Bron: Flickr
Opinie -

26 mei: de boze witte man en de ruk naar rechts

woensdag 12 juni 2019 17:26
Spread the love

Voor veel politieke waarnemers was de uitslag van 26 mei een verrassing, maar niet voor mensen op het terrein. Zij zagen heel wat boze kiezers en een grote afkeer van de traditionele politiek. Die boosheid neemt verontrustende proporties aan. Hoog tijd om er iets aan te doen.

In de voorbije stembusslag kregen de traditionele partijen rake klappen. Twee duidelijke winnaars kwamen uit de bus. De Partij Van De Arbeid brak door in alle parlementen, ging met 4,9 procent vooruit en kreeg bijna 600.000 kiezers achter zich. Het Vlaams Belang was de grootste winnaar. Het vermeerderde zijn score met 8,2 procent en behaalde iets meer dan 800.000 stemmen. In dit artikel gaan we op zoek naar de oorzaak van de doorbraak van extreemrechts. In een vorig artikel werd stilgestaan bij de toekomst van consequent links.

Afkeer van de politiek en de roep naar een sterke man

Huisbezoeken in aanloop van de stembusslag zijn altijd bijzonder leerrijk, maar deze keer waren ze ook verontrustend. Het grote aantal boze kiezers viel op. Beduidend meer mensen dan vijf jaar geleden gooiden de deur dicht of schreeuwden hun boosheid uit: ‘Jullie zijn allemaal hetzelfde’, ‘Jullie beloven van alles maar luisteren nooit naar ons’, ‘Allemaal zakkenvullers, dat zijn jullie’, ‘Of we nu gaan stemmen of niet, dat verandert toch niets’, …

Deze cocktail van desinteresse, wantrouwen en afkeer wordt bevestigd door recente opiniepeilingen. Minder dan 30 procent van de Vlamingen stelt nog vertrouwen in de Vlaamse of federale instellingen en politici. Bij jongeren is het nog erger: slechts 18 procent heeft nog vertrouwen in de politiek. Bij hen zie je bovendien nog een meer alarmerende trend. Een kwart van de nieuwe kiezers – 18 tot 23 jaar – gelooft niet dat de democratie de beste bestuursvorm is. 26 procent verkiest een autoritaire leider, bij jongeren in een beroepsopleiding stijgt dat zelfs tot 57 procent! Onderzoek elders leert dat dit om een stijgende trend gaat.

Failliet van de traditionele partijen

Het is geen louter Vlaams fenomeen. Deze alarmerende tendens zie je in heel wat landen opduiken. Verschillende factoren verklaren de twijfel aan democratie en de radicaal- of extreemrechtse ‘foert-stem’.

Na de Tweede Wereldoorlog werd de zeer ongelijke verdeling van de maatschappij deels ongedaan gemaakt door de uitbouw van de welvaartsstaat. Dat was zeer tegen de zin van de toplaag. Vanaf het begin van de jaren tachtig sloeg die terug met wat we hygiënisch het ‘neoliberale beleid’ zijn gaan noemen, maar wat in feite neerkomt op een gestage afbouw van de welvaartsstaat. Dit asociale beleid creëert bij een grote groep mensen onzekerheid: vind ik nog een betaalbare woning of een vaste, voltijdse job? Zal ik later nog een pensioen hebben? Mensen zien dat besparingen gebeuren op de kap van zieken, werklozen of gepensioneerden en dat de rijken de dans ontspringen.

Alle traditionele partijen, ongeacht hun kleur, hebben hieraan meegewerkt of dit beleid ondersteund. De gewone mensen zien dat die partijen hun zorgen en problemen niet aanpakken maar er zelf de oorzaak van zijn. Al bijna veertig jaar laat de politieke elite de kloof tussen rijk en arm toenemen terwijl ze zichzelf bedient met topsalarissen en extra inkomsten via allerhande mandaten. Politici blijven zichzelf voorzien van aanzienlijke pensioenen en schandalige uittreed-vergoedingen. Zij kunnen nog steeds met 55 jaar op pensioen terwijl de burger jaren langer moet werken voor een pak minder pensioen.

Zij zeggen steevast dat ‘er geen alternatief is’. Sluitingen van een groot bedrijf, besparingen, strengere regels van de EU, de miljardenstroom naar belastingparadijzen, het ontduiken van belastingen van de grote bedrijven, telkens opnieuw zeggen politici dat ze er geen vat op hebben. De macht is blijkbaar niet in handen van de ‘verkozenen’, maar van een machtige kliek van bankiers, CEO’s en technocraten. Wat is dan nog het nut om te gaan stemmen, vragen veel mensen zich terecht af.

Rond de verkiezingen zien kiezers ook dat het niet zozeer over inhoud gaat maar over machtspelletjes en postjes. Ze zien hoe de verkozenen Coca-Cola Zero drinken met de bouwmaffia en hoe grote bedrijven hun winstgevende projecten ‘geregeld’ krijgen en nauwelijks belastingen hoeven te betalen. In ruil daarvoor mogen politici zetelen in raden van beheer en kunnen ze zo een graantje meepikken.

Dat alles is nefast voor de geloofwaardigheid van de politiek. Voor heel wat mensen is de traditionele partijpolitiek niet meer het vehikel om de samenleving te veranderen.

De echokamer van fake news

En dan zijn er de sociale media. Facebook, Twitter, YouTube en Instagram worden steeds belangrijker als nieuwsbron. Bij jongeren van 18 tot 24 jaar zijn ze al de belangrijkste. Sociale media verspreiden niet enkel berichten, zij bepalen ook in verregaande mate het politiek debat.

Bij Facebook ontwerp je letterlijk een vriendenkring van meestal gelijkgestemde mensen waardoor je informatie heel sterk gekleurd en verengd wordt. Bovendien bieden de algoritmes van Facebook en Google nieuws aan dat sterk aanleunt bij je eigen voorkeuren. Zo ontstaat een echokamer. Je hoort en ziet alleen nog argumenten en opinies van gelijkgestemden, waardoor je nog meer overtuigd geraakt van je eigen mening. Sociale media veroorzaken een bubbel met hoofdzakelijk nieuws dat je niet aan het twijfelen zal brengen.

De huidige generatie is een scroll-generatie. De aandachtsboog van Facebookgebruikers is gedaald tot minder dan twee seconden per item. Daardoor is er geen plaats meer voor genuanceerde of evenwichtige argumentatie. De berichten moeten kort, krachtig en sexy zijn, terwijl politiek eerder gaat over lange termijn en complexe kwesties, die een genuanceerde en evenwichtige aanpak vereisen. Zo ontstaat er polarisatie. De debatten worden steeds heftiger en ruwer. Dat speelt dan perfect in de kaart van politici die stoere taal verkopen en zich als sterke man of vrouw profileren.

Tenslotte is er nog het aspect van fake news. Sociale media kennen geen eindredactie die foutieve informatie uitfiltert. Dat wordt overgelaten aan de gebruiker, maar door de overvloed van informatie en het echo-effect is het voor hem of haar hoe langer hoe moeilijker geworden om fake news te onderscheiden van de waarheid. Politieke leiders hoeven zich dus hoe langer hoe minder aan te trekken van de realiteit. Als ze maar krachtig en vaak genoeg op de (sociale) media komen. Nuances zijn niet meer nodig, het is de vuurkracht die telt. Ook dat is op het lijf geschreven van sterke of autoritair leiderschap.

Welvaartschauvinisme

Het Vlaams Belang heeft als geen ander de beïnvloedingskracht van de sociale media weten in te schatten en te benutten. Ze wist via de sociale media perfect de kwaadheid en de angsten van heel wat mensen op te vangen en ze om te zetten in zeer eenvoudige taal en krachtige beelden.

Net zoals zijn fascistische voorgangers, wordt de partij daarbij niet gehinderd door principes of ideologie. In het verleden heeft het Vlaams Belang in de parlementen enthousiast meegestemd met een hele reeks asociale en rechtse maatregelen: tegen de verhoging van het minimumloon, vóór het blokkeren van de lonen, vóór flexi-jobs en vóór de jacht op de langdurig zieken. Maar om de gunst van de Jan met de pet te winnen kopieerde ze tijdens de campagne nog gauw een aantal sociale programmapunten van links zoals een minimumpensioen van 1.500 euro, 6 procent btw op gas en elektriciteit en een maximumfactuur voor thuiszorg.

De afbraak van de welvaartsstaat veroorzaakt schaarste in sociale voorzieningen en middelen. Dat wakkert een perverse concurrentie aan tussen mensen die er op aangewezen zijn. Het lokt de foute maar begrijpelijke vraag uit van wie er al dan niet recht op heeft. De ‘ander’ of de ‘buitenstander’ (de Waal, de migrant, de vluchteling, de werkloze, …) wordt dan al rap gezien als een bedreiging voor de eigen welvaart. De afbraak van de welvaartsstaat leidt bijna vanzelf tot sociaal protectionisme en welvaartschauvinisme. Het zaait verdeeldheid en zet mensen tegen elkaar op. De verantwoordelijkheid hiervoor ligt bij de traditionele partijen, maar het is wel extreemrechts die er de vruchten van plukt.

Mediaguerrilla

Het Vlaams Belang trok in elk geval voluit die kaart. Bij huisbezoeken of op de markt hoorde je bij de ‘boze kiezers’ keer op keer bijna letterlijk hetzelfde refrein: ‘Mensen van hier die heel hun leven lang gewerkt en bijgedragen hebben, krijgen amper een pensioen van 1.200 euro, terwijl een asielzoeker maandelijks 2.255 euro ontvangt. Dat is een echte schande!’ Zo levert een schaamteloze leugen het ultieme bewijs dat de politiek de ‘eigen’ mensen laat vallen ten voordele van vluchtelingen. Het is hét doorslaggevend argument om mensen massaal te overtuigen om voor het Vlaams Belang te stemmen.

Om die leugen ingang te doen vinden en de kiezers in haar kamp te lokken heeft het Belang een ware mediaguerrilla gevoerd. Tijdens de kiescampagne gaf de partij van Van Grieken meer uit aan advertenties op Facebook dan alle andere Vlaamse partijen samen. Ze bestookte de mensen met professionele video’s, memes, visuals en boodschappen. Met hun digitale massabombardementen bereikte ze tot 1,5 miljoen mensen per dag. In de laatste weken richtten ze zich vooral tot jonge kiezers tussen 18 en 34 jaar.

Het argument speelt vernuftig in op het welvaartschauvinisme en koppelt dat aan een andere zeer gevoelige kwestie, die van de vluchtelingen. Een kwestie die sinds de asielcrisis van 2015 mythische proporties heeft aangenomen. Mythisch, want de feiten spreken een heel andere taal. De jaarlijkse ‘kostprijs’ voor vluchtelingen bedraagt een kleine 800 miljoen euro: 500 miljoen voor de opvang van asielzoekers, 260 miljoen aan leeflonen voor erkende vluchtelingen en 33 miljoen aan kinderbijslag. Ter vergelijking: de vermindering aan patronale bijdragen kost onze sociale zekerheid jaarlijks 7,4 miljard, of bijna tien maal zoveel. Nog een ander cijfer dat een en ander in perspectief plaatst: de afgelopen jaren versluisden superrijke Belgen jaarlijks minstens 100 miljard euro naar belastingparadijzen, dat bedrag is 50 keer zoveel als nodig is om alle uitkeringen en leeflonen op te trekken boven de armoededrempel. En dan hebben we het in deze berekeningen enkel over de ‘kost’. Want na verloop van tijd genereren vluchtelingen als groep ook een ‘opbrengst’ in de vorm van belastingen en bijdragen aan de sociale zekerheid. Die wordt voor België geschat op ongeveer 2,8 miljard euro.

Goebbels online

Het zijn dus allesbehalve de vluchtelingen die onze sociale zekerheid onder druk zetten, integendeel. In Europa zullen we in toenemende mate vluchtelingen en immigranten nodig hebben om de sociale zekerheid te kunnen blijven financieren. Maar daar trekt het Vlaams Belang zich geen snars van aan. Als je een leugen vaak genoeg herhaalt, gaan mensen die vroeg of laat geloven. Je hoeft geen grote kenner te zijn om te zien dat de mediastrategie van het Belang alle kenmerken vertoont van de nazipropaganda van weleer: simpele boodschappen, welomschreven vijand of zondebok, overdrijvingen, angst verspreiden, hetzelfde blijven herhalen, enz.

De slim uitgedokterde digitale mediastrategie van het Belang valt niet uit de lucht. We zien hem wereldwijd aan het werk. Digitale propaganda was het geheim achter de verkiezing van Donald Trump, maar ook achter die van Javier Bolsonaro in Brazilië en in nog andere landen. Het brein achter deze strategie is Steve Bannon, de toenmalige campagneleider van Trump. Hij wil een Internationale oprichten van ‘Nieuw Rechts’. De laatste tijd is hij zeer actief in Europa, waar hij een academie wil oprichten, of in zijn woorden een “gladiatorenschool voor ideeënstrijders”. Deze academie moet de stoottroepen leveren voor het digitaal fascisme van de 21ste eeuw.

Begin december nodigde het Belang Steve Bannon uit om een toespraak te houden in het Vlaams Parlement. De alt-right goeroe zal Van Grieken & Co ongetwijfeld heel wat advies hebben toegespeeld. Hij heeft hen wellicht ingefluisterd om elke openlijke verwijzing naar het nazisme en al te ranzige of openlijk racistische boodschappen binnenskamers te houden. Om uit te pakken met een aantal sociale maatregelen om breed te kunnen scoren bij de werkende bevolking. En vooral, om de digitale propagandamachine op volle toeren te laten draaien.

Democratie in crisis

De doorbraak van het Vlaams Belang staat niet op zichzelf maar is onderdeel van een internationale trend. In grote landen als Frankrijk, Italië en het Verenigd Koninkrijk haalde extreemrechts de hoogste score in de voorbije verkiezingen. In Hongarije behaalde Orban zelfs meer dan 50 procent. Verglijden we langzaam naar toestanden van de jaren dertig of zitten we er al niet volop in?

Deze gevaarlijke trend zullen we geen halt toeroepen door populistische standpunten over te nemen ten aanzien van vluchtelingen en migranten. Vuur bestrijd je niet door er olie op te gieten. We kunnen de trend alleen maar stoppen als we een eind maken aan het besparingsbeleid en de welvaartsstaat opnieuw versterken. Als we ernstig luisteren naar de verzuchtingen en grieven van de mensen. Als we een einde maken aan de versmelting van politiek en machtige belangengroepen en aan de privilegies van de politieke elite.

Daarnaast zal er ook democratische controle moeten komen op de sociale media. Yaniv Levyatan heeft wellicht gelijk als hij stelt dat “als de nazi’s vandaag – tijdens de digitale revolutie – aan de macht waren, zij dan de wereld zouden regeren.” Dat mogen we niet – opnieuw – laten gebeuren.

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!