Ruim 2500 manschappen van de Franse gendarmerie, de beruchte oproerpolitie CRS, verschillende pantserwagens en helikopters belegerden en bestormden de collectieven en nederzettingen van de ‘zadisten’ in het autonome gebied van ruim 1600 hectare in de Loire-Atlantique.
Naar schatting raakten vorige week ongeveer 150 mensen gewond tijdens de confrontaties, waarvan minstens enkele zwaargewonden. In onze contreien is de jarenlange strijd van de zadisten zo goed als onbekend. In Frankrijk beheerst het debat al lange tijd de nationale politiek en verdeelt de publieke opinie in vurige voor- en tegenstanders.
De ontruiming van de ZAD valt ook samen met een vastberaden en aanhoudende stakingsbeweging bij de cheminotsvan de Franse nationale spoorwegmaatschappij (SNCF) en de bezetting van tientallen universitaire faculteiten door studenten en scholieren verspreid over heel Frankrijk, uit protest tegen hervormingen in het universitair onderwijs. Zijn referenties naar mei 68 op hun plaats?
Notre-Dame-des-Landes
De geschiedenis van de ZAD van Notre-Dame-des-Landes, een klein dorp in het westen van Frankrijk, spreidt zich uit over verschillende decennia. Al in de jaren 60 van de vorige eeuw smeedt de Franse regering plannen om een tweede, grotere luchthaven in de buurt van Nantes uit te bouwen.
Deze uitbreiding moet het rurale westen verder ontsluiten en er de ontwikkeling van het ‘Rurhgebeid van de 21e eeuw’ inluiden. Nabij het dorp Notre-Dame-des-Landes wordt door de Franse regering een gebied van 850 hectare, die er later 1600 zullen worden, voorbestemd als zone d’aménagement différé (ZAD).
Het project komt moeilijk van de grond en stuit al snel op tegenstand van lokale boeren, naast bezorgde burgerbewegingen die de ecologische rijkdom van het gebied benadrukken. De zone is door zijn vochtig microklimaat rijk aan zeldzame flora en fauna. Op kleine schaal wordt landbouw bedreven in de zogenaamde bocages, kleine percelen landbouwgrond omheind door bomenrijen, heggen en sloten.
Protestbeweging
In de jaren 2000 haalt eerste minister Lionel Jospin het project terug van onder het stof. Hij sluit akkoorden met de multinational Vinci dat de concessie krijgt om de luchthaven te ontwikkelen. Met de reanimatie van het megaproject, krijgt ook de protestbeweging een nieuw elan. Boeren gaan in hongerstaking, een mensenketting van 25 kilometer omkranst de ZAD, die omgedoopt wordt in Zone à Défendre.
In 2009 luidt een klimaat-actiekamp het begin in van de bezetting van het gebied. Honderden klimaatactivisten en politieke militanten uit de libertaire beweging, uit Frankrijk, maar ook uit omringende landen willen met een blijvende fysieke aanwezigheid de bouw van een luchthaven verhinderen. De Franse staat verliest zijn greep op het gebied.
ZAD, symbool voor strijd tegen nutteloze projecten
In 2012 lanceert de regering van president Hollande Opération César, die manu militari de ontruiming van het gebied wil afdwingen. De ZAD wordt wekenlang na een kat- en muisspel in de velden en bossen van het gebied ontruimd, maar vrijwel onmiddellijk nadien nemen de zadisten de zone terug in. Een solidariteitsmars vanuit Nantes brengt 40.000 betogers, activisten en boeren op de been en helpt de ZAD in een mum van tijd terug op te bouwen.
De ZAD groeit in Frankrijk uit tot een speerpunt en symbool in de strijd tegen grote, nutteloze projecten (grands projets inutiles et imposés), industrialisering en de wereld van het kapitalisme. Ze stampen er met steun van de lokale bevolking biologische landbouw-projecten uit de grond en blazen oude ambachten zoals smederij en houtconstructie nieuw leven in.
Het autonome leven in de ZAD bloeit in de meer dan 40 collectieven en is een levend experiment in directe democratie. Besluitvorming per consensus, geen vertegenwoordiging, geen machtsniveaus. Er ontstaat een economie van libre échange (vrije uitwisseling), geld hoort er niet thuis, huizen en hutten worden uit gerecupereerd materiaal opgetrokken.
Le monde est une ZAD
Met leuzes als Le monde est une ZAD! en Contre l’aeroport et son monde! linken ze hun project voor een andere samenleving aan andere verzetsbewegingen in Frankrijk en daarbuiten en bouwen aan een internationaal solidariteitsnetwerk. De NoTav beweging in Italië, de Baskische onafhankelijkheidsstrijd, de Palestijnse zaak. Referenties naar de Commune van Parijs en de Zapatisten in Chiapas vallen niet uit de lucht.
Op 14 mei vorig jaar wordt Emmanuel Macron de jongste president in de Franse geschiedenis. Met een programma dat zowel links als rechts aanspreekt, belooft hij de Franse economie uit het slop trekken en tegelijkertijd een sociale herverdeling na te streven. Ook de toekomst van de ZAD staat op zijn agenda.
Begin dit jaar kondigt de regering van Macron aan dat er geen luchthaven komt in Notre-Dame-des-Landes en markeert daarmee een belangrijke overwinning in de strijd van de zadisten. Hoewel het oorspronkelijke doel van de bezetting van de zone is bereikt, toch zijn de collectieven op de zone niet van plan hun project voor een andere manier van samenleven op te geven.
Macron kondigt samen met de annulering van de luchthaven, ook aan dat de zone ‘genormaliseerd’ zal worden. Hij hoopt een wig te drijven tussen de verschillende strekkingen binnen de beweging, waarbij de meer gematigde tendensen genoegen zullen nemen met de annulering van de luchthaven en hun verzet zullen staken.
De ‘normalisering’ van de ZAD
De ‘normalisering’ van de ZAD begint op 9 april om 3u ‘s morgens. De gendarmerie valt met 2500 manschappen, een tiental pantserwagens en helikopters de zone binnen. Traangas en schokgranaten regenen neer over de ZAD. Wanneer de bezettingsmacht de collectieve boerderij Les Cents Noms bulldozert, scharen lokale boeren en meer gematigde burgerbewegingen zich weer eens verenigd achter de zadisten.
Les Cents Noms behoorde tot de meer gematigde collectieven op de ZAD en bewoners hadden recent een aanvraag tot regularisering bij de lokale autoriteiten ingediend. Als de Franse regering de beweging had willen verdelen, heeft dit plan met de aanval op Les Cents Noms gefaald.
Tractoren rollen de zone binnen om tegengewicht te bieden tegen de pantservoertuigen van de politie. De daaropvolgende dagen krijgt de ZAD het aanzicht van een oorlogszone. Zadisten verdedigen met hand en tand de geïmproviseerde en in der haast opgeworpen barricades. Een pantserwagen wordt onschadelijk gemaakt.
150 gewonden – journalisten niet toegelaten
Er vallen niet minder dan 150 gewonden, waarvan enkele zwaargewonden, vooral aan de kant van de zadisten. Een veertigtal collectieven en nederzettingen worden met de grond gelijk gemaakt. Journalisten worden door de politie de toegang tot de ZAD ontzegd.
In heel Frankrijk vinden protestacties en betogingen plaats tegen de ontruiming. Actievoerders bezetten overheidsgebouwen en zetten snelwegen af. Ook in de pers
worden steeds meer vragen gesteld bij de gewelddadige ontruiming van de ZAD.
Hoewel de zone lang niet ontruimd is, kondigt president Macron afgelopen donderdag, vier dagen na het begin van de militaire bezetting van de ZAD, het einde van de ontruimingen aan. Hij staat onder toenemende druk, ook binnen de eigen rangen. Toch gaan de aanvallen van de gendarmerie op de barricades en nederzetting van de zadisten onverminderd voort.
In Nantes en op verschillende plaatsen in Frankrijk vonden zaterdag betogingen plaats uit solidariteit met de ZAD, die vaak met traangas uiteen werden gedreven. Dit weekend groeide ook het verzet op de ZAD zelf nu enkele duizenden activisten, uit Frankrijk, maar ook andere Europese landen de zone proberen te bereiken om de zadisten bij te staan.
Het disproportioneel geweld dat gepaard gaat met de ontruiming van de ZAD is geen nieuw gegeven. De Franse staat kent een lange geschiedenis in het hardhandig onderdrukken van de libertaire beweging.
Solidariteit met de ZAD
De beschuldigden van Tarnac, een groep intellectuelen ook bekend onder de naam Le Comité Invisible, brachten enkele maanden in de cel door en kregen een proces aan hun been voor hun oproep tot protest tegen grote nutteloze projecten zoals de bouw van een hogesnelheidslijn in het Centraal Massief. Protesten tegen de aanleg van een stuwmeer in het departement van de Tarn werden hardhandig neergeslagen, waarbij de activist Rémi Fraisse de dood vond door een schokgranaat afgevuurd door de Franse oproerpolitie.
Het is maar de vraag hoelang de gespannen situatie in de ZAD kan blijven duren. Elke dag groeit het verzet tegen de ontruiming van de ZAD, in de zone zelf, maar ook de solidariteit met het verzet van de zadisten neemt toe overal in Frankrijk. Onvermoeibaar zetten de zadisten de verdediging van de zone verder en organiseren nu al de heropbouw door zoveel mogelijk materiaal uit de vernietigde collectieven te recupereren.
Om de ontruiming en militaire bezetting te bekostigen telt de Franse regering iedere dag naar schatting 275.000 euro neer. De regering beweert de republikeinse nationale orde te willen herstellen en handhaven maar ondertussen wordt steeds duidelijker dat het geweld dat ze daarvoor inzet buiten iedere proportie is. Bovendien toonde de Franse nieuwssite Mediapart aan dat de autoriteiten de waarheid verdraaien, leugenachtige propaganda verspreiden en zelf buiten de wet treden bij de ontruiming en militaire bezetting van de ZAD.
Hardhandig optreden ook tegen stakers en studenten
De ontruiming van de ZAD en het verzet ertegen valt samen met acties van strijdbewegingen uit andere hoeken van de Franse samenleving. Begin deze maand gaven de werknemers van het SNCF, de Franse spoorwegen, het startschot van een drie maanden durende stakingsagenda.
Met twee stakingsdagen per week, die er vanaf half mei in crescendo drie per week zullen worden, willen de cheminots de plannen van Macron dwarsbomen. De Franse president wil de spoorwegen liberaliseren en het statuut van het personeel van de SNCF onderuithalen. Ondanks negatieve persaandacht groeit de steun van de publieke opinie met de stakersbeweging.
Ook bij de studenten en scholieren stuiten de plannen van president Macron om het universitair onderwijs te hervormen, de zogenaamde parcoursup, op verzet. Door nieuwe selectieprocedures in te voeren, wil Macron de toegang tot een universitaire opleiding aan selectieprocedures onderwerpen.
Scholieren die aan het begin van hun universitaire opleiding een CV kunnen voorleggen aangespekt met vaak dure, bijkomende opleidingen, zullen gemakkelijker toegang krijgen tot de universiteit van hun keuze. Studentenbewegingen vrezen dat hierdoor een onderwijssysteem met verschillende snelheden zal ontstaan.
Mobilisaties van studenten en scholieren bezetten sinds eind maart verschillende faculteiten in Parijs, Montpellier, Bordeaux of Nantes. Ook hier worden deze bezettingen vaak hardhandig door de politie ontruimd. In Montpellier zette de rector zelfs een knokploeg in om studenten die een universiteitsgebouw bezetten te intimideren. Hij beweerde een tweede ZAD te willen voorkomen.
In verschillende Franse steden worden universiteitsgebouwen bezet.Ook Carrefour, Air France, de zorgsector en de vuilnisophaaldiensten kenden de laatste maanden verschillende stakingen.
Wat is er aan de hand in Frankrijk?
Wat is er aan de hand in Frankrijk? Na het eerste jaar van zijn presidentschap, werd duidelijk dat Emmanuel Macron het sociale luik van zijn verkiezingsbeloftes naast zich neergelegd heeft. De absolute meerderheid in de Assemblé Général rond zijn politieke beweging La République en Marche geeft hem de mogelijkheid om een aantal hervormingen zonder veel parlementaire tegenwerking door te duwen.
Waar zijn voorganger president Hollande op een vloedgolf van verzet stuitte, slaagde Macron erin de omstreden hervorming van de arbeidswetgeving door te duwen. Fiscale hervormingen spaarden vooral de rijke gezinnen en de bedrijven. Met de plannen om de SNCF te liberaliseren en de aanvallen op het statuut van haar personeel, de hervormingsplannen om van het universitair onderwijs een elitaire instelling te maken en de ontruiming van de ZAD toont Emmanuel Macron zijn ware gelaat.
Onverminderd zet hij het neoliberale beleid van zijn voorganger door en schakelt een versnelling hoger. Macron wil slagen waar Hollande faalde. Het wordt de Fransen stilaan duidelijk dat ze hun president enkel kunnen tegenhouden waar het echt kan. Niet in het parlement maar op straat. Waar links faalt, slaagde Macron er wel in om verschillende verzetsbewegingen op de been te brengen en deze in elkaars armen te duwen. De zadisten verklaren zich solidair met de spoorwegarbeiders. De cheminots trekken naar de universiteiten om de studenten een hart onder de riem te steken.
De convergence des luttes, het convergeren van verschillende strijdbewegingen in collectieve eisen en acties, een term geërfd uit de woelige opstanden van mei 68, lijkt terug van weggeweest. De komende weken en maanden zullen het uithoudingsvermogen van de president en de verschillende verzetsbewegingen op de proef stellen.
De uitkomst is onduidelijk, maar het staat vast dat geen van beide kampen van plan is in te binden. De inzet is niet gering. Als Macron deze periode van sociale onrust overleeft en erin slaagt zijn hervormingen en ontruimingen door te zetten, zal hij belangrijke haarden van verzet monddood gemaakt hebben. Het lot van de zadisten, de cheminots en de studenten is onlosmakelijk met elkaar verbonden. En dat beseffen beide kampen maar al te goed.
Meer info:
Lieven Boeve neemt afscheid: “Lerarentekort, waterv... 
