Zowel in het rapport zelf als in de krantenartikelen en in de reacties vanuit de zorgsector én justitie, wordt er telkens uitgegaan van een aantal vaste aannames, die wij in vraag durven en willen stellen.
Onze medemens die – al dan niet beroepshalve – regelmatig op crisissen moet reageren, het evenwicht moet vinden tussen begrenzen en zorgen, tussen eigen en andermans grenzen, tussen begrip en eigen kwaadheid, angst, frustratie, … verdient ons aller respect. Daar horen dus ook de mensen bij die dagdagelijks het werk doen in forensische centra en die deze proberen uitbouwen tot plekken waar mensen vanuit een veilig, duidelijk klimaat de best denkbare versie van zichzelf kunnen worden. Vandaag verdienen een aantal mensen expliciet onze dank, namelijk zij die de moed en kracht vinden om te signaleren hoe behandelingen (nog) beter kunnen worden. Dankzij hen kunnen we hier als samenleving mee over nadenken.
Wij werken bij Touché intussen al 11 jaar met mensen die worstelen met agressie, maar we hebben de luxe om dat buiten de momenten van crisis te mogen doen: mensen komen tot bij ons met de vraag naar duurzame en constructieve omgangsvormen met hun eigen agressie, soms op eigen vraag, en even vaak op vraag van andere hulpverleners of omdat het moet vanuit justitie. Die positie geeft ons de nodige afstand om met de mensen met wie we werken & hun sociale en begeleidende context te reflecteren én tegelijk ook zelf ‘nuchter’ na te denken over wat er in zo’n crisissen gebeurt en kan helpen.
De ‘aannames’ die volgens ons wel wat vraagtekens verdienen, en misschien zelfs beter vervangen worden door andere stellingen, zijn:
‘Agressie moet vooral begrensd en gestopt worden, omdat het anders alleen maar gevaarlijker wordt’
Naast het feit dat deze aanname – en de daaruit voortvloeiende reacties – niet alleen even agressief is als het gedrag van de eerste ‘agressor’ en daarom bijna per definitie tot escalatie in allerlei vormen leidt in plaats van het te doen stoppen of afnemen, gaat deze stelling voorbij aan het feit dat er wel degelijk meer dan één keuzemogelijkheid bestaat om te reageren op agressie. Paradoxaal genoeg is het vaak zelfs zo dat wat dan misschien als bepamperen bestempeld kan worden, veel meer kans heeft op een constructieve en herstellende afloop dan ‘streng begrenzen’. Wie de moed heeft om te luisteren naar iemand die agressief wordt of werd en de wens erachter probeert te begrijpen, neemt daarmee vaak de nood aan agressie weg, én creëert bovendien de kans om samen een echte oplossing of antwoord te vinden. Wie alleen maar begrensd wordt, en al zeker als dit gepaard gaat met fysieke vrijheidsbeperking, wordt bijna intuïtief uitgenodigd om zich te verdedigen of te verzetten. En al is begrenzing in crisissen ongetwijfeld vaak het enige wat mogelijk is, als het daarbij blijft, wordt er gekozen voor louter symptoombestrijding. In de medische wereld is dit alleen maar een optie als een aandoening niet te genezen of een patiënt paliatief is. Beide lijken ons niet van toepassing op agressie of op de mensen die in een forensisch psychiatrische setting verblijven. Een arts heeft dan de plicht om op zoek te gaan naar een duurzame aanpak. Niets ontslaat ons allen van de plicht om hetzelfde te doen met agressie. Agressie verdient onze volle aandacht, niet (alleen) om de schadelijke kant ervan zo klein mogelijk te maken maar ook en misschien vooral om de nood die vaak ondergesneeuwd is geraakt en die in agressie vervat zit te vinden, te bekijken en in de spotlights te brengen. Hoe meer aandacht kan gaan naar welke wens verstopt zit in agressie, hoe groter de kans dat de schadelijke kant van agressie kleiner wordt en de energie wakker wordt om tot verandering te (kunnen) komen.
‘Alles wat mensen doen binnen justitie kadert in veiligheid en begrenzing, alles wat binnen de forensische zorgsector gebeurt, is voor het eigen goed van de patiënten’
Touché werkt al jaren binnen de Belgische gevangenissen, en ziet daar mensen op meesterlijke wijze beide petjes hanteren, wisselen, in duo inzetten. Op zich is dit niet zoveel anders dan de koorddans die alle ouders met opgroeiende kinderen vaak moeten uitvoeren, balancerend tussen liefde, zorg, begrip en nabijheid enerzijds en begrenzing anderzijds. Wat hierbij cruciaal is om niet van het koord te donderen, en vooral om het gezond, begrijpelijk en leerrijk te houden voor de kroost, is duidelijkheid en perspectief: “Het is niet omdat ik je graag zie, dat ik altijd ‘ja’ zeg”, “Als ik je straf, dan is dat omdat je iets verkeerd deed”, “je mag kwaad zijn, maar niet slaan”, “We gaan het straks hebben over hoe we dit gaan oplossen”… Als duidelijkheid en perspectief ontbreekt, is dit nefast voor de ontwikkeling. Zeker eindeloze bestraffing vermomd als zorg is van het meest destructieve wat er is, omdat op die manier elke poging tot toenadering, begrip, liefde, … potentieel gevaarlijk wordt.
‘Agressie is een specifiek probleem van ‘high risk’-patiënten’
Wij pleiten ervoor om op zoek te gaan naar de meest nuttige en menselijke betekenis van agressie, naar een kijk die leidt naar oplossingen in plaats van – nog meer – schade. Agressie is niet iets typisch voor een bepaalde groep mensen. Agressie is iets van altijd en overal, iets van jou en mij en bovendien is niemand altijd of nooit agressief. Agressie heeft altijd een functie en een betekenis en ze heeft een boodschap die ook soms voor de agressor verre van duidelijk is. Agressie is vaak systemisch van aard (en zegt dus vaak meer over de relaties en contexten waarbinnen het naar boven komt dan over een individuele mens) en houdt altijd een poging tot communicatie in. Wanneer we agressie enkel temmen, onderdrukken, negeren of tegenhouden, ontnemen we mensen niet alleen de kans om hun agressie te leren beheersen, we smijten meteen ook een open deur dicht. Agressie beluisteren kan behoorlijk wat positieve energie opleveren, energie die beter kan ingezet worden en kan leiden tot positieve veranderingen zoals bijvoorbeeld minder agressie. Naast veel tijd en geduld vraagt dit ook een samenleving die bereid is om haar eigen agressie, kwaadheid en angst onder ogen te zien en moedige beleidsmakers die dit durven aan te kaarten.
Wij zijn alvast hoopvol! Onze cliënten vertellen ons verhalen over hun oplossingen en over mensen die het aangedurfd hebben om positieve relaties aan te gaan met hen. De sleutel in deze relaties is respect: geweld en respect kunnen niet tegelijk bestaan.
Wij horen hoeveel mensen en organisaties er wel in slagen om constructief om te gaan met of te reageren op agressie: de leerkracht die aan huis kwam, de boksclub die het gevoel van zelfwaarde terugbracht, de geruststellende woorden in je hoofd, de leerkracht die geloofde dat het kon, de vader die zich excuseerde, de opvoeder die je aan het lachen bracht, de inzichten dankzij meditatie, de cipier die wou luisteren, de songs of poëzie waarin je het afschreef, een directie die een extra inspanning deed, het gesprek dat zo goed deed, iemand die je inspanning waardeerde, … Het zijn de verhalen die we niet horen, de inspanningen met een onzichtbaar effect.
We doen dan ook graag een oproep om ook deze waardevolle inspanningen te delen! Wie of wat heeft jou geholpen om je agressie beter te begrijpen, ze beter te kanaliseren en misschien zelfs nuttig in te zetten? Laat het ons weten!
Katrien Dalle
Marjan Gryson
Veerle De Waele
