De grote spelers in de wapenindustrie, waaronder ook het Belgische FN Herstal en John Cockerill Defence bieden er hun producten aan.

Niet naleven van erkende normen

Voor het rapport ‘Outsourcing Responsibility’ vroeg AI aan 22 wapenbedrijven op welke manier ze hun verantwoordelijkheid inzake mensenrechten naleven zoals dat verwacht wordt door internationaal erkende normen. 

Veel van de bevraagde bedrijven leveren wapens aan landen die al zijn beschuldigd van oorlogsmisdaden en ernstige mensenrechtenschendingen zoals Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten.

Geen van de 22 bedrijven slaagde erin om afdoende uit te leggen hoe ze hun verantwoordelijkheden op vlak van mensenrechten opnemen en of ze de nodige zorgplicht in acht nemen. FN Herstal en dertien andere bedrijven hebben simpelweg niet gereageerd op de bevraging.

Bedrijven onverschillig

In juni 2011 onderschreef de VN-Mensenrechtenraad unaniem een aantal leidende principes in verband met bedrijven en mensenrechten. Volgens deze richtlijnen hebben bedrijven de verantwoordelijkheid om de mensenrechten te respecteren en daartoe de gepaste voorzichtigheid en zorgvuldigheid in acht te nemen.

“De weigering om te antwoorden op Amnesty’s bevraging getuigt van een verontrustende onverschilligheid van deze bedrijven voor de mensenrechtenimpact van hun activiteiten. En dat terwijl we weten dat bijvoorbeeld wapens van FN Herstal circuleren op Jemenitisch grondgebied in handen van een gewapende groepering die aan niemand verantwoording aflegt”, zegt Wies De Graeve, directeur van Amnesty International Vlaanderen.

De verplichtingen inzake mensenrechten die staten moeten nakomen om de internationale wapenhandel te regelen, worden ook duidelijk omschreven in het internationale Wapenhandelsverdrag en in regionale en binnenlandse wetgeving. Maar de cruciale rol die bedrijven spelen bij de levering van militaire goederen en diensten wordt dikwijls over het hoofd gezien, hoewel de aard van hun business en producten vaak van nature inherent gevaarlijk zijn.

“We vermoeden heel sterk dat Belgische wapenbedrijven zoals FN Herstal en John Cockerill Defence de mensenrechtenzorgplicht niet naleven. Als dat wel zo zou zijn, dan zouden ze niet langer wapens verkopen aan landen zoals Saoedi-Arabië die zich schuldig maken aan oorlogsmisdaden”, zegt De Graeve.

Geen uitleg

AI contacteerde 22 defensiebedrijven, waarvan er acht antwoordden: Airbus (Nederland), BAE Systems (GB), Leonardo (Italië), Lockheed Martin (GB), Raytheon (VS), Rolls-Royce (GB), Saab (Zweden) en Thales (Frankrijk). Van de overige 14 bedrijven – Arquus, Avibras, Boeing, Dassault Aviation, Elbit Systems, Embraer, Heckler and Koch, General Dynamics, Herstal Group, Norinco, Northrop Grumman, Remington Outdoor, Rosoboronexport en Zastava – kreeg de organisatie geen respons.

Geen enkele van de ondervraagde bedrijven kon uitleggen welke voorzorgen zij hadden genomen om de mensenrechtenrisico’s verbonden aan wapenleveringen aan de Saoedische coalitie in kaart te brengen en te voorkomen.

“De meeste bedrijven die een antwoord formuleerden aan Amnesty argumenteerden dat de afwegingen inzake mensenrechten de verantwoordelijkheid zijn van de staat via het systeem van wapenexportvergunningen”, zegt Patrick Wilcken, wapenhandelexpert bij AI.

“Maar overheidsregulering ontslaat bedrijven – in welke sector ze ook actief zijn – niet van hun verantwoordelijkheid zelf hun mensenrechtenzorgplicht, de zogenaamde due diligence inzake mensenrechten na te leven. Zich verschuilen achter regeringen volstaat niet – vooral omdat is aangetoond dat het exportlicentiesysteem niet volmaakt is, en regeringen die licenties verstrekken zelf kritiek krijgen wegens hun rol in oorlogsmisdaden en andere schendingen.”

Ontsnappen aan controle

BAE Systems bestempelde de conclusies van AI als “vals en misleidend”. Het bedrijf voegde eraan toe dat het met zijn Product Trading Policy “eigen, op maat gesneden en passende procedures en beleid toepast, in overeenstemming met wetten en regulering.” Maar op de vraag of gepaste zorgvuldigheid inzake mensenrechten wordt betracht in de transacties van het bedrijf met Saoedi-Arabië, luidde het antwoord: “Onze activiteiten in Saoedi-Arabië zijn onderworpen aan de goedkeuring en het toezicht van de regering van het Verenigd Koninkrijk.”

Leonardo beweerde dat de conclusies van AI “niet helemaal eerlijk” waren en dat het bedrijf wel degelijk de gepaste voorzichtigheid en zorgvuldigheid inzake mensenrechten in acht neemt, die verder gaat dan het naleven van nationale vergunningswetten en regels. Maar het bedrijf kon niet uitleggen hoe dat beleid in de praktijk, in concrete situaties werkt, bijvoorbeeld in de export van producten naar de Saoedische coalitie voor gebruik in het conflict in Jemen.

“De rol van wapenbedrijven in dodelijke conflicten waar ernstige mensenrechtenschendingen mee gemoeid zijn, is een groot probleem dat te lang over het hoofd is gezien”, zegt Wilcken. “Terwijl de Waalse overheid en staten zoals het Verenigd Koninkrijk– terecht – gerechtelijk worden vervolgd voor hun roekeloze wapendeals, ontsnappen de ondernemingen die profiteren van zo’n wapenleveringen grotendeels aan controle. Geen van de bedrijven die we contacteerden, kon afdoende aantonen dat het de gepaste zorgvuldigheid in acht nam op het vlak van mensenrechten.”