In 2014 was Belgisch rechter van het Strafhof Christine Van Den Wyngaert reeds van mening dat door gebrek aan bewijzen het niet opportuun was om een proces te starten tegen de voormalige president van Ivoorkust en zijn medewerker Charles Blé Goudé, maar deze stelling werd niet gevolgd door haar twee mederechters.

Het proces tegen Gbagbo en zijn medewerker begon op 28 januari 2016 en eindigde officieel met de vrijspraak op 15 januari 2019. De procureur heeft tegen hun vrijspraak beroep aangetekend en de verdere aanhouding van beide personen verkregen tot tenminste 1 februari 2019. Op die dag wordt het beroep behandeld door de rechtbank. Het argument van de procureur is dat de beschuldigden zouden pogen aan de rechtspraak van het Strafhof te ontsnappen, als zij zouden worden vrijgelaten. Gbagbo en Blé Goudé hadden echter een document ondertekend dat ze ter beschikking van het Strafhof blijven, indien een eventueel beroep zou volgen.

Precedent zonder voorgaande

Dit is een voorheen nooit geziene wending in een proces voor het Strafhof, dat tot nu vrijgesproken personen altijd onmiddellijk vrij liet. Mogelijk werd het Strafhof in deze zaak beïnvloed door politieke krachten achter de schermen, die niet willen dat Gbagbo terug naar zijn land kan vertrekken en er opnieuw politiek actief zou zijn. Hij zou dan immers kandidaat kunnen zijn voor de presidentsverkiezingen van 2020 in Ivoorkust.

Laurent Gbagbo was president van Ivoorkust van 2000 tot 2010. In 2002 mislukte een poging tot staatsgreep, waarna een burgeroorlog begon die het land in twee delen splitste. Het noorden werd gecontroleerd door een rebellenleger dat politiek rivaal Alassane Dramane Ouattara steunde. Ouattara heeft de dubbele nationaliteit van Ivoorkust en van buurland Burkina Faso. In de jaren 1980 werkte hij voor Burkina Faso bij het IMF. Hij is een persoonlijke vriend van voormalig Frans president Nicolas Sarkozy (2007-2012). In het zuidelijk deel van het land bleef Gbagbo aan de macht met de steun van het leger.

Controversiële verkiezingen

Na vele jaren van politieke instabiliteit werden met vijf jaar uitstel in 2010, onder lichte druk van oud-kolonisator Frankrijk, nieuwe presidentsverkiezingen uitgeschreven. Daarbij haalde uittredend president Gbagbo een score van 55 tot 70 procent in de zuidelijke provincies. In alle zeven noordelijke provincies onder controle van de rebellen behaalde zijn tegenstrever Ouattara echter monsterscores van 97 tot 99 procent. Het Grondwettelijk Hof verklaarde Gbagbo als overwinnaar, maar de nationale verkiezingscommissie duidde Ouattara aan als verkozen president.

Gbagbo deed een oproep aan de internationale gemeenschap om de stemmen samen te hertellen, maar president Sarkozy verzette zich hiertegen, wat leidde tot een maandenlange crisis, waarbij aan beide kanten van het conflict talrijke doden vielen. Het Franse leger kwam rechtsreeks tussen en op 11 april 2011 werd Gbagbo door het Franse leger aangehouden en overgeleverd aan de troepen van Ouattara. Op 30 november 2011 werd Gbagbo overgebracht naar het Internationaal Strafhof in Den Haag, op beschuldiging van grove schendingen van de mensenrechten tijdens de crisis, waar hij nog steeds in hechtenis zit, ondanks de recente vrijspraak. Blé Goudé volgde op 22 maart 2014.

Onafhankelijke rechtsgang?

Deze weigering om Gbagbo en Blé Goudé vrij te laten is om meerdere redenen controversieel en roept vragen op, zowel over deze zaak als over de rechtsgang van het Strafhof in het algemeen. Een vrijspraak na acht jaar voorhechtenis, een proces dat pas startte na zes jaar op basis van een aanklacht die op het ogenblik van de aanhouding nog niet bleek opgesteld te zijn?

Het Strafhof werd al eerder bekritiseerd voor het feit dat vooral Afrikaanse ex-staatshoofden en dictators worden vervolgd en dat bijvoorbeeld nooit Europese of Amerikaanse leiders worden aangeklaagd (met als enige uitzondering de vervolging van politieke leiders in ex-Joegoslavië). Niemand die beweert dat deze veroordeelden onschuldig zouden zijn, integendeel, maar als het Strafhof zo selectief te werk gaat kan men niet anders dan vaststellen dat er andere motieven spelen bij de keuzes die het Strafhof maakt. Tot nu valt de jurisprudentie van het Strafhof immers zeer nauwgezet samen met de agenda van westerse grootmachten en oud-kolonisatoren.

Selectieve verontwaardiging

Gbagbo was als president van Ivoorkust zeker niet perfect, maar qua schendingen van de mensenrechten deden (en doen) veel andere leiders het veel slechter en die worden niet bekritiseerd, laat staan dat ze vervolgd worden. Gbagbo was echter fervent tegenstander van het neokoloniale beleid van Frankrijk in zijn ex-kolonies. Zo wilde hij zijn land onafhankelijk maken van de Franse muntunie, die na de onafhankelijkheidsstrijd aan meerdere Franse ex-kolonies werd opgelegd.

Er wacht Gbagbo een straf van twintig jaar in Ivoorkust voor corruptie, maar dat proces werd in zijn afwezigheid gevoerd onder het bewind van huidig president Ouattara. Het is verre van zeker of dat proces in zijn aanwezigheid in beroep zijn vonnis zal bevestigen. Ouattara kan een geduchte concurrent als Gbagbo voor de presidentiële verkiezingen van 2020 missen als kiespijn. Of het Strafhof doelbewust poogt hem uit Ivoorkust weg te houden kan niet worden bewezen, maar gezien de algemene manier van werken van het Strafhof en de behandeling van Gbagbo in het bijzonder lijkt het er verdacht veel op dat het Strafhof in de kaart speelt van ex-kolonisator Frankrijk.