David is het prototype van de macho Cubaan, die rotsvast gelooft in het ideaal van ‘de nieuwe man’, zoals Che Guevara de toekomstige mens noemde. Diego is zowat in alles zijn tegenpool. Hij is een openlijk homofiele individualist die zich uitleeft in zijn passie voor kunst en literatuur. Niet evident en David vindt het maar niets dat die kerel hem benadert.

Diego is al enige tijd verliefd op David en zoekt contact. David wil er aanvankelijk niet van weten, zelfs niet van enige oppervlakkige gesprekken. Immers, wat zouden zijn maten wel denken? Bovendien, die Diego is niet bepaald een linkse militant. In de liefde voor literatuur, theater en andere kunst vinden ze echter elkaar.

Hun dialogen zijn gelardeerd met namen van Cubaanse en Latijns-Amerikaanse kunstenaars, schrijvers, dichters en plaatsen. Wie er meer over wil weten vindt achteraan vijf pagina’s verklarende woordenlijst. Informatief, maar niet echt nodig om het verhaal ten volle te appreciëren. Het blijft allemaal heel platonisch tussen David en Diego en het eindigt kort nadat het begon met de aankondiging van Diego dat hij naar het buitenland gaat vertrekken.

Cuba had eind jaren 1980 reeds wetgeving die discriminatie van seksuele geaardheid verbood. Praktijk en theorie zijn echter zelden gelijk. Ook in Cuba werden eind jaren 1980 homoseksuelen (de meer omvattende termen LGBT werden nog niet gebruikt) nog steeds geconfronteerd met vooroordelen, discriminatie, geweld, beroepsverboden. Het is in die sfeer dat dit verhaal zich afspeelt. Gelijkheid voor de wet maar niet in de dagelijkse praktijk.

Wat dit kortverhaal zo bijzonder maakt is dat het zoveel in zo weinig tekst weet te verwoorden. Dit gaat over vriendschap, tussen twee jongemannen van andere seksuele geaardheid én tussen twee mensen met tegenovergestelde politieke ideeën. Het is tegelijk kritisch voor de mindere aspecten van het socialistische Cuba én lovend voor de goede kanten van dat model. Paz wist het allemaal te bundelen in een tekst die nog steeds wordt gepubliceerd en nu eindelijk ook in het Nederlands te bewonderen valt.

Dit kortverhaal bracht Cubaans schrijver, filmscenarist, theaterauteur en filmregisseur Senel Paz internationale erkenning. Hij publiceerde zijn novelle El lobo, el bosque y el hombre nuevo (De wolf, het bos en de nieuwe man) in 1991. Op basis van dit verhaal schreef hij twee jaar later het scenario voor de film Fresa y Chocolate (Aardbei en Chocola). Deze film werd de eerste (en tot nu enige) Cubaanse film die werd genomineerd voor de Oskar van Beste Buitenlandse Film. In Cuba werden het boekje en de film “een keerpunt in de aanvaarding van homorechten”. Het was het eerste Cubaanse boek dat openlijk over homoseksualiteit sprak op een positieve manier.

De novelle van Paz werd “in elf talen vertaald en diende als inspiratie voor negentien toneelstukken” volgens de achterflap. Het mag dus verwonderen dat de Nederlandse vertaling pas nu verschijnt, onder de titel van de film ‘Aardbei en Chocola’. Amper 40 pagina’s tekst omvat dit boekje in klein formaat. Het resultaat: een literair juweeltje.

Senel Paz. Aardbei en Chocola. Zirimiripress, Amsterdam, 2018. Vertaling Pieter Lamberts. 40 pp. ISBN 978 94 90042 13 4

Senel Paz publiceerde dichtbundels, kortverhalen, romans en novelles. Hij is daarnaast ook scenarioschrijver, filmregisseur en theaterauteur. Hij geeft les aan een tv- en filmschool in Havana.

Zirimiri is Baskisch voor motregen. Het is de ambitie van deze nog jonge uitgeverij (sinds 2009) om minder bekende literatuur als ‘fijne regendruppels’ die nauwelijks worden opgemerkt’ aan het Nederlandstalig publiek voor te stellen.

Trailer van Fresa y Chocolate (Engelse ondertitels):