Cambodja maakt deel uit van de zogenaamde Everything But Arms (EBA)-overeenkomst met de EU. Dankzij die gunstmaatregel krijgen een veertigtal ontwikkelingslanden een taksvrije toegang tot de Europese markt voor al hun exportproducten – behalve voor wapens. Maar er zijn grenzen aan de goodwill.

Europa stelt zich grote vragen bij het respect voor mensenrechten in Cambodja, nadat de oppositiepartij er vorig jaar buiten de wet gesteld is. Zonder noemenswaardige tegenstand kon de regeringspartij een klinkende overwinning behalen tijdens de verkiezingen in juli van dit jaar. Maar deze gang van zaken doet dus wenkbrauwen fronsen in Brussel. Zonder ‘concrete veranderingen op het terrein’ kan Cambodja niet langer van de EBA-voordelen genieten.

Myanmar staat trouwens ook op de lijst van Everything But Arms en riskeert nu ook om geschrapt te worden, na herhaaldelijke negatieve rapporten over de situatie van de Rohingya in het Zuidoost-Aziatische land. Daarmee lijkt Europa de rol van ‘waakhond van de democratie’ op zich te nemen. Maar, het EBA-akkoord is afgesloten met 49 zogenaamde ‘minst ontwikkelde landen’. Daar zijn bijvoorbeeld ook Mali of Afghanistan bij. Niet meteen schoolvoorbeelden van transparante regimes of perfecte democratieën. 

Armste landen mee aan boord

Om de zakenrelatie tussen Europa en die landen te verklaren, moeten we terug naar het ontstaan van Everything But Arms in 2001. “Niet toevallig deed de Wereldhandelsorganisatie dat jaar een zeer ambitieuze poging om een nieuwe ronde van handelsbesprekingen te starten”, vertelt professor Jan Orbie van het Centrum voor EU-studies aan de Universiteit van Gent. Everything But Arms moet je vooral zien als een maatregel van de Europese Unie om de armste landen mee aan boord te trekken.” 

Bovendien wilden Europese landen komaf maken met de voorkeursbehandeling die ze tot dan toe aan hun voormalige kolonies gaven. “Het is een beetje cynisch om betere handelsvoorwaarden toe te kennen aan landen, alleen maar omdat ze ‘het voorrecht hebben’ ooit gekoloniseerd geweest te zijn. Dan is ‘minst ontwikkelde landen’ veel objectiever als maatstaf om een gunst te verlenen”, zegt Orbie.

Suiker zonder taks

Dat klinkt allemaal menslievend en nobel, maar het nultarief heeft ook onbedoelde gevolgen. In Cambodja, het land dat nu dus ter discussie staat, maakte de ngo Equitable Cambodia vijf jaar geleden een rapport op over suikerbedrijven in de westelijke provincie Koh Kong. 

“Wat wij zagen, was dat investeerders uit Thailand en China hier grote bedrijven opstartten om hun suiker aan Europa te kunnen verkopen zonder taks te moeten betalen – wat ze in hun eigen land wel moesten doen”, vertelt de directeur van Equitable Cambodia Eang Vuthy. 

Dat was vooral erg omdat, zo stelt het rapport, de grond van lokale boeren onrechtmatig door die buitenlandse bedrijven in beslag genomen werd. Dat was mogelijk dankzij zogenaamde ‘economische landconcessies’, monsterdeals met de overheid. “Beroofd van hun land en hun inkomsten, waren die mensen uiteindelijk verplicht om zelf in de suikerfabrieken te gaan werken om een inkomen te hebben. In vele gevallen is er ook sprake van kinderarbeid.” 

Omstreden

Een maatregel die bedoeld is als ontwikkelingssteun, treft uiteindelijk de armste bevolking uit het betrokken land. Dat kan toch niet de bedoeling zijn, vragen we aan professor Orbie. 

“EBA was van bij het begin omstreden, vooral omdat iedereen – van ontwikkelingsorganisaties tot bedrijven – voorstander was. Als politicoloog vind ik dat verdacht.” 

Het systeem gaat er volgens hem impliciet van uit dat meer export automatisch leidt tot meer groei. “De Europese handelsagenda van de voorbije twintig jaar is er nu eenmaal altijd een geweest van liberalisering. Terwijl de minst ontwikkelde landen meer gebaat zijn met stabielere marktprijzen en met betere ontwikkelingshulp dan met een nultarief.” 

Een andere commentaar op EBA is dat er geen voorwaarden aan gekoppeld zijn over mensenrechten, milieu of arbeidsomstandigheden. “Het werkt enkel in negatieve zin”, legt Orbie uit. “De landen hebben nooit moeten bewijzen dat ze aan bepaalde voorwaarden voldoen om te mogen toetreden, maar ze kunnen de voorkeursbehandeling eventueel wel kwijtspelen”. 

Europese sancties

Is zo’n schorsing, zoals Cambodja en Myanmar nu boven het hoofd hangt, dan een goed idee? “Europa is altijd extreem voorzichtig als het gaat over sancties. De Europese industrie heeft er te veel voordelen bij om goedkoop te kunnen importeren”, zegt Orbie hierover. Bovendien is Europa ervan overtuigd dat belonen beter werkt dan sanctioneren. Landen schrappen van de EBA-lijst wordt alleen maar als ultieme oplossing gezien, wanneer onderhandelen écht niks heeft opgeleverd. 

En dus is de Cambodjaanse premier vrijdag terug naar huis gestuurd met de mededeling dat hij nog zes maanden krijgt om zijn beleid bij te sturen. Daarna zal de Europese Commissie nog eens de tijd nemen om de situatie ter plaatse te bestuderen, voor er een definitieve beslissing genomen wordt. 

Chinese steun

Niet dat Hun Sen geïntimideerd is. Hij weet dat China hem zal steunen, als er in de toekomst belastingen betaald zouden moeten worden om Cambodjaanse exportproducten naar Europa te verschepen. Peking neemt het ook niet zo nauw met de mensenrechten, maar is wel een belangrijke handelspartner voor Europa.

“Als Europa sancties neemt, kadert dat altijd in een brede buitenlandse politiek”, besluit de professor. “Cynisch genoeg is geopolitiek vaak belangrijker dan mensenrechten. Landen die economisch te belangrijk zijn, worden makkelijker met rust gelaten.”