We hebben onszelf gekroond tot meester van de natuur (al dan niet bezegeld met een goddelijke bevestiging).
Meesters die heersen hebben apparaten nodig; wie de natuur en de wereld wil overheersen, heeft ontzaglijk grote apparaten nodig. Maar niet gedraald: we zijn ongelooflijk slim geworden. De technieken die we ontplooien zijn ongeëvenaard krachtig en omspannen de aardbol. Een deel van de mensheid wentelt zich in obscene rijkdom; andere delen kopiëren ijverig de technieken van de overvloed. Om de groeiende apparaten draaiende te houden, is veel energie nodig, steeds meer energie als we de koers niet grondig bijstellen.
De grootste dreiging voor de mensheid
Laten we duidelijk wezen: vandaag is mondiaal de gebruikte energie voor aanmaak, onderhoud en werking van onze apparatuur afkomstig van steenkolen, olie en aardgas (fossiele brandstoffen: 82-86 procent); van biomassa, waterkracht, en wind (hernieuwbare energie: 12-16 procent); atoomenergie (minder dan 2 procent). De cijfers van hernieuwbare energie zijn het minst gekend en bewust onderschat. We tellen het grootste deel van ons hernieuwbaar energiegebruik (zoals daglicht, ventilatie dankzij de wind, warmte van de zon) niet mee omdat we er niet voor betalen. In onze bekrompen visie is energie een wereld van geld en macht. Voorlopig wel. Natuurlijk las u dat goed: atoomenergie levert nog niet een schamele 2 procent van de eindenergie voor onze apparaten. Waarom dan al dat gedoe erover?
Laten we, opnieuw, duidelijk wezen: de allergrootste dreiging waar we als mensheid de komende eeuw voor staan, is de verandering van het klimaat op aarde. De directe oorzaak van de klimaatverandering zijn de tientallen miljarden ton broeikasgassen die we jaarlijks als zwerfvuil in de atmosfeer storten. Dit zwerfvuil komt voort uit ons dom gebruik van fossiele brandstoffen. In onze overmeestering van de natuur komen we onszelf weer tegen: in plaats van te winnen, zijn we systematisch bezig de wereld onprettig en op termijn onbewoonbaar te maken voor onszelf, onze kinderen, en zeker voor onze kleinkinderen. Welke naam zij zullen toewijzen aan de periode van energieglorie, met name [augustus 1945 (Hiroshima/Nagasaki) – maart 2011 (Fukushima)], wil ik liever niet weten.
Na tientallen jaren van wetenschappelijke studies (zie de VN-organisatie IPCC) en moeizame debatten, hebben de wereldleiders in Kopenhagen (december 2009) de duidelijke afspraak gemaakt dat de temperatuur op aarde met niet meer dan 2°C mag stijgen. Als ze consequent zijn, zeggen ze ook: stop morgen de uitstoot van de tientallen miljarden ton broeikasgassen in de atmosfeer, of: een totaal andere energie economie is nodig voor 2050. Wie kan deze klus klaren? Zeker niet de bedenkers en getrouwen van de oorlogsaanpak tegen de natuur. Oude kakelende hanen verdedigen op populistische wijze hun verworven rijkdom.
Nodig, mogelijk en niet gemakkelijk
Vijfendertig jaar studie en ervaring in de energiesector heeft me geleerd dat er maar één combinatie tijdig redding kan brengen: energie-efficiëntie en hernieuwbare energie. Niet een klein beetje gepruts in de marge zoals vandaag, maar voluit en volop. Is dit noodzakelijk? Ja. Is dit mogelijk? Ja. Is dit gemakkelijk? Neen.
Maar de atoomenergie wil listig het gat van de twijfel vullen door zich voor te doen als onmisbare overgangsenergie en als een geschikte bruidegom voor de hernieuwbare energie. Ik heb deze misleiding in detail ontleed en gepubliceerd. Hier enkele besluiten.
Geen enkele technologie heeft ooit zoveel steun ontvangen van de politiek, de wetenschap, de industrie, het publiek. Sinds de jaren 1950 wordt mondiaal meer dan 2/3 van de energieonderzoeksmiddelen besteed aan atoomenergie (België blijft hardleers boven dat gemiddelde). Wat is het resultaat? Naast de klimaat risico’s zitten we nu ook opgescheept met de atoomrisico’s. De atoomtechnologie zit al tientallen jaren op een dood spoor – ze is uitgebeend en biedt geen toekomst. De versleten oude beloftes (leugens) worden wel telkens in nieuwe verpakkingen gestopt: in de toekomst zullen we de problemen van het kernenergie afval oplossen; de risico’s van incidenten, accidenten, afval en verspreiding van atoomwapens zijn minimaal en de mensen moeten maar rationeel genoeg zijn om ze te aanvaarden; nieuwe letterwoorden zoals GEN IV verhullen dat ze zelfs de uiterst bedreigende plutoniumeconomie nieuw leven willen inblazen; GEN V (fusie van atoomkernen) zal ooit het energieparadijs op aarde brengen, terwijl de zekerheden over fusie zijn: een eerste demoproject (ITER in aanbouw) kost vele tientallen miljarden euro en zal geen kWh elektriciteit voortbrengen; indien ITER toch de onwaarschijnlijke uitkomst van de mogelijkheid van gecontroleerde fusie zou opleveren, zal de eerste kWh er niet zijn voor het jaar 2050 – eerder 2100. Met andere woorden: de beloofde atoomfusie hemel komt enkele decennia nadat natuurlijke stromen alle elektriciteit leveren.
Wie het hoofd koel houdt en de leugens doorziet, merkt dat atoomenergie een aanzienlijk deel van het energieprobleem is, geen deel van de oplossing. Nog erger: samen met de olie- en gasbelangen blokkeerde atoomenergie de weg van de energie-efficiëntie en de hernieuwbare energie, en ze zal dit blijven doen. We moeten kiezen. Is nu de tijd rijp voor juiste keuzes?
De eerste versie van deze tekst verscheen op 16 maart 2011, 5 dagen na de catastrofe in Fukushima.
Aviel Verbruggen, onderzoeker en lesgever over energie- en milieuvraagstukken [1974-2019]; IPCC-lid [1998-2014] www.avielverbruggen.be