De verkiezingsuitslag van zondag 26 mei was voor heel wat klimaatactivisten een klap in het gezicht. Na maanden van actie voeren en betogen kon men enkel vaststellen dat het klimaat voor veel Vlamingen geen thema was. Of zelfs erger: als het er al één was, dan koos ongeveer de helft van hen voor lieden die de urgentie van het probleem niet erkennen.

Klimaatbeweging: is het allemaal voor niks geweest?

Het is niet de eerste keer in de geschiedenis dat kiezers na een periode van actie eerder tegen een bepaalde beweging stemden dan voor. Na mei ’68 stemden de Fransen voor de rechtsgezinde Charles De Gaulle en tijdens de stakingsgolven van de jaren tachtig in het Verenigd Koninkrijk tegen privatiseringen en de sluiting van de steenkoolmijnen slaagde de conservatieve premier Thatcher er voortdurend in om haar positie te verstevigen. Als je actie voert, is er altijd een deel van de bevolking dat daar schrik van heeft en uit reactie het bestaande bestel wil verstevigen.

Het hoeft geen vijfhonderd keer meer gezegd: we hebben te maken met een wereldwijd fenomeen waarbij een aantal mensen kiest voor een mengeling van protest tegen de elites, eenvoudige oplossingen, gesloten systemen en het eigen belang op zeer korte termijn. Solidariteit, klimaatoplossingen, mensenrechten en lange termijn oplossingen raken in die gedachtegang uit de mode.

Wereldwijd fenomeen

Klimaatontkenners komen de laatste jaren aan de macht of groeien. Er is Trump in de Verenigde Staten, Bolsonaro met een uitgesproken anti-klimaat standpunt in Brazilië. Herman Michiel maakt in Ander Europa een overzicht van de verkiezingsuitslagen in Europa. De trend is er minder uitgesproken, maar traditionele partijen verliezen en extreemrechtse of euro-sceptische bewegingen gaan vooruit: Le Pen, Farage, Salvini … De groene partijen gaan er wat op vooruit en radicaal links verliest.

Gaan klimaatoplossingen dan alleen van groenen, socialisten en andere linksen komen, vragen sommige kiezers zich misschien af? Daar zit iets in, maar uit de verkiezingsanalyse die verschillende auteurs op deze website maakten, bleek toch duidelijk dat CD&V, Open-Vld, Vlaams Belang en N-VA weinig te bieden hadden dat tegemoet komt aan het rapport van het Klimaatpanel. Alweer een elite, denken sommigen, maar als een honderdtal experten wat op papier zetten, dan schuif je dat toch ook niet zomaar van tafel?

Op Vlaams of Federaal niveau kunnen we nu toch ook moeilijk blij zijn met een voortzetting van een regering die de gewenste betonstop uitstelt, bossen laat kappen in plaats van ze te laten planten, de achterstand rond isolatie/renovatie van sociale woningen laat oplopen, niet inzet op duurzame energie of het openbaar vervoer verder afbouwt?

Aanzetten tot oplossingen

Een wereldwijd fenomeen counteren, dat doe je niet op één dag. Verkiezingen analyseren doe je ook niet op twee dagen. Graag had ik dan wel naar eigen aanvoelen en ervaring een paar punten aangeraakt die misschien voor de Vlaamse klimaatbeweging een begin kunnen zijn van ommekeer?

Ik ga er daarbij van uit dat het gros van de kiezers die klimaatbeweging niet voldoende begrijpt. We kunnen alvast iets proberen te doen aan de manier waarop we zelf werken en communiceren.

1. Begrijpbaarheid: Een eerste punt daarin is de begrijpbaarheid op zich. Als de klimaatbeweging zich blijft opsluiten in moeilijke woorden als ‘transitie’, dan negeert ze enkel daardoor al een betekenisvol deel van de bevolking. Ga in duidelijke woorden naar de bevolking en laat de top-down doelgroepenstrategie, de door reclamebureau’s uitgedokterde campagnes en muffe ngo-lokalen achter jou.

2. Duidelijkheid: De klimaatbeweging moet rond een aantal hete hangijzers een standpunt innemen: wie gaat de noodzakelijke omwenteling betalen? Hoe staan we nu definitief tegenover rekening rijden? Wat met individuele verantwoordelijkheid? Wat Climaxi betreft zijn we voor structurele veranderingen die ingebed moeten worden in het systeem. Bedrijven moeten uitstootnormen krijgen in plaats van vrijwillige inspanningen, deels gefinancierd door de overheid. Bedrijven mogen na jaren cashen wel eens wat terugdoen.

3. Sociaal rechtvaardig en niet te verwezenlijken in een absolute vrije markt: Je hoeft er geen linkse standpunten op na te houden om samen met economen als Peersman of De Grauwe vast te stellen dat hogere inkomens méér moeten bijdragen. Tegelijkertijd heeft iedereen uiteraard ook een persoonlijke verantwoordelijkheid. Mensen die weinig hebben moeten méér toegang krijgen tot mobiliteit, degelijke voeding e.a. Het gedrag van mensen die drie auto’s willen of de ene city-trip aan de andere rijgen moet bijgestuurd worden. Dat zal enkel kunnen als er voldoende oplossingen voorhanden zijn zeker wat openbaar vervoer betreft.

Een economie waarin enkel winst als criterium geldt zal nooit rekening houden met concrete verzuchtingen van de mensen of de planeet waarop ze wonen. In deze economie zal de vrije markt terug het beleg van een sandwich moeten worden, goed omklemd en gestuurd door een overheid die democratisch bepaalt welke maatregelen er moeten genomen worden. De democratie waarin we leven is een doorslagje van wat we willen: een verkiezingsmachine waarin rijke partijen het met het geld van de belastingbetaler tegen mekaar opnemen. Directe en participatieve democratie zullen onze huidige vorm moeten aanvullen en deels vervangen. Coöperaties en andere vormen van delen en samenwerken geven mensen een soort eigenaarschap van zaken die nu aan verkozenen of bedrijfsleiders overgelaten worden.

4. Concreet: We zullen een kat een kat moeten noemen. Betogen voor het klimaat is als betogen voor de vrede: het is op straat komen met een vrij onduidelijke boodschap. De klimaatbeweging moet concrete dingen vragen en inzetten op beter en goedkoper openbaar vervoer, BTW-verlaging op bio-fair-trade en lokale producten en andere eisen die zichtbaar maken waar we naartoe willen. Een groot deel van de mensen krijg je allicht beter mee met concrete acties dan met pleidooien voor een klimaatwet. De meeste Belgen hebben nog een gezond sceptische reflex bij het woord ‘wetten’ en als je ook niet zegt wat daar dan moet instaan schiet je mogelijks nog eens in de eigen voet.

5. Internationaal en lokaal: De klimaatbeweging zal moeten inzetten op lokale aanwezigheid. Dat betekent lokale acties ondernemen, klimaatplannen van gemeentebesturen lezen en reageren. Niet evident in een tijd waarin de overheid de meeste netwerken die dit kunnen ondersteunen al zonder centen gezet heeft. Anderzijds zullen we de linken moeten leggen met internationale thema’s als ongelijke handelsverhoudingen en de andere redenen (klimaat, oorlog) waarom mensen vluchten moeten duidelijker gemaakt worden.

Grote oplossingen zijn het niet, maar het zijn misschien wel kleine punten die een aanzet kunnen geven om het tij te keren en om ervoor te zorgen dat klimaat bij de eerstvolgende verkiezingen (gemeenteraden 2024) een grotere rol speelt bij de overwegingen van de aanstormende kiezers.

In het najaar organiseert Climaxi een conferentie waarop het verder uitwerken van een sociaal klimaatprogramma en de zoektocht naar een actiestrategie aan bod komen.