De Europese Transportvakbond ETF voerde op 4 oktober actie tegen de One Man Car, de trein zonder treinbegeleider. Deze maatregel wordt nu reeds door privé-operatoren ingevoerd. Het is een “pure besparingsmaatregel” volgens de vakbondskoepel. De veiligheid van reizigers en personeel moet wijken voor ongebreidelde winsthonger. In Groot-Brittannië zijn de gevolgen al bekend.

De treinbegeleiders zijn de vrouwen/mannen die onze vervoersbewijzen nakijken op de trein. Echte treinkaarten zijn een minderheid geworden, nu de grote meerderheid van ons een of andere kaart met chip heeft. Is het dan nog wel nodig om die te controleren? Kan met andere woorden de trein niet net zo goed zonder? Zo stellen de voorstanders van de One Man Car het toch voor. Minder personeel zou bovendien goedkopere tickets kunnen betekenen.

De privé-operatoren zijn er alvast grote voorstanders van en zetten de openbare operatoren zo onder druk om het ook te doen. Zij maken handig gebruik van een onjuiste voorstelling van zaken die niet alle reizigers juist inschatten, omdat ze een zeer onvolledig beeld hebben van wat treinbegeleiders echt doen. Zo is controle van tickets niet eens hun hoofdtaak. Van alle taken die ze uitvoeren heeft controle zelfs de laagste prioriteit.

1. Veiligheid

Eerst en vooral staan de treinbegeleiders in voor onze veiligheid. Zij kijken toe op het in- en uitstappen van reizigers en zorgen er voor dat de deuren pas sluiten als iedereen veilig aan boord is. Zij maken telkens een verschil, hoe klein ook, van seconden tot minuten. Bij eender welk voorval op de trein tijdens de rit en in de stations tijdens de haltes zijn zij het eerste aanspreekpunt.

Ook bij ongevallen zijn zij het die de nodige veiligheidsmaatregelen nemen. De treinbestuurder is immers niet altijd beschikbaar. Bij ernstige ongevallen aan overwegen of zelfmoorden verkeren ze dikwijls in shock of zijn ze zelf gekwetst. De treinbegeleider is dan de eerste persoon om de andere sporen stil te leggen, de reizigers de juiste richtlijnen te geven en de hulpdiensten te verwittigen.

Zij nemen ook gepaste maatregelen tijdens de rit wanneer verdachte pakjes worden opgemerkt, wanneer er incidenten zijn met dronken personen of zakkenrollers of wanneer een reiziger onwel wordt.

2. Stiptheid

‘s Morgens kijken zij hun eerste trein na. Ze moeten altijd twee open-toe-tests van de deuren doen, zetten de informatieborden aan boord op de juiste lijn, kijken de werking van de toiletdeuren na en synchroniseren hun boordcomputer ITRIS voor de laatste wijzigingen. Zij zorgen er verder voor dat de trein in elke stopplaats tijdig weer vertrekt en dat minder mobiele reizigers goed op of van de trein raken. Zonder hen gaan bij elke halte seconden en minuten verloren.

3. Informatie

Hun derde taak is informatie en communicatie. Wanneer zich onverwachte feiten voordoen – een rood sein dat langer duurt dan normaal, een langere stop om een zieke reiziger van boord te halen of een gewelddadig persoon te verwijderen met behulp van de politie (die door de treinbegeleider werd opgeroepen) – informeren zij de reizigers via de intercom.

Zij beantwoorden alle vragen over vervoerbewijzen, uurroosters, aansluitende treinen en gebruiken daarvoor alle beschikbare informatie op hun zakcomputer. Zij staan tevens in permanente verbinding met de treinbestuurder.

4. Controle

Pas op de vierde plaats komt controle. Alle vorige taken gaan voor. Nooit zal een treinbegeleider een vraag voor informatie uitstellen om zijn controleronde verder te zetten, alleen het stoppen en vertrekken van de trein en eventuele veiligheidsproblemen gaan voor.

Controle is bovendien veel meer dan alleen maar nakijken of je in orde bent. De aanwezigheid van de treinbegeleider heeft een belangrijke preventieve werking. Bovendien gaat van het betrappen van zwartrijders een duidelijke boodschap uit naar het publiek. Die boodschap is niet louter repressief, maar toont de reiziger die correct reist dat hij/zij ernstig wordt genomen.

De ‘vrije markt’? Niet voor de reiziger!

De One Man Car-treinen bestaan al in een aantal landen. Privé-operatoren argumenteren steeds met het principe van de vrije markt die de consument – de ‘klant’ – ten goede zou komen. Privé-operatoren hebben echter een monopolie op de lijn die u en ik gebruiken, u kan niet kiezen. De spoorvakbonden zijn dan ook unaniem: “Liberalisering van de spoorwegen is een waanidee”.

In Groot-Brittannië is het systeem reeds meerdere jaren in voege, kleine landelijke lijnen rijden er met enkel de treinbestuurder. Op deze lijnen is sinds het invoeren van de One Man Car het aantal dodelijke ongevallen bij in- en uitstappen van reizigers verdrievoudigd. Bovendien, de tickets op deze lijnen zijn niet goedkoper geworden, ze zijn aanzienlijk duurder. 

De spoorvakbonden krijgen voor hun pleidooi voor het behoud van de treinbegeleider de volle steun van het European Disability Forum, de Europese adviesgroep van reizigers met beperkte mobiliteit. De vrijheid om op elk ogenblik van de dag zonder voorafgaande reservering de trein te nemen valt volledig weg met de One Man Car. 

Uit alle onderzoeken blijkt dat reizigers een zeer positieve indruk hebben van hun treinbegeleiders. Reizigers die klagen over het gebrek aan stiptheid en comfort vertalen hun ongenoegen niet naar hen.

‘Nu nog niet, maar ooit wel’

NMBS-CEO Sophie Dutordoir heeft bij eerdere acties verklaard dat het idee van de One Man Car “in de koelkast zit”, wat zoveel betekent als ‘nu nog niet, maar ooit wel’. Gezien de aanhoudende besparingsdrift van de regering blijft dit standpunt volgens de spoorvakbonden reden voor grote bezorgdheid.