Het is vandaag 3 mei, de 28ste dag dat de ZAD¹ van Notre-Dame des Landes zich onder militaire bezetting door de Franse nationale gendarmerie² bevindt. De gendarmerie en het Ministerie van Justitie praten over het herstellen van de rechtsstaat, de soevereiniteit van de wet, enzovoort. President Emmanuel Macron, Eerste Minister³ Edouard Philippe hebben veel geld over voor de militaire operatie. Kostprijs: 300.000 € per dag. De totale geschatte kosten tussen 9 en 30 april: 5 miljoen euro. De kostprijs van hun communicatiecampagne? Onbekend.?

Er vielen al honderden gewonden: meer dan 300 bij de verdedigers van de maatschappelijke alternatieven en bijna 80 bij de gendarmes. Het gebruikte geweld is kolossaal: explosieve granaten en traangasgranaten, rubberen kogels, gepantserde voertuigen, helikopters, drones, aanvalshonden, …

De ZAD, plaats van experiment en verzet

De ZAD (Zone A Défendre; zone te verdedigen) van Notre-Dame des Landes is een zone waar de strijd in al zijn vormen samenleeft met levenswijzen en -esthetiek die zich buiten de West-Europese sociale normen begeven. Het respect voor onderlinge verschillen gaat samen met de organisatie, interne conflicten met de strijd tegen de staat en tegen de “blauwe⁴ schurken”.?

Andere vormen van collectieve samenwerking, van kunst, creatie, verzet, feminisme, transgenderisme, rechtvaardigheid … worden hier ontwikkeld. Sommige tegenstanders beschrijven het als een doorgedrongen vorm van individualistisch anarchisme. Nochtans gaat het over het collectief creëren van een plek die als evident voorgestelde normen verwerpt. Het uitstappen uit een allesomvattende organisatie zou ons individualisten maken? Mooie belediging van kapitalisten.

Moest het om louter individualisten gaan, hoe verklaar je dan dat de Zadisten blijven overleven onder de aanvallen van gendarmes? Hoe leg je dan hun bereidheid uit om met de overheid te onderhandelen over een collectieve overeenkomst voor deze precaire bezetting? Hoe kan je verklaren dat ze alleen een collectieve overeenkomst met de Franse staat willen?

Naast het produceren van voedsel en ambachtelijke gebruiksvoorwerpen, proberen deze bewoners het kapitalisme ongewapend te bestrijden. Ze vallen de pijlers van het kapitalisme aan: de werkgelegenheid, het geld, de eigendom, kapitaal en de vormen van onderdrukking die nodig zijn om de specifieke maatschappelijke ultra-liberale organisatievorm waarin we leven te kunnen behouden. Dit is een inspirerend voorbeeld, verbonden met andere strijden op het internationale toneel zoals de Zapatistas van Mexico en  het democratische confederalisme van Rojava

Hoe de ZAD te begrijpen?

Een aanrader om dit beter te begrijpen is de zelf geproduceerde en vrij toegankelijke film ‘Demain s’entête’.

De strijd in Notre-Dame des Landes begon in 1963, ten gevolge van het begin van het ‘Aéroport du Grand Ouest Project⁵’. Dit project wil de huidige luchthaven van Nantes vervangen en zo participeren op de voorziene groei van het luchtverkeer. In 2008 werd het project door de staat erkend als een project van openbaar nut met een officieel voorzien budget van 556 miljoen euro.

Het is een publiek-private samenwerking met (het Franse bouwbedrijf) Vinci. Het project werd door de burgers echter bekritiseerd als nutteloos en aan hen opgedrongen. Het verzet organiseerde zich op deze zone van 1650 hectare. De boeren en de buurtbewoners mobiliseerden en riepen op om hen te steunen. Deze bezetting ontstond als reactie op deze oproep en creëerde zo de ‘te verdedigen zone’ ZAD.

Deze strijd verenigt vakbonden, boerenorganisaties (ACIPA, COPAIN 44, …), radicalen, “anarchisten”, buurtbewoners, milieuactivisten… Het landschap van Notre-Dame des Landes is daarenboven een zeldzaam drasland waar zeldzame soorten, zoals de kamsalamander (Triturus cristatus) leven. Het is een prachtig landschap om te bezoeken, te beleven en te laten leven.

 In 2012 verdreef de staat de ‘Zadisten’ tijdens operatie César. Ze vernietigde een groot aantal van de gebouwde leefplaatsen. Dat wakkerde het verzet terug aan en met duizenden kwamen ze hen steunen. Het woud van Rohanne werd gered van vernietiging, de hutten heropgebouwd, de tractors van de boeren beschermden de heropbouw en blokkeerden de wegen tegen de gendarmes.

Operatie César werd stopgezet: een totaal fiasco voor de staat. Het verzet heeft de werfmachines van Vinci tegengehouden en stand gehouden tegen enorme hordes gendarmes die de zone wilden vrijmaken voor de betonneermachines. De bezetters van de ZAD werden vanaf dan bestempeld als gevaarlijke, gewelddadige en radicaal.

Het risico van uitzetting bleef echter reëel, met meerdere waarschuwingen, onder meer in 2015 en 2016. In februari 2018 erkende de staat dat de luchthaven geen openbaar nut heeft en liet ze het project vallen, dit in tegenstelling tot de opschepperige aankondigingen van de verkiezingscampagne van Macron. Een legalistische minderheid binnen de ZAD-beweging besliste toen om als teken van goede wil van de bezetters enkele hutten en wegversperringen vrijwillig te verlaten langsheen de verkeersas D281, de ‘route des chicanes⁶’.

Op 9 april 2018, de dag na het einde van de winterse wapenstilstand, lanceerde de staat zonder enige waarschuwing opnieuw een aanval met granaten, traangas en matrak. Met vernietiging na vernietiging maakten de gendarmes een punt duidelijk: pogingen om te onderhandelen met de almachtige staat werken niet, zelfs wanneer men zijn goede wil toont met respect voor de wet. Ironisch genoeg werd bij de eerste aanval de plaats ‘100-namen’ vernietigd, waar een aantal van de onderhandelaars woonden.

Levens- of doodservaring?

De start van deze aanval begin april verloopt nogal hectisch. Blauwe robocops lopen met hun gasmaskers door wolken van traangas en de rook van de vuurhaarden in de barricades heen. Achter hen verplettert een gepantserd voertuig alles wat op zijn pad ligt. En helikopter vliegt boven ons heen en de gendarmes schieten aan de lopende band granaten af. Die vallen overal neer en maken putten van 30 cm in de grond. Gewonden en mensen in ademnood vallen op de grond.

Zonnestralen doorboren de giftige nevels tussen de bomen. Dit bijna eeuwenoude bos beschermt zo zijn verdedigers: de gendarmes zijn in dit gebied benadeeld. We lopen rond hen heen en overrompelen hen. Velen van ons benaderen de frontlijnen en trotseren de granaten die continu worden afgevuurd om ons te stoppen. We lanceren ons krachtigste niet-gewelddadige wapen: onze stem. Urenlang praten vrienden van alle overtuigingen op hen in, we schreeuwen onze argumenten, onze gevoelens, onze beledigingen. Sommige mensen kraken, gendarmes huilen en worden door hun oversten, onmiddellijk van het strijdperk verwijderd.

 Vrienden van de beweging organiseren een frontformatie met houten schilden, plastic vaten en signalisatieborden om de opmars van de mobiele gendarmes te vertragen. Die duwen, trappen en verwonden onze vrienden met granaten en matrakslagen. Vele andere vrienden ondersteunen de frontgroep en gaan er omheen staan om ze terug te drijven. Dit is slechts een dag als een andere.

Na vier dagen krijgen de gendarmes een bevel tot wapenstilstand. Vanaf dan kwamen ze met slechts een paar honderden af, vuurden ‘slechts’ een paar dozijn granaten af en kwetsen amper nog een paar tientallen. Zo blijft de staat continu druk uitoefenen met zijn repressieve en onderdrukkende macht, een vernietigingsstrategie via militaire bezetting.

Welkom in Frankrijk

Onze permanente tactiek is totale decentralisatie, autonomie en initiatieven in groepen met verwante ideeën en voorkeuren. Onze strategie is hen te dwingen zich te verspreiden en zich vervolgens terug te trekken. Hun bewapening en hun geweld stellen we tegenover onze wil om ons enkel te verzetten als reactie op hun aanvallen. Inderdaad, door het pacifisme, de tactiek van de zadisten van beperkt geweld als reactie, kan de gendarmerie alleen een militaire overwinning verkrijgen. Deze strijd wordt gevoerd met twee doelstellingen, waar we onszelf verschillende keren per dag aan herinneren, om dit absurde geweld te verwerken:

• het zeer duur voor hen te maken: door onze aanwezigheid en verzet dwingen we hen om honderden of zelfs duizenden gendarmes te sturen;?

• nooit als eerste geweld gebruiken: we reageren alleen op hun aanvallen. Als ze ons ergens vernietigen, vertrekken we daar, alleen maar om er later terug te komen.

Zoals ze het tegen de regering zeggen, dit is ‘minder dodelijke’ guerrillaoorlogvoering.

Het gebruik van met de hand geworpen projectielen dient voornamelijk om hen af te remmen. Slechts een klein deel van deze projectielen raken hen, nog zeldzamer zijn die die een gendarme verwonden. Wanneer de gendarmes het bevel krijgen om hun gevecht te verbreken en af te wachten, benaderen we hen zonder enige fysieke agressie. In een notendop: alles wat we doen is reageren, ongeacht onze haat tegen deze instelling van de staatsrepressie.

Sommigen bekritiseren ons door te zeggen dat we gewelddadig zijn. Waarom? Waarom viel de politie ons meteen aan met granaten, flashballen en matrakken? Waarom doen ze niet zoals ze het overal elders doen? Namelijk door de mensen één voor één te arresteren omdat ze op hun pad van vernieling bleven stilstaan. Deze arrestaties zouden enkel leiden tot onmiddellijke vrijlating zonder vervolging, omdat we geen misdaden hebben begaan. In het ergste geval zou het hoogstens een misdrijf zijn om gehoorzaamheid te weigeren. Dit is meer dan een recht, het is fundamenteel te weigeren zich te onderwerpen aan iets dat niet legitiem is.

Persoonlijk ben ik vertrokken na een tiental dagen deelname aan deze strijd. Ik was daar ‘medicus’. Ik heb er meer dan honderd mensen verzorgd. De overgrote meerderheid ware vrienden die bedwelmd waren door afgeschoten traangas. Een klein deel van hen waren het vrienden die niet meer in staat waren te bewegen, na de impact van een flashball of de explosie van een granaat. Het staatsgeweld dat ik hier heb gezien boezemt me angst in. Als jonge witte man, cisgender, hetero uit een burgerlijk, katholiek gezin in het noordwesten van Europa, en als universitair heb ik nooit eerder dergelijk structureel geweld en de agressie van de politie aan den lijve ondervonden.

Ik zag de gruwel die een regime kan aanrichten zonder de inzet dodelijke wapens wanneer mensen besluiten iets anders te creëren, weg van de beperkende en destructieve normen van een repressieve liberale staat. Ik begrijp vandaag een beetje beter wat de gruwel is van de staat in de steden, in de zogenaamde ‘achterstandswijken’. Het gebruik van doorborende wapens (dodelijke wapens) kon ik me tot voor kort niet eens inbeelden.

 Bij het verlaten van mijn comfortzone, was ik van verontwaardiging overgegaan tot deelname aan dit verzet. Door die stap denk ik mijn ketens gezien te hebben. In Notre-Dame des Landes, heb ik ze gezien, gevoeld, gehoord, geproefd en aangeraakt. Ze hebben me verbrand, bedwelmd, gepenetreerd, gebroken en getraumatiseerd.

Toen ik terug thuiskwam, dacht ik even een pauze te nemen. Ik kreeg echter de kans niet. Een Belgische vriend verdween twee dagen eerder en werd onmiddellijk voor de rechtbank in Nantes gedaagd. Op basis van getuigenissen van gendarmes werd hij veroordeeld tot acht maanden gevangenisstraf. Hij zou een brandblusser tegen hen hebben gebruikt. We waren er bij aan de frontlinie, hij heeft nooit van een brandblusser gebruik gemaakt.

Valse getuigenissen van gendarmes om iemand te veroordelen tot acht maanden cel… door de ‘justitie’? Zou dit rechtspraak met twee snelheden zijn? Rechtspraak als afschrikwekkend voorbeeld? We twijfelen er geen moment aan. Een tweede Belgische vriend kreeg een week later vier maanden gevangenisstraf omdat hij een pak voetzoekers bij zich had, nog voordat hij in de zone was aangekomen. En de Franse regering publiceert een omzendbrief waarin wordt opgeroepen tot snelle rechtspraak. Justitie zei u?

Verwondingen en het gebruik van geweld

De eerste week (dat ik er was) behandelde het medisch team autonoom en vrijwillig meer dan 150 mensen met wonden veroorzaakt door GLI-F4 granaten, flashballs, hete traangashulsen of andere granaten. Het aantal gewonden is nog toegenomen tot bijna 300 gewonden (er werden er 272 geteld in de medische posten tussen 9 en 21 april). Slechts een deel van de getroffenen en gewonden meldde echter hun verwondingen en liet zich er voor verzorgen. In deze telling werden psychologische trauma’s niet verwerkt. Die zijn nochtans talrijk, ook onder niet-fysiek gewonden.

De GLI-F4 is een explosieve granaat met een TNT-lading van 25gram en 10gram CS-poeder (traangas). Het is van dezelfde granaattype als de granaat die in Sivens de dood van Rémi Fraisse⁷ heeft veroorzaakt. De explosies van dit type granaten veroorzaken naast een extreem pijnlijk luid lawaai, dat leidt tot ernstige blijvende gehoorschade, ook verwondingen en brandwonden door granaat scherven en puin van de explosie. Tientallen mensen werden doorzeefd met granaatscherven.

Deze traangasgranaten komen van verschillende leveranciers, waaronder (de Franse bedrijven) Nobel Sport en Aseltex. In het algemeen zijn het granaten die, eenmaal afgevuurd, zich opdelen in verschillende onderdelen die al brandend een gaswolk uitstoten. Deze gaswolk bereikt een oppervlakte van 800 m². De afgebroken onderdelen veroorzaken talrijke brandwonden door op mensen te vallen of door zich vast te zetten op kleding. De gendarmes gebruiken daarvoor Cougar-granaatwerpers die tot 200 meter ver kunnen schieten in de richting van demonstranten, een praktijk die ten strengste verboden is.

Flashballs, of LBD-40, zijn rubberen kogels, met een vermogen van 220 joules, die het met hun impact mogelijk maken iemand te neutraliseren, met andere woorden te verwonden, vanop tientallen meters afstand. Hun dodelijke gevarenzone is 20 meter. De effecten van deze kogels zijn talrijk en bijzonder pijnlijk, van botbreuk tot bloeduitstortingen.

De toekomst …

Ook de mediaoorlog tegen dit verzet was zwaar. De staat had aanvankelijk de aanwezigheid van journalisten verboden maar moest zijn beleid veranderen omdat de journalisten aan de kant van de Zadisten gingen staan en vreselijke taferelen filmden. Journalisten werden daarna toegelaten tussen de politie. Zij die dan nog de linies overschreden en naar de andere kant gingen werden verwittigd. De president en de eerste minister staan voortdurend op de frontlinie van de media om hun acties te verdedigen. Ze geven aan iedereen een boodschap: wie buiten de regels durft te gaan die de staat heeft opgelegd, zullen wij met alle geweld verpletteren.

De gedwongen verwijderingen en het staatsgeweld zullen blijven doorgaan. In de komende dagen heeft de ZAD al onze steun nodig. De regering dreigt en heeft al aangekondigd dat 14 mei een belangrijke datum wordt. In de context van Europese samenlevingen waar het fascisme sterk toeneemt in zowel regeringen als extreemrechtse groepen, zijn solidariteit, actie en mobilisatie nodig. Er is geen enkele massabeweging. De passiviteit van de burgers is reeds dodelijk en maakt zich klaar om verder te doden onder het aureool van de legitimiteit.

In Notre-Dame des Landes staat de lokale beweging voor zijn donkerste momenten. De druk van de militaire bezetting heeft de interne meningsverschillen verbreed. Dit zijn breuken geworden. Voor ik terug naar België vertrok, waren er nochtans al enorme inspanningen gedaan om de dingen terug in beweging te krijgen, om de interne meningsverschillen, ongelijkheden te overbruggen, ondanks alle moeilijkheden om vooruitgang te boeken tegen het project van president Macron.

Ik raad de lezer nog deze twee (Franstalige) teksten aan als hij/zij hier dieper op wil ingaan:

• “Le mouvement est mort, vive la reforme”;
• Lettre des soutiens externes du 16 avril à l’assemblèe des usages.

Wij blijven mobiliseren tegen deze Franse staat. We blijven rechtop staan en leven in plaats van op onze knieën. We zullen terugkeren vanuit Frankrijk, België, Duitsland, Spanje, Baskenland, … verenigd in onze steun voor de strijd tegen het extreme kapitalistische, onderdrukkende en neoliberale project dat met granaten en gepantserde voertuigen in stand wordt gehouden. Ter ondersteuning van de stadswijken, de onderdrukte “meerderheden”, de strijd voor onze leefwereld en de strijd tegen nutteloze en opgedrongen projecten.

Ter nagedachtenis aan Adama en aan allen die onder de slagen van de repressieve staten zijn gevallen.

Als besluit, twee slogans die te lezen waren op de barricades van de ZAD:

• « Colomb irritable… Changez de régime »
• « Dispersion de la loi, obéissez-vous. Nous ferons force de l’usage »

Aanbevolen bronnenmateriaal:

• Liberté de presse sous contrôle totalitaire ou la propagande de l’Etat fRançais
• Medic Team, Persbericht 11 april 2018
• Medic Team, Persbericht 20 april 2018
• Bilan Medic de la troisième semaine de l’occupation, la trêve du gouvernement
• Blessures par armes de gendarmes
• Tous les communiqués de presse de la ZAD
• Circulaire du ministère, demandant la mise en oeuvre d’une justice plus expéditive dans mes opérations militaires à Notre-Dame des Landes
• Communication des syndicalistes, décrivant la ZAD comme un lieu qui nourrit les mouvements dans les luttes sociales
• Liste des meurtres commis par la police française
• Pourquoi sauver la ZAD après l’aéroport?

Camille is een schuilnaam. De auteur is bij de redactie bekend.

1   Zone à Défendre = te verdedigen zone

2   Les gendarmes, afgeleid van ‘les gens d’armes’ = mensen met wapens, in het NL wordt ook rijkswacht gezegd.

3   ‘Le premier sinistre’ is een moeilijk vertaalbare woordspeling, de ‘eerste sinister’.

4   De blauwe uniformen van de gendarmerie.

5   Project voor een grote luchthaven ten oosten van Parijs.

6   Een chicane is een bocht in de weg die als enig doel heeft het autoverkeer te vertragen.

7   Een 21-jarige leefmilieu-activist kwam om het leven nadat hij op 26 oktober 2014 door een traangasgranaat vol in het gelaat werd geraakt tijdens protesten tegen de aanleg van een dam.