De gemeenteraadsverkiezingen van 26 mei waren geen succes voor de zogeheten Fearless Cities of alcaldes del cambio zoals ze in Spanje worden genoemd. Hoewel het op sommige plaatsen, zoals in Madrid en Barcelona zeer nipt was, werden de meeste rebelse steden na een bewind van vier jaar terug naar af gestuurd. Althans zo zag het er naar uit.

Maar na 15 juni, de dag waarop coalities moesten gevormd worden om een bestuursmeerderheid te krijgen, bleek dat het municipalistisch project op verscheidene plaatsen toch uiteindelijk kon worden voortgezet. Dat is zeer belangrijk, want een politiek van nabijheid, gebaseerd op burgerparticipatie, en die wil inspelen op de sociale noden van de bevolking heeft tijd nodig om het tij te doen keren.

Vele indignado(a)s van ongeveer tien jaar geleden zijn met vallen en opstaan aan de lange weg door de instituties begonnen. Hun manier om anders aan politiek te doen werd hen niet in dank afgenomen, noch door de traditionele partijen die met kritische burgers, waaronder heel veel vrouwen, te maken kregen, noch door de grote economische spelers van het type Uber en Airbnb die het stedelijk leefmilieu als hun wingewest beschouwen.

Een gepolariseerd land

De Spaanse kiezers hadden op 26 mei hun politieke voorkeur uitgedrukt en die bevestigde de tendens van de parlementsverkiezingen van 28 april die gunstig uitvielen voor Pedro Sánchez en zijn socialistische partij PSOE en die veel minder goed waren voor het linkse Podemos van Pablo Iglesias. De socialistische partij haalde meer dan 32 procent voor de Europese verkiezingen, voor de autonome regio’s en voor de gemeenteraadsverkiezingen en liet daardoor haar eeuwige rivaal het rechtse PP (Partido Popular) met 12 procent achter zich.

De PP en Ciudadanos haalden eerder teleurstellende resultaten, maar Vox, een extreemrechtse partij die doorbrak in Andalucía, bekwamen toen ook op verscheidene plaatsen in Spanje vervaarlijk veel stemmen. Hoewel gemeenteraadsverkiezingen per definitie beïnvloed worden door specifieke lokale omstandigheden kwamen ook hier de grote lijnen van de Spaanse nationale politiek aan de oppervlakte. Een regionale en/of nationale politiek beïnvloedt in hoge mate de stedelijke problematiek.

Spanje is meer dan ooit een gepolariseerd land. Een autoritair institutioneel nationalisme dat zich via het extreemrechtse Vox politiek manifesteert en waarin wat graag gerefereerd wordt naar het Franco-tijdperk aan de ene kant en aan de andere kant de middelpuntvliedende, separatistische krachten die voornamelijk in Catalonië de gemoederen beheersen.

Offeren linkse partijen de municipalistische beweging in Spanje op aan hun separatistische sympathieën? Dat gevaar bestond niet alleen in Barcelona door de houding van de links-republikeinse partij Esquerra Republicana de Catalunya (ERC) van wie Oriol Junqueras de hoofdverdachte is in het ‘proces van de eeuw’ tegen de Catalaanse politieke leiders die de onafhankelijkheid van Catalonië hebben afgekondigd en van wie een aantal al geruime tijd achter slot en grendel zitten. De verkozen Oriol Junqueras riskeert 25 jaar gevangenisstraf.

Rechter Pablo Llarena van het Opperste Gerechtshof lijkt wel de incarnatie van de repressieve staat, een erfenis van het Francotijdperk, en van … Torquemada, de onwrikbare grootinquisiteur die de ‘afvallige gelovigen’ bestreed met folteringen en doodvonnissen. Hoewel het vonnis pas na de verkiezingen zal vallen, heeft het ‘proces van de eeuw’ ongetwijfeld zijn slagschaduw geworpen over de verkiezingsdagen.

Koninkrijk of republiek, links of rechts, het subnationalisme van een Catalaanse minderheid of dat van een Spaanse meerderheid? De Spaanse geesten zijn daarover grondig verdeeld en de vermenging van al die politieke topics heeft geleid tot een vreemd stemgedrag waarvan de rebelse steden en hun linkse politiek wel eens het slachtoffer hadden kunnen worden. En dat is ten dele ook gebeurd op 26 mei, want toen zag het ernaar uit dat alleen Valencia en Cádiz als alcaldes del cambio konden verder gaan.

Coalitievorming

Op 15 juni, de dag van de investituur van de nieuwe of oude burgemeester, konden de kaarten nog anders geschud worden. In vele van de 8.000 Spaanse gemeentes (waarvan een groot aantal uit slechts enkele bewoners bestaat) is de waterscheiding tussen links en rechts zeer duidelijk zichtbaar geworden en dat heeft, waar coalitievorming nodig was, geleid tot een links-rechts-blokvorming. Door de eerder goede PSOE- resultaten konden meer socialistische burgemeesters benoemd worden. Ondanks de tegenvallende resultaten voor de PP, konden toch heel wat rechtse besturen gevormd worden omdat Vox op vele plaatsen mee in een coalitie is gestapt. In Spanje bestaat geen ‘cordon sanitaire’ en dat zal men geweten hebben, onder andere in Madrid, maar ook nog in andere rebelse steden.

Van de acht grote alcaldes del cambio (Madrid, Barcelona, Cádiz, Zaragoza, Valencia, La Coruña, Santiago de Compostela en Pamplona) zijn er slechts drie waar de municipalistische lente kan worden verder gezet. Juan Ribó blijft burgemeester in Valencia, José María González ‘Kichi’ in Cádiz en – tot ieders grote verrassing – ook Ada Colau in Barcelona.

Goed nieuws is er ook uit Galicië, waar nationalistische en socialistische accenten niet tot een scheuring in het linkse front hebben gezorgd. Er bestaat zelfs een reële kans op continuïteit van een stuk van die municipalistische lente. De rebelse burgemeesters van A Coruña, Xulio Ferreiro, van Santiago de Compostela, Martiño Noriega, en van Ferrol, Jorge Suárez, zullen afgelost worden door vertegenwoordigers van de PSdG (Partido dos Socialistas de Galicia, aanleunend bij de PSOE) die in die drie steden samengaan met de burgerbewegingen van de Marea Atlántica

‘Más Madrid’ wordt ‘Más Vox’

Zaragoza en Madrid vallen helaas uit de municipalistische boot. Pedro Santisteve van de burgerbeweging Zaragoza en Común, die gedurende vier jaar de Aragonese hoofdplaats bestuurde, moet plaats ruimen voor Jorge Azcón, die burgemeester wordt van de rechtse coalitie PP, Ciudadanos en Vox.

Datzelfde lot moest ook Manuela Carmena van de burgerbeweging ‘Más Madrid’, de gepensioneerde linkse magistrate die gedurende vier jaar de Spaanse hoofdstad leidde, ondergaan. Madrid komt terug in handen van de PP, de rechtse partij die al jaren de burgemeester leverde. Ondanks haar goede resultaat – Carmena haalde met haar lijst Más Madrid 19 zetels binnen en won daardoor de verkiezingen in de hoofdstad – maar uiteindelijk haalde het rechtse blok, zoals in Zaragoza ook een coalitie tussen de PP, Ciudadanos en Vox, een meerderheid waardoor José Luís Martínez- Almeida van de PP de nieuwe burgemeester is geworden.

In haar emotioneel afscheid beklemtoonde Carmena de belangrijke inbreng van de feministische beweging en zij drukte tevens haar grote spijt uit dat niet alle partijen dat hebben geapprecieerd. Á bon entendeur salut. ‘De nieuwe regeringsploeg heeft veel geluk,’ beklemtoonde Carmena in haar afscheidsspeech. ‘Wij laten een Madrid achter in een goede economische gezondheid. Wij hebben de schuldenlast van de stad teruggebracht naar 52 procent. Mijn opvolgers zullen daarvan kunnen profiteren.’

En die opvolgers hebben zich intussen al laten kennen. ‘Wie Madrid regeert, regeert uiteindelijk Spanje’, zei de kersverse PP-burgemeester José Luis Martínez-Almeida bij de aanvaarding van de burgemeestersstaf. En hij zei er dadelijk bij op welke manier dat zou zijn: door het terugdraaien van het progressieve beleid van de Carmena-periode.

In het kader van de strijd tegen de luchtvervuiling werd einde vorig jaar in Madrid een lage-emissiezone ingevoerd voor het centrum van de stad. Dat was een primeur voor Spanje. Sindsdien daalde de uitstoot van stikstof met 38 procent en zat er 14 procent minder CO₂ in de lucht, citeerde El País onlangs uit een onderzoek van de Universidad Politécnica in Madrid.[i] Annelien De Greef: ‘Almeida maakte van het schrappen van die lage-emissiezone een van zijn belangrijkste verkiezingsbeloftes. De drie partijen hebben hun plan op papier om vanaf 1 juli geen boetes meer uit te schrijven voor wie de regels aan zijn laars lapt. Het is nog niet duidelijk of het project nadien helemaal op de schop gaat.’ [ii]

Wel duidelijk intussen is dat de PP vrij spel wil geven aan haar extreemrechtse bondgenoot, want de nieuwe burgemeester heeft al aangekondigd dat Vox in sommige Madrileense districten aan de macht komt. ‘Más Madrid’ wordt ‘Más Vox’. Als dat maar goed afloopt voor die mooie stad … en voor Zaragoza

Zoetzure overwinning

Dan is de coalitievorming op 15 juni gelukkig anders afgelopen voor Barcelona en Comú en Ada Colau. Op 26 mei zag het er nochtans somber uit voor het jonge municipalisme in Barcelona. De verkiezingsuitslag werd een net-niet-verhaal.

Het internationaal burgerplatform Barcelona en Comú haalde wel een zeer goede score, maar de beweging van de populaire Ada Colau, eindigde na een nek-aan-nek-race op een zeer ondankbare tweede plaats. De linkse republikeinse separatisten van ERC haalden evenveel zetels als het Barcelona en Comú van Ada Colau, maar ze kregen 4.833 stemmen méér waardoor Ernest Maragall naar alle waarschijnlijkheid de nieuwe burgemeester van Barcelona ging worden.

Op 26-M erkende Ada Colau inderdaad dat de ERC de verkiezingen gewonnen had en ze feliciteerde haar rivaal Ernest Maragall. De separistische tendensen in Catalonië, waartegen Ada Colau zich altijd verzet had, haalden het nipt van het municipalisme en … van de eigen socialistische opstelling van de ERC. Nationalistische en socialistische verzuchtingen liepen elkaar voor de voeten. Dat gebeurt wel vaker.

Na 26 mei werd het stil rond Ada Colau en begon het lobbywerk achter de schermen voor een coalitievorming. Op 15 juni kwam er dan ook een grote verrassing uit de bus. Colau zal uiteindelijk toch burgemeester kunnen blijven, want tijdens een geheime stemming haalde ‘Barcelona en Comú’ met haar 21 zetels, aangevuld met de acht van de PSC (Partit dels Socialistes de Catalunya  verwant aan de PSOE) en de drie (van de zes) van het rechtse ‘Barcelona pel Canvi – Ciutadans’ (Barcelona voor verandering- burgers) de groep van Manuel Valls, de meerderheid.

Manuel Valls, de helemaal niet zo linkse ex-Franse minister onder François Hollande, die in 2018 in Barcelona geparachuteerd werd om de independistas af te blokken én die tijdens de verkiezingscampagne een grote tegenstander van Ada Colau was, veranderde plotseling van politiek vizier. Ondanks zijn afspraken met Ciudadanos die hem steunde om samen met de PP een rechts bestuur te vormen, stelde hij aan Ada Colau voor om haar met drie zetels aan een meerderheid te helpen. Om burgemeester te kunnen worden, heeft zij dat zeer ongewoon voorstel uiteindelijk aanvaard.

Eten met de duivel?

De Franse commentator Eric Fassin schrijft in een blog voor Mediapart dat Manuel Valls met dat aanbod een valstrik gespannen heeft voor Ada Colau. Volgens hem had Valls helemaal geen wederdienst nodig. Zijn bedoeling is bereikt, met name de geloofwaardigheid van een tegenstander beschadigen. Ada Colau heeft aan credibiliteit verloren wat ze aan macht heeft gewonnen. [iii] Eric Fassin: ‘Een cadeau is nooit gratis. Deze zou haar wel eens heel duur te staan kunnen komen.’ En Eric Fassin eindigt met een Franse uitdrukking die ik liever onvertaald laat: ‘On ne déjeune pas avec le diable, même avec une très longue cuillère.’

Dit manoeuvre dat uitgevoerd werd volgens de ongeschreven regels van de machtspolitiek zal voor beide partijen niet zonder gevolgen blijven. Op 17 juni lees ik in ‘El Correo’ dat de nationale leiding van Ciudadanos laat weten dat zij vindt dat Ada Colau steunen hetzelfde is als steun verlenen aan de ERC-kandidaat Ernest Maragall. ‘De overloper’ Valls wordt dus met de vinger gewezen. Wat zal zijn verdere positie worden? Wat waren zijn werkelijke intenties om die politieke deal af te sluiten? Is dit niet de zoveelste schijnbeweging van een opportunistische draaikont? Brengt Ada Colau met Emmanuel Valls geen paard van Troje binnen in Barcelona? En – vooral – hoe kijkt Colau’s niet geringe kritische achterban aan tegen deze deus et machina?

Dit tweede mandaat begint dus met een zoetzure overwinning. Natuurlijk is het een schitterende zaak voor Barcelona en het internationale municipalisme in het algemeen waarvan Barcelona de belangrijkste motor is dat Ada Colau en Barcelona en Comú vier jaar verder kunnen bouwen aan een andere, meer leefbare stad. Colau heeft Manuel Valls tijdens heel de kiescampagne immers bestempeld als ‘een vertegenwoordiger van de elite’ en nu gaat ze met hem in zee. ‘Onze ambitie was en is ‘te besturen om te veranderen’, zei een ambitieuze Colau enkele dagen geleden en zij verzekerde: ‘Aan onze prioriteiten zullen de stemmen van Valls geen verandering brengen’.

Naar aanleiding van deze wending schrijft de journaliste Clara Blanchar in El País over ‘El trago más agridulce para Ada Colau’. [iv] En ja, ik kan me voorstellen dat de nieuwe aanstelling als burgemeester voor Ada Colau niet alleen een zoetzure smaak heeft achtergelaten, maar ook een die bitter moet geweest zijn, want er volgde, zoals in 2015, geen enthousiaste speech op het balkon van het stadhuis.

Wordt zeker vervolgd.

Bronnen:

[i] Annelien De Greef, Madrid draait de klok terug. De Standaard van 17 juni 2019

[ii] Annelien De Greef, Madrid draait de klok terug. De Standaard van 17 juni 2019

[iii] Eric Fassin, ‘Barcelone: le piège que Manuel Valls tend à Ada Colau’ Mediapart van 13 juni 2019

[iv] El País van 16 juni 2019