Bron: De Zevende Dag, VRT
Open brief, Samenleving, België -

Extreemrechts normaliseren is een slecht idee, VRT

Een groep academici en auteurs maakt zich zorgen over de manier waarop de VRT omgaat met extreemrechtse haatzaaiers. Zo mochten VB-kopstukken de voorbije weken als 'expert' commentaar geven bij de overwinning van Baudet en de aanslag in Nieuw-Zeeland. "Een normalisering van extreemrechts denken en het laten opschuiven van de grens van het toelaatbare lijkt ons geen goede keuze in een tijd van toenemend extreemrechts geweld."

vrijdag 29 maart 2019 11:06
Spread the love

Met de Nederlandse verkiezingsuitslag kan alweer een nieuwe zwarte bladzijde worden toegevoegd aan het boek van de overwinningen van extreem-rechts in Europa. De aanpak van de openbare omroep in duiding en analyse oogstte kritiek op sociale media.

Hoe kan men nog berichten in tijden van extreem-rechtse aanslagen op moslims en de zoveelste rechtse politieke overwinning in Europa? Geven de media steeds meer toe aan de verleiding om extreemrechtse, haatdragende standpunten voor te stellen als volkse stemmen – hier is het beruchte buikgevoel alweer – die te allen prijze gehoord moéten worden?

Wij menen van wel en het baart ons ernstig zorgen. We zijn bezorgd dat er zich in stilte een beleidswijziging heeft doorgezet die ten koste gaat van kritische journalistiek en die bijdraagt aan de normalisering van racisme en haatdragend discours. 

Het is alarmerend om een verschuiving vast te stellen in de houding van de openbare omroep, vooral doorheen de laatste vijf jaar. In het voorbije decennium is het Europese en Vlaamse politieke landschap dramatisch verschoven naar radicaal-rechts. Het zogenaamde centrum is steeds meer naar rechts verschoven onder druk van wat ooit zweeppartijen waren.

De verharding van standpunten betreffende vluchtelingen en migratie, gevoed door de afkeer voor minderheden, vormden ooit het refrein van marginale partijen. Ze zijn vandaag de hoofdtoon geworden in het mediatieke debat en het lijkt alsof de media blind zijn voor hun eigen rol in dit verhaal.

De verschuiving die we zien in de journalistiek heeft te maken met de keuze om steeds meer belang te hechten aan het extreemrechtse discours. De manier waarop dit gebeurt is problematisch. Misschien tracht men evenwicht te bewaren of neutraal te berichten, maar in realiteit is er een overname van taalgebruik en prioriteiten en zo werkt men ongemerkt aan een rechtse agenda.

Producenten van extreemrechts gedachtegoed 

Zo zagen we in de afgelopen weken verschillende partijkoppen van het Vlaams Belang aanschuiven aan verschillende debattafels om hun licht te laten schijnen over extreemrechts. Ze kregen daar bij de rol toebedeeld van expert of analist, ook al zijn zij dat niet maar wel producenten van extreemrechts gedachtegoed. Zij werden behandeld als experts om inzicht te bieden in deze gebeurtenissen, in plaats van als politici die een cruciale rol spelen in het tot stand brengen van extreemrechts denken en handelen. Het resultaat van een dergelijke journalistieke démarche is dat het extreemrechtse uitgangspunten zodanig normaliseert dat ze niet langer bevraagd, uitgedaagd, of bekritiseerd worden. 

Bert Bultinck stelt in Knack deze week dat de echte vraag is waarom iemand zo diep is gevallen dat het een goed idee lijkt om een slachtpartij onder moslims aan te richten in Christchurch (Nieuw Zeeland). Dat is inderdaad de journalistieke kernvraag. Hoe komt het zover? Wat zijn de ideologische drijfveren van deze persoon? Wat is de veranderende sociale, economische en politieke context die mee aan de basis ligt van zulke extreme gevallen van geweld?

De manifesten geschreven door deze schutter en door Anders Breivik, die meer dan 70 jongeren doodde in Noorwegen in 2011, geven belangrijke aanwijzingen. Beide schutters delen de obsessieve overtuiging dat migranten, vluchtelingen en vooral ‘de’ islam een existentieel probleem vormen voor het voortbestaan van Europa.

Wat deze mensen beiden bindt, is een obsessie, maar dan één dat ideologisch gevoed wordt door dagelijkse gratuite uitspraken door politici en opiniemakers over moslims. De wildgroei aan meningen over moslims en islam lijkt een zodanige mist te spuien dat men alle mogelijkheid verliest om nog onderscheid te maken tussen onschuldige opvattingen en haatdragend taalgebruik dat een gevaar vormt voor de democratie. 

De bewering dat islam een gevaarlijke ideologie is die gestopt moet worden, moet geduid worden als deel van een politieke ideologie die aanzet tot geweld. Zoals de Gentse imam Khalid Benhaddou in De Zevende Dag terecht stelde, zijn dergelijke opvattingen deel van dezelfde enge wereld met bewustzijnsvernauwing, die ook te vinden is bij extremistische, gewelddadige actoren langs moslimzijde.

Baudet die termen als ‘boreaal’ gebruikt, verbindt zich expliciet met het extreemrechts gedachtegoed van vader Le Pen, Victor Orban, en de zovele complottheoretici die waarschuwen voor de ondergang van onze beschaving. Dit zijn niet langer onschuldige meningen maar zijn stellingen uit dezelfde ideologische bron waar extreemrechtse schutters uit putten.

Hate speech is geen free speech

De media vervullen een cruciale functie binnen een democratie. Ze bewaken het recht op vrije meningsuiting en moeten het open democratische debat mogelijk maken. Maar hate speech is geen free speech. En de grenzen tussen extreemrechtse ideeën en haatdragend discours zijn bijzonder dun, ongrijpbaar en moeilijk aan te geven.

Gedachtegoed dat moslims systematisch portretteert als een probleem of een gevaar, draagt een inherent risico van opruiing in zich. Ook al wordt er niet uitdrukkelijk opgeroepen om geweld te gebruiken.

Flirten met deze grenzen is een spel dat radicaal- en populistisch rechts uitstekend beheerst. Het werkt ontzettend goed om de grenzen van de toelaatbare vrije meningsuiting op te rekken. Kijk hoe Schild & Vrienden het meme-fenomeen van alt-right introduceerde in de Belgische context. De aanslag in Nieuw-Zeeland maakt duidelijk hoe de zogenaamde humor en ‘speelse’ omgang met geweld en fascisme kan leiden tot gruwelijke daden. 

Duiding en analyse van deze gebeurtenissen zijn daarom bijzonder complex en de verantwoordelijkheid van de media is enorm groot. Wij rekenen op de media om haar taak consciëntieus en professioneel te vervullen. De demarches die we de voorbije weken zagen, maar waarvan de aanloop veel eerder begon, baren ons zorgen. Een normalisering van extreemrechts denken en het laten opschuiven van de grens van het toelaatbare lijkt ons geen goede keuze in een tijd van toenemend extreemrechts geweld.

Onze oproep komt in de nasleep van de kritiek van voormalige ankervrouw Sigrid Spruyt aan het adres van VRT. Zij wees op de heersende commerciële logica die profiteert van polarisatie en populisme. Mag men u daarom vragen om transparantie bij nieuwe deontologische keuzes en om iets meer voorzichtig en kritisch te zijn met zij die beweren te spreken in naam van het volk?

 

An Van Raemdonck (Antropologe, Arabist & Islamologe, VU Amsterdam)

Katrien De Graeve (Gender & Diversiteit, Ugent)

Robrecht Vanderbeeken (Filosoof en vakbondsverantwoordelijke ACOD Cultuur)

Jeroen Wijnendaele (Geschiedenis, Ugent)

Gaea Schoeters (auteur)

Koenraad Stroeken (Talen en Culturen, Ugent)

Ladan Rahbari (Gender & Diversiteit, Ugent)

Michaël Meeuwis (Talen en Culturen, Ugent)

Karim Zahidi (Filosoof UA/UGent, Voorzitter Masereelfonds)

Valerie De Craene (Cosmopolis VUB & Geografie KU Leuven)

Julie Carlier (Centre for Global Studies, UGent)

Koen Bogaert (Conflict & Development, UGent)

Anneleen Kenis (FWO Vlaanderen, King’s College London)

Sigrid Vertommen (King’s College London)

Charlotte Bollaert (Vertalen, tolken en communicatie, Ugent)

Jan Dumolyn (Geschiedenis, Ugent)

Jan Blommaert (Centrum voor de Studie van Multiculturele Samenlevingen, Tilburg Universiteit)

Nadia Fadil (Centrum Interculturalisme, Migratie en Minderheden, KU Leuven)

Tom Claes (Filosofie en Moraalwetenschappen, Ugent)

Piet Van Avermaet (Steunpunt Diversiteit en Leren, Ugent)

Karel Arnaut (Centrum Interculturalisme, Migratie en Minderheden, KU Leuven)

Christof Bex (Gender & Diversiteit, Ugent)

Brecht De Smet (Conflict & Development, Ugent)

Marc Boone (prodecaan Letteren & Wijsbegeerte, Ugent)

Omar Jabary Salamanca (Conflict & Development, Ugent)

Sarah Bracke (Sociologie, Universiteit van Amsterdam)

Anya Topolski (Filosofie, Theologie en Religiestudies, Universiteit Nijmegen)

Sophie Withaeckx (Centre of Expertise on Gender, Diversity and Intersectionality, VUB)

Petra van Brabandt (filosofe & hoofd onderzoek Sint Lucas Antwerpen (KdG))

Iman Lechkar (Centre of Expertise on Gender, Diversity and Intersectionality, VUB)

Amal Miri (Gender & Diversiteit, Ugent)

Johan Depoortere (oud-VRT-journalist)

Rachida Aziz (Le Space)

Catherine Vuylsteke (auteur, filmmaker)

Guy Vanthemsche (historicus en emeritus hoogleraar VUB)

Sabien Hanoulle (Vertalen en tolken, Uantwerpen)

Evelien Geerts (Filosofe, UC Santa Cruz/Universiteit Utrecht)

Ico Maly (Tilburg School of Humanities and Digital Sciences, Tilbug Universiteit)

Katrien Jacobs (Cultural Studies, Chinese University of Hongkong)

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!