Tot voor kort leken de groenen de wind in de zeilen te hebben, maar vandaag doemt het gevaar op van een zwarte zondag met een monsterscore van populistisch en extreem rechts. Toch is het consequent links die de beste troeven heeft om de fundamentele problemen van vandaag aan te pakken. Daarom heeft ze de toekomst voor zich.

Het neoliberaal beleid werd gelanceerd in de jaren tachtig. Het is gebaseerd op deregulering, belastingvermindering voor de grote bedrijven, lagere lonen en uitkeringen, en besparingen op de publieke dienstverlening. Dit beleid heeft geleid tot financiële chaos in 2008 en nadien tot bijna 10 jaar economische stagnatie in Europa.

De gevolgen laten zich vooral voelen op sociaal vlak. De afgelopen tien jaar heeft twee derde van de bevolking in de rijke landen zijn inkomen zien dalen of stagneren. In het slechtste geval kan dat voor drie kwart van de bevolking de volgende tien jaar nog eens het geval kunnen zijn. De middeninkomens deelden in de klappen, maar vooral de laagste inkomens werden getroffen. Vandaag loopt bijna een kwart van de Europese bevolking het risico om in armoede te leven, terwijl de 1 procent rijkste Europeanen een derde van alle rijkdom bezit en het aantal miljonairs jaren na jaar toeneemt.

Rechts heeft geen antwoorden

Deze situatie zorgt bij brede lagen van de bevolking voor onzekerheid en angst. Het is op die angst dat rechts-populistische partijen surfen. Met een scherp anti-migratiestandpunt proberen figuren als Orban, Salvini, Le Pen, De Wever en Van Grieken deze angst te kanaliseren en te versterken zonder te moeten raken aan de fundamenten van de neoliberale koers. En dat lukt, voorlopig toch. Op electoraal vlak scoren ze daarmee goed, maar met deze opstelling geven ze geen antwoorden op de essentiële problemen waarmee de mensen geconfronteerd worden.

Rechts heeft en geeft geen antwoorden op de grootschalige belastingontduiking, op de verlaging van de koopkracht of op de toenemende armoede en is daar ook niet in geïnteresseerd. Dat begint zich te wreken. Mensen geloven hoe langer hoe minder in de sprookjes van belastingvoordelen voor de rijken of het zogenaamde trickle-down effect, waarbij de welvaart van de rijke bovenlaag uiteindelijk wel ‘doorsijpelt’ naar de onderste lagen. De toenemende sociale onrust op de werkvloer en de beweging van de gele hesjes zijn daar een uiting van. Een recente peiling toont ook aan dat de bevolking eerder wakker ligt van kwesties als levensonderhoud, gezondheid, huisvesting, werkloosheid of klimaat dan van het migratievraagstuk.

Het Vlaams Belang beseft dat en probeert daarom in de pre-electorale periode nog gauw wat sociale accenten te leggen. Maar dat is al te doorzichtig en ongeloofwaardig. In het verleden hebben ze in de parlementen enthousiast meegestemd met een hele resem asociale maatregelen. Denk maar aan het blokkeren van de lonen of de jacht op de langdurig zieken. Het Vlaams Belang heeft ook gestemd tegen de verhoging van het minimumloon.

Rechts heeft ook geen antwoorden op het urgente klimaatprobleem. Het is binnen de rechterzijde dat je de klimaatontkenners, klimaatsceptici of in een meer gecamoufleerde vorm, de ‘ecorealisten’ vindt. Zelfs voor het migratievraagstuk biedt rechts geen echte oplossing, tenzij je zoals Trump in de illusie van hermetisch gesloten grenzen gelooft.

De sociaaldemocratie ingekapseld

Toen het neoliberaal offensief werd ingezet hebben de sociaaldemocraten zich niet schrap gezet. Integendeel, ze hebben het mee helpen vorm geven. In het Verenigd Koninkrijk lanceerde Blair de ‘Derde Weg’ tussen kapitalisme en socialisme en sloot een pact met de ultrarechtse Berlusconi. De rechts conservatieve Margaret Thatcher beschouwde de capitulatie en ideologische ontwapening van de sociaaldemocraten onder Tony Blair, als ‘haar grootste verwezenlijking’. In Duitsland introduceerde Gerhard Schröder, de voorman van de sociaaldemocraten het lage loonmodel dat in heel Europe een spiraal van loondaling op gang bracht. In België zijn de sociaaldemocraten mee verantwoordelijk voor de aantasting van de koopkracht, de slechtere arbeidsvoorwaarden, de bezuinigingen op sociale zekerheid en gezondheidszorg, en de slechtere pensioenstelsels. De sociaaldemocraten hebben 23 jaar een minister van pensioen geleverd. We zitten vandaag met de slechtste pensioenen van onze buurlanden.

De sociaaldemocraten hebben zich helemaal ingekapseld in het establishment en nemen deel aan de graaicultuur. Ze zijn op sociaaleconomisch vlak nauwelijks nog te onderscheiden van hun politieke tegenstanders. Ze hebben zichzelf daarmee zo goed als overbodig gemaakt en op die manier mee de baan geruimd voor populistisch- en extreemrechts. Labour leider Corbyn, die met zijn partij opnieuw een radicaal linkse koers is ingeslagen is daarover heel streng: “Voor velen die boos zijn, die achtergelaten werden en tegengehouden worden, klinken de stemmen van extreemrechts vaak radicaler dan die van links”.

Groen gewikt en gewogen

De klimaatspijbelaars hebben op verbluffende wijze het klimaat bovenaan op de agenda gezet. In heel Europa zullen de groenen daar electoraal van profiteren. Het weze hen gegund, maar het zal weinig zoden aan de dijk brengen. De groenen hebben nog niet veel meegeregeerd en daar waar ze dat wel deden, hebben ze geen koerswijziging kunnen waarmaken. In Duitsland hebben ze gretig het lage loonmodel verdedigd. Tijdens hun enige regeringsdeelname in België (1999 tot 2004) hebben ze enkel punten en komma’s weten aan te brengen. In het Europees parlement hebben de groenen de door en door neoliberale maatregelen, zoals het Six Pack, nagenoeg volledig mee goedgekeurd en zijn zo mee verantwoordelijk voor het drastisch besparingsbeleid in de EU.

Net zoals rechts hebben de groenen ook geen antwoord op de essentiële vraagstukken van vandaag. Op sociaaleconomisch vlak zijn ze een heruitgave van de Derde Weg van Blair en Schröder. Het is een poging om het kapitalisme een menselijk gelaat te geven. Dat is gedoemd om te mislukken.

Zelfs met betrekking tot hun core business, het milieu en meer bepaald het klimaat, schieten de antwoorden van Groen en Ecolo tekort. Vooreerst is hun klimaatplan veel te weinig ambitieus. Het kan dat ook niet zijn omdat ze de grote uitstoters van CO2 buiten schot willen houden. In België zijn 300 grote bedrijven verantwoordelijk voor 40% van de uitstoot. Als je die geen dwingende maatregelen oplegt, dan zullen we er nooit geraken. Daarnaast blijven de groenen hardnekkig vasthouden aan de werking van de markt: de handel in emissierechten en extra taksen voor de consument. Die is nochtans een compleet fiasco gebleken.

Naast een gebrek aan ambitie hebben ze ook een foute strategie. Een serieus klimaatplan kan enkel slagen als het een breed maatschappelijk draagvlak heeft. Strijd tegen de klimaatopwarming op een asociale basis zal nooit lukken. Dat maakt de beweging van de gele hesjes duidelijk. Maatregelen als rekeningrijden, luxe btw op elektriciteit of hoge accijnzen op benzine, zijn asociaal en lossen het probleem ten gronde niet op. Met het principe ‘de betaler mag vervuilen’ zullen we in elk geval de klimaatontaarding geen halt kunnen toeroepen.

De tijd is rijp

Om de urgente problemen op te lossen en de opgang van extreem- of populistisch rechts een halt toe te roepen, kunnen we niet langer binnen de lijntjes kleuren. Er is een paradigmawissel nodig. Er moet een radicale breuk komen met de bezuinigingspolitiek en het pamperen van de rijken van de laatste veertig jaar. Om de klimaatopwarming te stoppen, de economie nieuw leven in te blazen en de kloof tussen rijk en arm te dichten is een heuse RedGreen Deal nodig. Aan geld voor zo’n Deal is er geen gebrek als je ziet dat er in ons land jaarlijks vele tientallen miljarden euro’s versluisd worden naar de belastingparadijzen.

Let wel, de breuk zal er enkel komen door mobilisatie en organisatie van de mensen. Grote maatschappelijke veranderingen gebeuren in de regel niet dankzij, maar ondanks het politiek establishment. Het zijn niet de parlementen die het klimaat bovenaan op de agenda gezet hebben, maar de scholieren. Als progressieve partij moet je aanknopen bij de strijdbewegingen en daarvan de megafoon zijn. Electoralistische strategieën verwekken veel illusies bij de achterban, maar geven geen resultaat.

De tijd is in elk geval rijp voor zo’n breuk. In de VS verkiest op dit moment iets meer dan de helft van de jongeren ‘socialisme’ boven ‘kapitalisme’. Bijna een derde van de Franse kiezers onder de 24 jaar stemde bij de presidentsverkiezingen in 2017 op de uitgesproken linkse kandidaat Mélenchon. Maar de ruk naar links zie je niet alleen bij jongeren. Zowel Jeremy Corbyn in Groot Brittannië als Bernie Sanders in de VS doen het goed bij zowel jong als oud. In Berlijn wordt massaal gemobiliseerd om de belangrijkste immobiliënfirma’s in de stad te onteigenen. In België is een meerderheid van de bevolking voorstander van een miljonairstaks, van de verhoging van de koopkracht en van hogere pensioenuitkeringen. Een meerderheid is ook te vinden voor bindende klimaatnormen op voorwaarde dat het sociaal gebeurt.

Het zijn niet wij die het zeggen, maar de Financial Times: partijen met een consequent linkse koers hebben de toekomst voor zich. Zondag zal de PVDA hoogstwaarschijnlijk voor het eerst vanuit Vlaanderen volksvertegenwoordigers hebben zowel in federaal als in het Vlaams parlement. Aan Franstalige kant zullen ze verder doorbreken. Wordt vervolgd.

Marc Vandepitte, Lucas Catherine en Charles Ducal