“Tegenwoordig moet je al homo of transgender zijn om nog aandacht te krijgen.” Artikels op nieuwssites of Facebook worden anno 2019 lustig becommentarieerd. Een vaak terugkerend gegeven zijn mannen die opkomen voor hun cisgender- (wanneer je genderidentiteit overeenkomt met je biologische geslacht) en heteroseksuele identiteit bij artikels over seksuele en genderdiversiteit. Het mannelijke privilege wordt pijnlijk duidelijk en de superieure positie van mannelijkheid wankelt.

Senne Misplon en Sander Cornelis zijn respectievelijk woordvoerder en algemeen coördinator van Wel Jong Niet Hetero. Beiden geboren als man, al werd één van hen opgevoed als vrouw. Beiden worden ze geconfronteerd met de luxe maar ook de keerzijde van het mannelijke privilege.

Homoseksualiteit vs de toxische status van mannelijkheid

Sander: “Vanaf mijn geboorte kreeg ik de mannelijke stempel op me gedrukt en die heb ik, zoals veel mannen, volledig geaccepteerd. Man zijn en de daarbij horende voorrechten waren lang een vanzelfsprekendheid die ik niet in vraag moest stellen. Het is dan ook een grote luxe om op te groeien in een hetero- en gendernormatieve men’s world, waarin mannelijkheid gelijk staat aan succes, kracht, controle. De man geniet in onze samenleving tal van onverdiende privileges. We verdienen meer voor hetzelfde werk, we worden sneller op ons woord geloofd en krijgen van kindsbeen af mannelijke ontdekkingsreizigers, wereldveroveraars, politici, … voorgeschoteld als rolmodellen. De illusie van mannelijke superioriteit zit verankerd in onze volledige samenleving, en houdt structurele ongelijkheid in stand.”

“Toen ik me outte als homo, werd ik voor het eerst geconfronteerd met de toxische status van mannelijkheid. Homoseksualiteit wordt immers niet als toonbeeld van mannelijkheid aanschouwd. Hoewel ik me nooit heb moeten bewijzen als man, worden mijn kwaliteiten die aan mannelijkheid gekoppeld zijn plots in vraag gesteld. Zo werd mijn voormalige heteroseksuele collega, ondanks zijn tengere gestalte, sneller gevraagd om zwaar materiaal te verzetten. Daarnaast krijg ik verrassende reacties wanneer ik aantoon dat ik veel van het ‘mannenwerk’ in de renovatie van mijn huis zelf heb gedaan. Vreemd genoeg merkte ik een trotsheid als ik het tegendeel kon bewijzen en betrapte ik mezelf erop deel te nemen aan de strijd om legitimiteit op basis van mannelijkheid.”

Van vrouw die zich moest bewijzen, tot man met een stem

Senne: “Als transman voel ik me vaak het levende bewijs van wat ‘mannelijk privilege’ is. Ik ben opgevoed als vrouw en (on)bewust heeft dit ook een invloed op mij nagelaten. Zo vond ik het heel normaal dat ik me als vrouw vaak bang voelde op straat. Ik vond het normaal dat ik steeds sleutels tussen mijn vingers of een telefoon in de hand klemde wanneer ik ‘s avonds door een donker steegje liep. Ik was het gewoon dat ik soms minder gehoord werd dan mijn mannelijke vrienden of dat ik mezelf extra hard moest bewijzen. Zodra ik als man door het leven ging en vooral als man gezien werd, besefte ik dat dat helemaal niet zo normaal is. Sinds ik merk dat mensen mij percipiëren als man, ben ik niet meer bang om ‘s nachts op straat rond te lopen. Wanneer ik dit vertel aan mijn cis-, hetero-vrienden, vallen ze vaak uit de lucht. “Mannelijk privilege bestaat toch al lang niet meer?” hoor ik vaak. Ze zien de wereld door hun eigen bril en vergeten soms dat niet iedereen diezelfde bril heeft.”

“Privilege heeft te maken met intersectionaliteit. Onze identiteit kan je niet reduceren tot één factor. Ik ben niet enkel transgender, ik ben ook veel meer dan dat. Een privilege of discriminatie ervaren doe je op basis van verschillende delen van je identiteit, dat is intersectionaliteit. Ik ervaar mannelijke privileges, maar doordat ik niet geboren ben als man, kan ik hier niet ten volle van genieten. Niet iedereen stond vooraan toen de privileges werden uitgedeeld. De ene heeft er meer dan de ander en hoe dat komt heeft met veel meer te maken dan gender.”

Mannelijk wit privilege

Sander: “In het boek ‘Hallo witte mensen’ van Anousha Nzume las ik een metaforische omschrijving die mij geholpen heeft om de bestaande ongelijkheid te begrijpen. Zij vergelijkt het mannelijke privilege met een klassituatie: De leerkracht geeft iedereen in de klas een gelijke opdracht om een papierprop te maken en die in de mand vooraan in de klas te gooien. De personen op de eerste rij slagen hier zonder problemen in en zijn opgetogen en trots. De rijen in het midden moeten harder gooien om hetzelfde doel te bereiken. De rijen achteraan kunnen nog zo hun best doen, de kans op slagen is erg klein. Daarnaast worden zij ermee geconfronteerd dat niemand van de eerste rijen omkijkt en erkent dat er een ongelijkheid is. Precies dat is het privilege waar de uitdaging in ligt.”

“Uiteraard zijn er veel mannen die wél strijden om gelijkheid, die hun privilege in vraag durven stellen of zelfs afstaan. Toch is het nog meer regel dan uitzondering dat het hebben van het mannelijke gender je de legitimiteit geeft om te mogen oordelen of iemand van waarde is. In de Amerikaanse staat Alabama slaagden onlangs 22 mannelijke senatoren erin de anti-abortuswet tot akkoord te stemmen. 22 mannen beslisten over het eigenaarschap dat een vrouw heeft over haar eigen lichaam, het gevoel dat zij dient te hebben tijdens een verkrachting en welke gevolgen ze zal moeten dragen. Dichter bij huis kwam Sam Bettens, die lang door het leven ging als Sarah, naar buiten met zijn ware identiteit. Zijn ‘plotse’ mannelijkheid was voor Jupiler voldoende om hem te verwelkomen in hun mannenclub. Want ‘mannen weten waarom’, zou Sarah blijkbaar nooit begrepen hebben. Maar ook subtiel merk ik dat mijn man-zijn meer waarde krijgt wanneer ik op restaurant steevast het menu gepresenteerd krijg, de wijn mag proeven en de rekening mag betalen. Want het is aan mij, als man, om de touwtjes in handen te hebben. Be a man.”

Schrijven aan een ‘wij-allemaal-verhaal’

Senne: Een wereld waarin iedereen gelijk is, zal altijd een utopie blijven als we geen verandering in ons denken initiëren. Daarom is het belangrijk dat elk persoon zich bewust wordt van diens privilege. Wil dit zeggen dat we met de verwijtende vinger moeten wijzen naar de cis-, hetero-mannen omdat zij meer privilege hebben dan de gemiddelde mens? Neen, want uiteraard is een bevoorrechte status niet voor iedereen dezelfde. We mogen niet spreken over een wij-zij-verhaal, mannen tegenover vrouwen plaatsen heeft al lang geen zin meer. Het moet een ‘wij-allemaal-verhaal’ worden.”

“Informeer je over je privileges, je rechten en je plichten. Besef dat niet iedereen het voorrecht heeft te voldoen aan de heersende hetero- of gendernorm. En wees je er vooral van bewust dat jij als persoon helemaal niet het recht hebt om te bepalen hoe legitiem iemands gedachten of gevoelens zijn. Ik kan niet spreken voor cisgendervrouwen of -mannen, net zo min dat een cisgenderpersoon niet kan spreken over transpersonen. Ga in dialoog met je medemens. Je blik verruimt aanzienlijk door in gesprek te gaan met mensen wiens privilege anders is.”

Mens zijn, het ultieme basisrecht

Sander: “Het is opvallend hoe het verliezen van deze machtspositie op weerstand botst. Het is echter niet mogelijk om naar gelijkheid te streven zonder het systeem in vraag te stellen. Gelijkheid creëren staat in de metafoor van het klaslokaal niet gelijk aan het promoveren van zoveel mogelijk personen tot de eerste rij. Wel dient de opstelling van het klaslokaal in vraag gesteld te worden. Waarom is het klaslokaal in rijen opgesteld en niet in een kring? Waarom is de afstand tot de papiermand verschillend? Dát is de taak van ons, mannen.”

“Ik begrijp dat het voor veel mannen moeilijk is zich hierin te herkennen. De wereld, onze taal, politiek en zelfs het concept van gelijkheid, zijn vaak onbewust en structureel georganiseerd door mannen. Durf het privilege los te laten dat we kregen bij geboorte. Dit betekent niet dat een ander deze bevoorrechte positie wél verdient. Geen enkele cultuur, religie, seksualiteit óf gender heeft het recht zich als machthebber van de ander te profileren. Een gelijkwaardige mens zijn, is het ultieme basisrecht.”

Wel Jong Niet Hetero is een Landelijke Jeugdvereniging voor jongeren die in alle vrijheid en veiligheid hun genderidentiteit, -expressie en seksuele oriëntatie willen beleven. De jeugdwerkorganisatie organiseert zowel on- als offline ontmoeting en zet in op informatie en sensibilisatie voor jongeren en hun begeleiders. 

Meer info: www.weljongniethetero.be

Dit artikel is eerder gepubliceerd in het Vlaamse magazine ZIZO.