Was het een storm? Een onaangekondigde zonsverduistering? De inwoners van de Braziliaanse miljoenenstad São Paulo wisten niet wat hen overkwam toen het maandagnamiddag plots donker werd. Nee, het was een dikke rookpluim die de zon verborg. De rook was afkomstig van de gigantische bosbranden die het Amazonewoud al weken teisteren. Branden die geen natuurramp zijn, maar die heel bewust werden aangestoken door de criminele handlangers van al even criminele bedrijven uit de agro- en mijnbusiness op aanmoediging van de extreemrechtse president Bolsonaro.

Het Amazonewoud, een oppervlakte even groot als Australië begroeid met 400 miljard bomen, is één van de grootste ecologische wonderen van deze planeet. Dit woud alleen al is goed voor 20 procent van alle zuurstof in onze atmosfeer en slaat ongekende hoeveelheden CO2 op. Dit ecologisch systeem is bovendien bijzonder omdat het zelf de helft van de neerslag genereert.

Sao Paulo werd plots donker.

Dat maakt het tegelijk heel kwetsbaar. Volgens de specialisten Tom Lovejoy and Carlos Nobr moet de ontbossing absoluut beperkt blijven tot 20 procent. Toen ze daar vorig jaar een rapport over schreven, zaten we al aan 17 procent. Voorbij die 20 procent bestaat het gevaar van een kantelpunt. Het systeem genereert dan zelf onvoldoende neerslag waardoor het Amazonewoud op korte tijd kan veranderen in een savanne, een graslandschap met hier en daar een boom. Volgens andere wetenschappers ligt dat kantelpunt iets verder. Maar het feit blijft: het Amazonewoud kan de komende decennia verdwijnen als de huidige ontbossing zich doorzet.

Bolsonaro, de wilde houthakker

Dit jaar werden er door het Braziliaanse onderzoekscentrum INPE al 72.843 branden gedetecteerd. Dat is 80 procent meer dan in de gelijkaardige periode vorig jaar. Toen deze instelling dat bekendmaakte, werd de directeur meteen ontslagen door Bolsonaro. Dat past volledig in zijn beleid om een einde te maken aan wat hij ‘sjiitisch ecologisch activisme’ noemt.

De praktijken van de ontbossers zijn ook een oorlog tegen de inheemse volkeren van Brazilië. Eind juli werd het levenloze lichaam van Emyra Waiãpi gevonden. Deze gemeenschapsleider werd vermoord door illegale goudzoekers die de dorpen van de Waiãpi hadden aangevallen. Ook deze criminelen voelen zich gesterkt door een president die hakt in de rechten van inheemse volkeren en hun gebieden als wingewest beschouwt voor de economische krachten die hem ondersteunen.

Ook de Apurinã verzetten zich. De voorbije maanden organiseerden ze patrouilles en rustten ze uitkijkposten uit met radiomateriaal. Aan The Intercept vertelde de jonge activiste Fabiana Apurinã: “We doen wat we kunnen, organiseren, monitoren en lobbyen. We zijn ‘warriors’ en zullen blijven mobiliseren om ons zelf en het woud te verdedigen. Maar wij hebben hulp nodig.”

Onder de slogan ‘Territory: Our body, our Spirit’ kwamen enkele weken geleden tienduizenden betogers bijéén in Brasilia.

Vermoorde activisten

In de jaren leidde die strijd al eens tot overwinningen met een nieuwe grondwet die grote delen van het regenwoud beschermde en met de oprichting van allerlei controlerende organisaties. Die strijd van de inheemse volkeren werd toen gesteund door internationale campagnes en boycots.

Ook nu zijn er pogingen om de vroegere strijdbeweging onder leiding van de vermoorde vakbondsman Chico Mendes nieuw leven in te blazen. Hij wist in de jaren 80 een coalitie te smeden van inheemse volkeren, kleine boeren en rubberarbeiders die in harmonie weten te leven met het ecologische systeem van het woud tegen de agro-business. De toekomst van het Amazonewoud hangt af van die beweging.

Chico Mendes, enkele maanden voordat hij vermoord werd.

Het is een belangrijk punt dat niet uit het oog mag verloren worden als het over de huidige criminele aanval op het regenwoud gaat. Dit is niet nieuw. Dit is ook geen onvermijdelijk noodlot. Dezelfde krachten die in de jaren 80 Chico Mendes vermoord hebben, zitten nu achter de nieuwe aanval op het Amazonewoud. Het verzet tegen die krachten is er ook altijd geweest. Alleen viel de internationale aandacht en solidariteit weg. Volgens de ngo Global Witness werden vorig jaar in Brazilië 20 klimaatactivisten vermoord. Deze helden die stierven tijdens de strijd voor het voortbestaan van ons collectief ecologisch systeem zijn grotendeels onbekend in Europa.

Bij het opduiken van de eerste berichten over de verwoestende branden werd massaal de hashtag #PrayForTheAmazon gelanceerd. Maar we kunnen dus meer doen dan bidden. Leer de mensen en bewegingen kennen die strijden op het terrein en onderzoek hoe je hen kan steunen, financieel en moreel.

Met de G7-top in Biarritz voor de deur besloot de Franse president Macron om het onderwerp daar op tafel te leggen. De G7 en Macron zijn echter bijzonder slecht geplaatst om daar een rol in te spelen. Op de G7-top zal Trump ongetwijfeld weer met alle aandacht gaan lopen. Bolsonaro is een geestesgenoot van Trump. De zoon van Bolsonaro onderhoudt zelfs innige contacten met de entourage van Trump. En wat gaat Macron precies bespreken zonder de aanwezigheid van betrokken overheden in Latijns-Amerika en meer nog de inspraak van de belanghebbende sociale bewegingen uit Brazilië.

Boycot G7

Net gisteren raakte trouwens bekend dat het Réseau Action Climat (waar onder andere Greenpeace en Les Amis de la Terre deel van uitmaken) de G7-top gaat boycotten. Zij klagen uit dat zij zo goed als geen plaats en stem krijgen in het gebeuren.

Eind juni stond Macron nog op de eerste rij om te applaudisseren toen de EU een vrijhandelsakkoord sloot met de Mercosur-landen waar Brazilië deel van uitmaakt. “Ik heb het altijd gezegd, een goed handelsakkoord is goed voor onze bedrijven en onze jobs en dit akkoord laat toe om landbouw- en industriële markten te openen”, zei hij toen.

Dit akkoord stimuleert de import van dierenvoeding en vlees uit Brazilië en is dus een aanmoediging voor de agro-business om nog meer bomen neer te halen. In Brazilië bezitten 3,5 procent van de landeigenaars 56 procent van de grond terwijl de 40 procent armste boeren het moeten doen met één (!) procent van de grond.

Milieuorganisaties spreken zich collectief uit tegen dit akkoord. Ook Europese boerenorganisaties vrezen voor de gevolgen. De Ierse eerste minister liet al weten dat zijn land het akkoord niet zal ratificeren als Bolsonaro zijn gang blijft gaan. Ook de Belgische parlementen moeten nog hun fiat geven aan het akkoord. Vaak gebeurt dat zonder veel media-aandacht of debat. Wij kunnen er voor zorgen dat dat deze keer niet het geval is.