van Douglas Rushkoff, professor digitale economie, in This Is Not a Drill (2019), een boekje dat Extiction Rebellion bij uitgeverij Penguin uitgaf. Hij kreeg een luxueuze uitnodiging voor een lezing aan een select gezelschap van bankiers. Die waren duidelijk niet geïnteresseerd in hoe je via technologie de mensheid kan redden.

Ze wilden daarentegen weten hoe zij technologie konden gebruiken om hun macht te behouden na de crash, of wat ze in omfloerste taal ‘the event’ noemden. Hoe kan je artificiële intelligentie gebruiken om de controle over mensen te bewaren, eens geld waardeloos wordt? Hoe kan je private voorraden bewaken via killer-robots tegen opstandige massa’s?

Hoe kan je geo-engineering van het weer gebruiken als wapen? Is data-surveillance al ver genoeg ontwikkeld om het doen en laten van opstandelingen maximaal te traceren? Biedt genetische modificatie voldoende garantie om het patentrecht op het resterende voedsel te kunnen verhandelen? Enzovoort.

Survival of the Richest

De elites zetten in op hun persoonlijk overleven. Ze gaan ervan uit dat er een klimaatshock komt. Die zal een massale sterfte veroorzaken waarna de CO2 uitstoot daalt en het klimaat tot een nieuw evenwicht komt op een weerkundig instabiele en warmere planeet. U denkt er de zombie- en catastrofefilms van de Hollywood-fabriek zelf maar even bij.

Het draait bij deze elites om een narcistisch technofantasma, Elon Musk en de kolonisatie van Mars achterna. Of de droom van Ray Kurzweil om als transhumanist de onsterfelijkheid te bereiken en in afwachting daarvan, in navolging van Peter Thiel, het verouderingsproces via stamcelmedicatie te kunnen omkeren.

Het is dit ecofascisme waar de filosofe Naomi Klein ons voor wil waarschuwen in haar nieuwe boek On Fire. Collectieve strijd voor een ecosocialisme is nodig, als je wilt dat bijvoorbeeld The Road of The Handmaid’s Tale louter fictie blijft. De barbarij genre The Purge is trouwens al volop bezig aan de grenzen van Europa en Noord-Amerika. Klimaatvluchtelingen sterven daar massaal. Het is geen toeval dat de landen die hierin het voortouw nemen, tevens de drijvende krachten achter het kolonialisme waren.

On Fire

Misschien moet Boudry dat boek On Fire van Naomi Klein eens samen met zijn toekomstige studenten doornemen? Wie echt gelooft dat toekomstige technologie ingezet zal worden om het leven van ons allen te verbeteren, moet toch eerst ‘een oplossing’ vinden voor ‘het probleem’ van de tegenwerkende elites. Ecomodernisten hebben daar geen antwoord op, ze willen als liberaal dwaallicht die vraag net wegwuiven. Maar hoe gaan zij het oprukkende ecofascisme bestrijden?

Misschien moet Boudry met zijn studenten de universiteit van leven eens opzoeken en mee de straat op trekken? Door louter informatieoverdracht word je niet politiek volwassen. Daarvoor moet je buiten komen, tot actie durven over gaan, zodat je wezenlijk ervaart wat machtsverhoudingen zijn en hoe die in de dagdagelijkse praktijk van (andere) mensen ingrijpen. Macht krijg je niet, die moet je nemen. Niet de docenten maar de jongeren tonen ons de weg. De inzet: #systemchangenotclimatechange.

Robrecht Vanderbeeken is filosoof en vakbondsverantwoordelijke voor ABVV-ACOD Cultuur.

Foto: (V.l.n.r.) Alexandria Ocasio-Cortez, Foto: US House of Representatives, CC-PD-Mark. Greta Thunberg, Foto: Frankie Fouganthin, Wikimedia Commons, CC-BY-SA-4.0.