Tropisch socialisme al 60 jaar lang. Balans van de Cubaanse revolutie

Op 1 januari 2019 is het exact 60 jaar geleden dat de Cubaanse bevolking onder leiding van de gebroeders Castro en Che Guevara de Cubaanse dictator van zijn troon stootten. Het was het begin van een tumultueuze en legendarische geschiedenis. Een balans opgetekend door Cuba-kenner Marc Vandepitte

dinsdag 1 januari 2019 09:23
Spread the love

Soevereiniteit

Zestig jaar geleden schreven de Cubanen geschiedenis. Met enkele honderden rebellen versloegen ze het best getrainde leger van het continent. Ze verjoegen de yankees van hun eiland en slaagden erin onder hun neus een socialistische maatschappij uit te bouwen.

Tegen alle verwachtingen in hielden ze stand tegen de militaire, economische en diplomatieke agressie van de grootste supermacht ooit. De Cubaanse revolutie maakte komaf met de pessimistische theorie dat een progressieve koers onmogelijk was in de achtertuin van Uncle Sam.

Anti-imperialisme

In 1961 brachten ze het VS-imperialisme een smadelijke nederlaag toe in de Varkensbaai. Het Witte Huis is door geen enkel Latijns-Amerikaans land ooit zo vernederd. Een kwarteeuw later brachten Cubaanse soldaten, ter hulp geroepen door Angola, duizenden kilometers ver van huis een genadeslag toe aan het veel beter bewapende Apartheidsleger. Op die manier bepaalde een klein, onbeduidend eiland mee de vrijheid van Mandela en de geschiedenis van Afrika.

Samen met Venezuela was Cuba de gangmaker van de integratie van de Latijns-Amerikaanse landen (Alba, Celac, Unasur),[1] ten koste van de greep van Washington op deze regio.  

Economie




De Cubanen weerstonden de langstdurende economische blokkade uit de wereldgeschiedenis. Op dertig jaar tijd verloren ze tot tweemaal toe hun belangrijkste handelspartners. Voor de meeste economieën betekent zoiets een fatale klap, maar ook dat overleefden ze, zonder sociale explosies.

Zoals elk derdewererldland kampt Cuba met ernstige economische problemen. Maar zoals de grafiek laat zien zijn de resultaten alles behalve slecht vergeleken met de landen uit de regio. Zonder de blokkade en zonder de val van de Sovjet-Unie zou Cuba nu een bnp per inwoner hebben te vergelijken met dat van Italië. 

Sociale verwezenlijkingen

Als gevolg van zijn koloniaal verleden, de economische blokkade, het ontbreken van belangrijke natuurlijke rijkdommen en de val van de Sovjet-Unie, bleef het land op economisch vlak een derdewereldland. Maar desondanks wisten ze een sociaal, intellectueel en cultureel peil te bereiken dat tot de beste van de wereld behoort. Met vallen en opstaan is Cuba erin geslaagd een ander maatschappijproject uit te bouwen waarin niet de winst centraal staat, maar de ontwikkeling van de bevolking.

Indien alle Latijns-Amerika landen dezelfde medische verzorging en sociale omkadering zouden bieden aan hun inwoners als Cuba, zouden er jaarlijks 130.000 kinderen minder sterven. Volgens de UNESCO staat het onderwijsniveau in Cuba met kop en schouders boven de rest van Latijns-Amerika. Ook op het vlak van gender, diversiteit en lgbt-rechten speelt Cuba een toonaangevende rol in het continent.

Internationalisme

Cuba draagt niet alleen zorg voor zijn eigen bewoners. “Solidariteit is de tederheid van de volkeren”, zei Che Guevara. De Cubanen geven dit op een indrukwekkende wijze gestalte. Op dit moment opereren ongeveer 50.000 Cubaanse gezondheidswerkers van wie de helft artsen in meer dan 60 landen en werden sinds 1998 al 20.000 dokters uit 123 landen gratis opgeleid.

Cuba zendt wereldwijd op zijn eentje meer dokters uit dan de VN-Wereldgezondheidsorganisatie. Indien de VS en Europa dezelfde inspanning zouden leveren als Cuba, dan zouden ze samen 2 miljoen artsen uitsturen in de wereld en er nog eens meer dan een miljoen hebben opgeleid de afgelopen 15 jaar. Het tekort aan gezondheidswerkers in het Zuiden zou op slag opgelost zijn.

Revolutie met een groen hart

In 1992 waarschuwde Fidel Castro op de top van de Aarde in Rio als eerste staatsleider voor de uitroeiing van de menselijke soort. Hij brak een lans voor een radicale ommekeer op ecologisch gebied. Die ommekeer werd op het eiland ook gerealiseerd. Vandaag is Cuba het enige land ter wereld dat een ‘zeer hoge sociale ontwikkeling’ (HDI) combineert met een lage ecologische voetafdruk.   

Besluitvorming

Onze economie en ons politiek stelsel worden gedomineerd door multinationals en grote kapitaalgroepen. In Cuba is die macht gebroken en is ze vervangen door de CTC, de koepel van de verschillende vakbondscentrales. Het staat buiten kijf dat de besluitvorming op Cuba sterk gestroomlijnd is. Maar, dat wordt gecompenseerd door een vorm van directe democratie.

Naast vijfjaarlijkse parlementsverkiezingen is er namelijk een vrij uniek consultatiesysteem. Voor alle belangrijke beslissingen wordt de bevolking uitvoerig geraadpleegd en wordt gezocht naar een consensus. Zonder breed draagvlak wordt in Cuba geen enkel maatregel getroffen. Dat verklaart onder meer waarom de Cubaanse regering ondanks soms heel moeilijke omstandigheden toch kan rekenen op een grote steun van de bevolking.

Indien wij dit systeem hadden dan was er al lang een miljonairstaks doorgevoerd, was er van indexsprong geen sprake geweest en zouden de pensioenen niet opgetrokken zijn tot 67 jaar.

Media

In kapitalistische landen wordt het publieke debat voornamelijk in de media gevoerd, of correcter door de media gevoerd. Het zijn de massamedia die de krijtlijnen van het politiek debat bepalen. Die media zijn grotendeels in handen van grote kapitaalgroepen en hebben in de eerste plaats commerciële motieven.

In Cuba heeft men de greep van de bewustzijnsindustrie gebroken en zijn de massamedia in handen van sociale organisaties of van de overheid. Dat belet echter niet dat bijvoorbeeld de katholieke kerk verschillende tijdschriften en publicaties uitgeeft en ook eigen websites heeft, waar je zeer afwijkende visies vindt t.a.v. de officiële standpunten.

Je kan je zeker afvragen of Cuba niet meer tegensprekelijk debat zou moeten organiseren op TV en in de kranten. Maar daarbij moet je voor ogen houden dat het maatschappelijk debat er niet in of door de media wordt gevoerd, maar in de wijken, op de werkvloer, in de vakbonden, in vrouwen- en jongerenverenigingen. Wat er ook van zij, in Cuba heeft de westerse bewustzijnsindustrie weinig of geen vat op de bevolking en dat maakt bijvoorbeeld dat Cubaanse vrouwen geen complexen hebben over hun lichaam.

Internationaal prestige

Door de sociale verwezenlijkingen in eigen land en de rol die Cuba in het buitenland heeft gespeeld geniet de Cubaanse leiding bijzonder veel prestige in de landen van het Zuiden.

Tot tweemaal toe, van 1979 tot 1983 en van 2006 tot 2009, mocht het kleine Cuba het voorzitterschap waarnemen van de Niet Gebonden Landen, een beweging die twee derden van alle landen groepeert. In 2014 zat Raúl Castro de tweede top voor van Celac. Voor die bijeenkomst reisden 30 van de 33 staatshoofden van Latijns-Amerika en de Cariben naar Havana.

Fouten

Het is evident dat er in de afgelopen 60 jaar ook fouten gemaakt zijn. Denk maar aan de vernederende behandeling van gelovigen en homoseksuelen in het begin van de revolutie, de economische ontsporing van 1970, de mislukking om de economie te diversifiëren, de trage aflossing van de oude garde door een jonge generatie, enzovoort. De Cubanen zelf zijn de laatsten om te beweren dat hun parcours rimpelloos verloopt. Wellicht is Cuba het enige land dat een periode uit zijn recente geschiedenis benoemt naar gemaakte fouten.

In dit artikel is geen ruimte om in te gaan op de grijs gedraaide dooddoeners over Cuba: dictatuur, schending van mensenrechten, massamoorden, economische janboel, … Daarover kan je meer lezen in een interview van twee jaar geleden.

Uitdagingen

Heel wat zwakke punten en problemen moeten nog aangepakt worden. De belangrijkste uitdaging is wellicht deze: de hoge sociale en intellectuele ontwikkeling creëert hoge verwachtingen bij de bevolking. Maar daar is geen economisch draagvlak voor en dat leidt tot frustraties. Dit gegeven wordt bovendien nog versterkt door het toerisme. Een toerist lijkt zich blijkbaar alles te kunnen veroorloven terwijl hij of zij niet noodzakelijk beter opgeleid is. Dat hangt nauw samen met een ander fenomeen. Door de ineenstorting van de munt na 1991 stelt het loon niet veel meer voor. Daardoor is er geen echte band meer tussen arbeid, salaris en koopkracht. Zoiets is zeer nadelig voor de arbeidsmotivatie en productiviteit. Het veroorzaakt ook corruptie en ongenoegen.

Het enige antwoord daarop is een versnelde economische groei, maar dat is rapper gezegd dan gedaan. De buitenlandse context is ook hierin sterk bepalend. Gaat Trump op ramkoers of blijft het bij tweets? Hoe evolueert de situatie in Venezuela en in Latijns-Amerika? Hoe evolueren de economische relaties met China, Rusland en Europa? Daarvan zal ook afhangen of de nieuwe grote haven nabij Havana al dan niet een succes wordt. Wat zal de impact zijn van het toenemend aantal droogtes en verwoestende orkanen?

Daarnaast zijn er ook positieve evoluties. Met Rusland, China en de Europese Unie zijn de relaties beter dan ooit.

Solidariteit

De toekomst zal uitwijzen of Cuba deze uitdagingen oplost. In deze tijden van verrechtsing en verruwing is solidariteit met een land dat al 60 jaren toont wat de tederheid van de volkeren is en waarin de mens centraal staat en niet de winst, meer dan ooit nodig. Hasta siempre. 

[1]  ALBA is het Bolivariaanse alternatief voor Latijns-Amerika. Dat samenwerkingsverband werd opgericht in 2004 en moet een tegenhanger vormen voor de ALCA, het vrijhandelsakkoord dat de VS aan Latijns-Amerika wilden opdringen. Cuba en Venezuela waren de eerste leden, daarna volgen Bolivia, Nicaragua, Dominica, Ecuador en enkele andere landen.
In december 2011 wordt op initiatief van Hugo Chávez de Gemeenschap van Latijns-Amerikaanse en Caraïbische staten CELAC opgericht. Voor het eerst in de geschiedenis ontstaat een regionaal orgaan van de volledige Latijns-Amerikaanse regio (inclusief de Caraïben) zonder de VS en Canada.  In 2007 wordt naar het voorbeeld van de Europese Unie de Unasur opgericht: de Unie van Zuid-Amerikaanse Naties. Dat bevat naast een parlement ook een bank, de zogenaamde Banco del Sur, die een alternatief moet vormen voor het IMF.

take down
the paywall
steun ons nu!