Dat Vlaams Belang het Cultuurpact wil aanwenden om meer grip te krijgen op Vlaamse cultuurinstellingen, illustreert niet alleen dat het pact aan herziening toe is. Het brengt ook andermaal de draaideur tussen Vlaams Belang en N-VA voor het voetlicht. Chinese muur? Hand in hand voeren de Vlaams-nationalisten een cultuurstrijd tegen de progressieve culturele middens. Want die weigeren alleen ‘onze’ mensen te helpen.

Vlaams Belang grijpt het Cultuurpact aan om ‘haar klok te laten luiden’ in de VRT en de Vlaamse cultuurhuizen. De aanpak klinkt al even vals als die klok zelf. Vlaams-nationalisten kunnen bijvoorbeeld niet klagen over de overdadige aandacht die ze op de openbare omroep krijgen. Aan rabiate islamkritiek is evenmin een gebrek. Vlaams Belang problematiseert ‘links activisme’ maar biedt wel parlementaire onschendbaarheid aan het extreemrechtse activisme van de oprichter van Schild & Vrienden. Betaald met Vlaams geld. Het doel is natuurlijk de klepel verder naar rechts te doen doorslaan: de dominantie van een monoculturele, conservatieve Vlaamse leidcultuur.

Vlaams versus federaal

Het Cultuurpact is een halve eeuw geleden opgericht, toen we nog in een tweestromenland leefden dat te verdelen viel tussen katholieken en progressieven en er van Zwarte Zondag nog geen sprake was. Dit federale pact, dat tot doel had om ‘de discriminatie van gebruikers om ideologische, filosofische of politieke redenen te vermijden’, en dus dient om diversiteit en pluralisme te waarborgen, wordt nu aangegrepen als hefboom tegen een zogezegde ‘pensée unique inzake multiculturaliteit en opgedrongen diversiteit’.

Vlaams-nationalisten willen het Cultuurpact dus misbruiken om zo de helft van de bestuursmandaten van de VRT te claimen. Levensbeschouwelijke diversiteit kan je dat niet noemen. Deze poging tot hyperpolitisering via een federaal pact gaat in tegen de Vlaamse geest van de decretaal vastgelegde Cultural Governance Code. Die stelt voor Vlaamse organisaties een aantal principes in goed bestuur voorop, waaronder de bepaling dat ‘de samenstelling van de bestuursorganen zorgvuldig dient te gebeuren in functie van de doelen en de missie van de organisatie’.

Ook het Vlaamse mediadecreet vereist aantoonbare expertise eerder dan een politiek petje. Expertise? ACOD-VRT vindt overigens dat niemand hier beter voor in aanmerking komt dan het personeel zelf. Zou dat inzake democratie en transparantie geen sprong vooruit zijn?

Draaideur

De charge van Vlaams Belang illustreert eerder dat het oude Cultuurpact aan herziening toe is. Waarom krijgen sommige cultuurorganisaties bijvoorbeeld de vrijheid om geen politici als bestuurders te moeten opnemen, terwijl andere instellingen een evenredige representatie van alle politieke partijen moeten voorzien en nog andere enkel regeringsleden als bestuurders mogen aanstellen? Een federale regering zonder de Vlaams-nationalisten kan in zo’n update naar een Cultuurpact 2.0 voorzien, met aandacht voor gendergelijkheid en respect voor de representatie van mensen met een hybride culturele en sociale achtergrond.

Opvallend aan de charge van Vlaams Belang, tenslotte, is hoe ze de draaideur met N-VA andermaal in beeld brengt. Ook Marius Meremans (N-VA) klaagde ‘de dictatuur van de diversiteit’ al aan en hekelde ‘de ‘provocerende kunst’ betaald met subsidies op een verkiezingsdebat in Gent. Censuurbeleid heet dat.

Minder bekend is dat Bart De Wever eveneens ‘de culturele elite’ tot vijandsbeeld construeerde in zijn recente boek Over Identiteit. Hij heeft het niet over de economische elite die bijvoorbeeld via de kunstmarkt het kunstenveld naar hun hand wil zetten maar over progressief ingestelde cultuurwerkers en kritische kunstenaars.

De partijvoorzitter hanteert hier een alt-right karikatuur: eerder dan je ideologische tegenstander bij naam te noemen en in discussie te gaan met de progressieve waarden waar die voor staat, verzwijg je die waarden en kies je voor een vaag, angstaanjagend rookgordijn dat in het midden laat wie zich hier precies aangesproken mag voelen: ‘De politieke en culturele elite heeft onder de verstikkende dwang van het cultuurrelativisme onze vrijheden opgegeven. Een maatschappelijke onverschilligheid, een culturele verwarring en een postmodern cynisme hebben zich van de samenleving meester gemaakt.’

Dat progressieven evengoed kritiek hebben op een doorgedreven postmodernisme en relativisme valt zo buiten het frame. Via dit doemscenario heb je een zondebok voor alles wat misging in een snel veranderende wereld. Handig, want dan hoef je het niet over de winsthonger van het kapitalisme te hebben die de drijfveer achter de ontregelende globalisering is. In plaats daarvan kan je de mensen viseren die constructief van een nood een deugd willen maken door de meerwaarde van interculturaliteit op te zoeken en de slachtoffers van die globalisering te helpen. ‘Zij’ zijn plots een elite die zou neerkijken op de kleine man.

Valkuil

Rechtse ideologen weten al langer dat mensen met conservatieve reflexen minder moeite hebben met een economische elite omdat ze zich nog wel kunnen voorstellen dat zijzelf of hun kinderen rijk kunnen worden maar zich niet kunnen voorstellen dat ze bij die ‘culturele elite’ behoren – waarbij ze zich dan intimiderende kunstenaars en intellectuelen voorstellen.

Mensen die werkzaam zijn in de cultuursector begrijpen dat vijandsbeeld dikwijls niet, het is een gevaarlijke blinde vlek. Ze zien zichzelf niet als een elite, want ze hebben amper geld, ze getuigen van sociaal engagement en zetten in op diversiteit om achtergestelde groepen en mensen met een hybride achtergrond kansen te geven. Maar daar zit nu net de conservatieve kwaadheid tegen sommige culturele middens: die zetten in op de sociale mobiliteit van ‘die andere mensen’ niet ‘onze’ mensen.

Dat komt neer op een kanjer van een paradox: De Wever is van mening dat de ‘culturele elite’ verantwoordelijk is voor culturele onverschilligheid en apartheid, nieuwkomers zouden zo niet aan een inclusief Vlaanderen toekomen maar er net tegen ‘zijn’ Vlaanderen opgezet worden. Zo worden progressieve stemmen en culturele bewegingen die inzetten op integratie en superdiversiteit genadeloos verketterd. Het aanjagen van rechtse sentimenten bemoeilijkt de verhoopte integratie alleen maar. Tenzij dat inclusieverhaal slechts om windowdressing ging?

Robrecht Vanderbeeken is vakbondsverantwoordelijke voor ABVV-ACOD Cultuur.