Een recent gegeven uit de Verenigde Staten is hier het vermelden waard: de econoom E. Saez van de University of California in Berkeley, toch geen derderangs universiteitje, geeft wat statistieken over inkomensverdeling (op de blog Real World Economics): 90 procent van de Amerikanen verdienen ca 34.000 dollar per jaar (dat zou neerkomen op iets minder dan 30.000 euro). De top 10 procent verdient gemiddeld 312.000 dollar, dat is meer dan 9 maal zoveel. De fameuze top 1 procent verdient gemiddeld 1.363.000 dollar of zowat 40 maal zoveel als de 90 procent. De top 0,1 procent haalt een gemiddelde van 6.747.000 dollar of zowat 210 maal het inkomen van de 90 procent. Als dan de “Keizer” van dienst zegt dat zijn keuze, zijn weg de enige juiste is ‘want hijzelf heeft het duidelijk gemaakt’, dan heb je een duale, gepolariseerde maatschappij waar de rijken zonder enig weerwoord en zonder veel verantwoording de armen kunnen beschimpen, pesten, iets wijsmaken, discrimineren. Waar gaat de democratie dan heen?
Iedereen zal me zeggen dat die economische gegevens niets te maken hebben met de situatie in Vlaanderen, laat staan in Antwerpen. Want, als je de Amerikaanse president wil van antwoord dienen, dan heb je data nodig (zoals hierboven geschetst), en natuurlijk de vele leugens en dubbelzinnigheden die nagenoeg wekelijks de wereld worden ingestuurd over deze of gene groep die ‘duidelijk fout zitten’. En die gegevens zijn er maar bitter weinig, want … onderzoek wordt besteld door de rijken, meer en meer; en zo klinkt de klok van de top veel luider dan die van de onderste lagen. Zij zijn in deze wereld van data en van ICT meer en meer ongedocumenteerd, want hun gegevens zijn oninteressant voor die top: wat zou je aan hen nog kunnen verdienen zal een eerlijke, zij het wat cynische gesprekspartner je duidelijk maken. Anders gezegd: laat degene die een vergelijkbare curve kan geven voor Antwerpen (qua inkomen, armoede, herverdeling, enz) het maar laten weten. Ter ere van de democratie. Dat zou eens iets anders zijn dan het brulboeigedoe van de voorbije jaren.
Gelooft u het niet, waarde lezer? Lees dan eens wat de rijksten van de EU hebben uitgehaald met Griekenland, en vooral met de eerder gematigde centrum-linkse Varoufakis tijdens zijn kort mandaat van minister van Financiën in dat land. Zijn verslag over zijn mandaat leest als een politieke thriller, maar dan een cynische thriller want het is een historisch verslag van de manier waarop een aantal machtige neoliberalen en hun bankiersomgeving een land gewild en door leugen en aantijgingen ten gronde richt. Je gelooft je ogen niet als je zijn ‘Adult in the room’ leest, maar even voor de goede orde: geen van de belagers heeft Varoufakis ooit tegengesproken, laat staan een proces wegens smaad aangedaan. Kleintjes moeten weten waar hun plaats is, zal de zelfverklaarde ziener Dalrymple krijsen. Hij wordt gretig door de rijksten en machtigsten geciteerd en door wel heel rechtse groepjes met hand-en-spandiensten aan de “grootste partij” van het land, als een ‘gerespecteerd denker voorgesteld. Pardon? Wie? Op welke grond dan wel? De macht, blijkbaar.
Dit alles ter inleiding om het boek van Thomas Blommaert te situeren. De auteur heeft zich gedurende een paar jaar als een soort etnograaf in het hol van de leeuw gewaagd en daar met alle protagonisten gepraat, de opeenvolgende “zetten” van de macht van “het Stad” (Antwerpen) tegen dit weerbarstig en straatarm district Borgerhout gadegeslagen. Blommaert giet zijn verslag in een heel aantrekkelijke taal, zodat de lezer het boek slechts met moeite kan wegleggen: je wil verder lezen om zeker te zijn dat het niet waar is wat je vermoedt, namelijk dat cynisme en rancune heersen op dat ‘Schoon verdiep’ en dat het zeer gemengde gepeupel van Borgerhout gewoon mores moet leren. Dat kan plat zijn: een neonazi groepje kan als bij wonder een vergunning krijgen om te “betogen” in … Borgerhout, terwijl de gekende leidersfiguren van dat groepje noch van verre noch van dichtbij iets met de bevolking daar te maken heeft. Maar ja, de vrije meningsuiting zegt de centurion in Antwerpen dan tegen de pers: dat moet toch gegarandeerd worden. Tot blijkt dat verschillende van die kerels die zouden staan voor de vrije meningsuiting en dat via een mars door Borgerhout eens gingen tonen, wel degelijk onwelriekend zijn en/of een strafregister hebben in die hoek. Weet u nog: Trump die de neonazi’s in de USA die moord en doodslag organiseerden niet wilden terugfluiten, en stelde dat geen van de betrokkenen onbesproken kon genoemd worden.
Even later lezen we dat Borgerhout een immense criminaliteit kent, en dat een ‘gevaar’ gespot wordt vanuit het Schoon verdiep, waarop de samenscholingsverbod werd ingesteld. Blijkt achteraf dat het ‘incident’ gemanipuleerd was. Ach, kan gebeuren, niet? En de drugscène dan? Allemaal mensen van Borgerhout, die misschien cultureel of genetisch tot de misdaad voorbestemd zijn? Cocaïne is nochtans niet de drug van de kleine mens, dacht ik. En Antwerpen is wel absoluut nummer 1 op dat vlak in Europa. Waarom dan zoveel media-aandacht zoeken om dit kleine en arme district te viseren? Ik ben een brave mens, dus ik kan niet vermoeden dat het een afleidingsmanoeuvre is. Maar dat is zelfs secundair.
Blommaert beschrijft op indringende wijze hoe Borgerhout structureel aangevallen wordt vanuit het ‘grote stadhuis’ aan de Grote Markt. De subsidiëring van verschillende diensten vanuit ‘het Stad’ voor Borgerhout is maar een deel van wat andere districten voor hetzelfde doel krijgen. Dat lijkt op een bewuste politiek, zoals ook een aantal uitspraken van de Antwerpse burgemeester. Sommige artikels in Gazet van Antwerpen (toch geen links rioolkrantje hè?) drukken het ook regelmatig duidelijk uit: je kan een politieke opvatting hebben, maar als afgevaardigde aan de macht regeer je uiteraard niet enkel voor wie op jou gekozen heeft. Je hoort als burgemeester burgervader te zijn: je regeert voor alle inwoners van je stad. Maar dat schijnt niet door te dringen. Meer nog, democratie betekent dat degene die wint vanaf dag één moet regeren met respect voor wie ‘verloren’ heeft, of minder de macht heeft. Dat is democratie. Elementair sinds 1789, maar dat is waarschijnlijk al ver voorbij de ‘goede tijd’ voor de volgelingen van Dalrymple.
Blommaerts reportage wekt bijwijlen echt verbazing, echt zoals dat bewuste boek van Varoufakis over zijn passage op financiën. Dit is een strijd van een kolos met enorm veel mogelijkheden tegen een kleine en kwetsbare groep van zijn burgers (het district Borgerhout is natuurlijk integraal onderdeel van en dus onderworpen aan de macht van de Stad Antwerpen), waarbij leugen en dreigement, brutaliteit en sluwe ‘bestraffing’ gebruikt worden door de machtigste om de ‘ongehoorzame’ want anders-kiezende zwakkere voor goed de lust te benemen ooit nog volgens zijn geweten te kiezen in het kieshokje, in plaats van een dictaat van een machtig veldheer te volgen en zich gewoon te onderschikken aan die macht. Vandaar Asterix en het kleine Gallische dorpje Borgerhout uit de titel, tegen de macht van de kolos Caesar of de huidige burgemeester uit het grotere rijk, die trouwens minder Caesar, maar vooral zijn opvolger Augustus vereert. Niet dat die laatste een notoire democraat kan genoemd worden natuurlijk. En dan zeggen dat ‘soumission’ of onderschikking als een belangrijk kenmerk toegeschreven wordt aan die primitieven onder ons, u weet die islamieten. Behalve bij Houellebecq: die schreef het toe aan de vermoeide westerling. Maar die schrijver is dan ook moeten onderduiken. Vreemde wereld toch.
Er is nog iets pikant aan dit boek. Los van het feit dat nu een interessant verslag beschikbaar komt met ervaringen uit de eerste hand, van de kant van de zwakke partij in het gevecht en dat een historisch navolgbaar verslag wordt opgetekend van wat sterk begint te lijken op een cynische machtsstrijd van een weinig empathische Caesar aan de andere kant, is er een merkwaardig detail in dit boek. De auteur sprak met talloze mensen, beleefde sommige gevechten of gebeurtenissen vanop de eerste rij en moest herhaaldelijk vaststellen dat de machtigen het niet nodig vonden om met de gewone kleine mensen, laat staan met hun democratisch verkozen afgevaardigden te praten. Of eens naar hen te komen luisteren.
Maar Blommaert noemt ook talloze mensen in dat proces met naam en toenaam. Of het nu gaat om de zeer rustige en alom erkende armoedespecialist professor Jan Vranken, of de schepenen en andere politieke verantwoordelijken in Borgerhout of de middenstand en gewone burgers in de gemeente: deze mensen zijn gekend en trachten met veel goede wil uit hun miserie te kruipen en een waardig leven op te bouwen. De rancune van de machthebbers is dan om dat proces op alle mogelijke manieren te verhinderen, te boycotten soms, omdat dit niet de politieke keuze is die de Keizer zo graag zou zien. Akelig, zeker gezien het bedenkelijke verleden van anti-democraten in datzelfde Antwerpen. Maar nog eens: de namen zijn bekend, en deze mensen stellen zich daardoor dus open en kwetsbaar op. Dat is een soort dapperheid die inderdaad doet denken aan Asterix en zijn volkje. Leren de machtigen het nooit of denken ze echt dat hun de eeuwigheid gegund is?
In elk geval is dit een zeer mooi boek, dat een diepgravende reportage brengt van de strijd, de ideeën, de hoop en de tegenslagen in een zeer verstedelijkt stukje Vlaanderen. In dat opzicht is het uniek: we zijn in grote mate allemaal op weg naar die vorm van samen-leven, en Borgerhout zou dus ook kunnen gezien worden als een experiment van medemenselijke visie op een diep gemengde maatschappij. De lezer kan dat ook vinden in dit boek, naast de krampachtige reacties van de macht die enkel zichzelf in de spiegel kan verdragen. Tot die spiegel barst natuurlijk, en de scherven door de ‘gewone mensen’ in het legerkamp én in het dorp moeten opgevangen worden.
Rik Pinxten is onderzoeker en hoogleraar in de culturele antropologie en vergelijkende religiestudie aan de Universiteit Gent.
