“Wonderlijke en wondermooie documentaire, over alledaagse heldhaftigheid” lazen we in een recensie. Ook wij gingen kijken en plaatsen toch een  kanttekening rond de beeldvorming van deze bejubelde documentaire. Spreken over emoties bindt de kijker aan het beeld, maar beelden beïnvloeden deze kijker op verschillende manieren.

Tijdens de tachtig minuten durende gesprekken staan de gevoelens van Nadine, Sofie, Sam, Quan, Mathias en Jessica, zes verschillende personages centraal.                Ze beantwoorden vragen, ze reageren op elkaar, op de omgeving. Ze zoeken bij zichzelf of met anderen naar betekenissen. Het gaat over gewone alledaagse dingen en diepmenselijke levensvragen, soms vloeiend, soms met stiltes. Verbaal, non-verbaal.

Doorheen de verhaallijnen ligt een subtiele boodschap: zie en luister naar ons zoals naar gewone mensen, we zijn geen kinderen, benader ons met respect. Dat de filmmaakster erin slaagt om de kijker mee in de huid te laten kruipen van de personages, merk je tijdens de nabespreking. Er wordt geopperd: ‘met deze mensen willen we wel bevriend worden’.

Stereotiep beeld 

Is het doel van deze documentaire, ons de mens achter de handicap te leren kennen, deze film brengt ons een stereotiep beeld over personen met een verstandelijke beperking. Hier willen we dieper op ingaan.

Van Es werd door Monnikenheide gevraagd om deze film te maken. Ze schrijft dat ze zo goed als niets over handicap wist en ter voorbereiding van deze documentaire vooraf regelmatig is langsgegaan. Een filmmaker bepaalt hoe en wat ze in beeld brengt. De zwart-wit beelden geven dus een inkijk in hoe Van Es mensen met een verstandelijke handicap is gaan zien en op de tweede plaats hoe ze in Monnikenheide wonen, verzorgd en begeleid worden.

Het is dus een  documentaire geworden die weliswaar focust op gevoelens maar tevens laat zien hoe mensen met een verstandelijke beperking in Vlaanderen in instellingen leven. Ze wonen  samen in leefgroepen op het domein, in de natuur, of samen in een leefgroep in het dorp. Soms is er wel iemand die buitenhuis een vrijwilligers job heeft maar de meeste bewoners doen activiteiten die georganiseerd worden door of op het centrum. Er is een therapiezwembad, er zijn paardrijlessen, tuinwerk, allemaal op het domein. Uitstappen doet men vooral in groep, bijvoorbeeld naar zee, soms gaan er vrijwilligers mee.

Even wat psychologie

Nu is het zo dat het brein van elke persoon die deze documentaire gaat bekijken deze beelden onbewust opslaat. Dit maakt dat als mensen nadien gevraagd worden hoe mensen met een verstandelijke beperking wonen, het antwoord zal refereren naar wat men in deze documentaire gezien heeft. Het is zelfs zo dat als mensen in een andere context in contact komen met personen met een verstandelijke beperking zij een associatie zullen leggen dat deze mensen zeker wel in een instelling wonen. M.a.w. een documentaire als “zie mij doen”, heeft een invloed op hoe wij naar personen met een verstandelijke beperking gaan kijken.

Monnikenheide werd begin de jaren’70 opgestart als vernieuwend model, met aandacht voor ondersteuning van het gezin, kleinschaligheid, normalisatie en integratie. Ondertussen zijn we bijna een halve eeuw verder en staat inclusie centraal. Inclusie is veel meer dan integratie. Inclusie is het recht op volwaardige deelname aan de samenleving op gelijke voet met andere burgers, een onafhankelijk leven met gelijke keuzemogelijkheden en met respect voor individuele keuzes. Of in eenvoudige taal gezegd: je kan evengoed meedoen, je hoort erbij en de drempels zijn weggewerkt.                                                  

Naar volwaardig burgerschap

Vandaag merken we stap voor stap  een verandering in het ondersteuningsbeleid waarbij  vraagsturing, volwaardig burgerschap, leven in eigen handen nemen centraal komen te staan. Ook het VN- Verdrag inzake Gelijke Rechten van personen met een Handicap dat door België in 2009 geratificeerd bevestigt deze omslag.

Steeds meer mensen met een verstandelijke beperking en hun omgeving zetten stappen om deze inclusie echt vorm te geven. Wonen, werken, vrije tijd tussenin en samen met gewone mensen. of zoals de quote van Loesje zo mooi verwoordt: “Laten we ophouden met integreren en beginnen met samenleven”.

Wij menen dat, middenin dit transitieproces, wetende hoe stereotype beeldvorming ontstaat, het promoten van een voorbij gestreefd zorgconcept niet gepast is. Personen met een beperking horen binnen onze maatschappij, wat deze  documentaire niet laat zien. Het lijkt ons dan ook evident dat na het bekijken van deze film stil gestaan wordt bij de (meegegeven) beeldvorming en wat het zou betekenen als deze personages volwaardig zouden kunnen mee participeren.

Beelden vertellen een eigen verhaal, ze roepen bij mensen associaties op, hebben invloed op onze houding en hoe we ons gaan gedragen. Daarom ook dat  een kritische analyse van de beeldvorming over handicap in de media één van de speerpunten van GRIP is ( zie ook www.Handiwatch.be). Om die reden vinden wij het niet zo’n goede zaak om deze film bij het ruime publiek, te promoten zonder duidelijke voetnoten, omtrent deze eenzijdig, stereotype beeldvorming die hier impliciet aan het grote publiek meegegeven wordt.

Deze film gaat niet over gevoelens van mensen met een verstandelijke handicap, maar over gevoelens van mensen met een verstandelijke handicap binnen een voorziening. 

Ann De Martelaer is medewerker van GRIPvzw