Beste Kris,
Wat mijn grootste passie is? Die vraag durven vrienden mij wel eens te stellen. Ik hoef hierover niet lang na te denken. Daarop weet ik meteen een antwoord. De liefde, dat antwoord ik met een grote glimlach. Mijn vrienden fronsen dan de wenkbrauwen. Een dergelijk antwoord hadden ze niet verwacht. Om hun verwarring te maskeren, herhalen ze de vraag. Even ernstig nu, voegen zij er nu nog aan toe. Alsof liefde geen ernstige zaak zou zijn. Het herhalen van de vraag doet mij vermoeden dat zij best wel een antwoord wensen. Ik besluit dan maar het spel mee te spelen. Mijn op één na grootste passie is reizen, zeg ik dan. De gefronste wenkbrauwen klaren op. Nu kan verder gegaan worden met de conversatie. Vaak wordt tijdens dat gesprek nog die ene vraag gesteld. Welk land ik zeker nog wil zien. Ook daarop heb ik meteen een antwoord klaar. Congo, zeg ik dan. Een verklaring kan ik niet geven. Schoonheid behoeft geen verklaring. Aan mijn liefdesverklaring voor Congo koppel ik meteen een kleine toevoeging. Ik zeg dan dat ik er heel waarschijnlijk nooit zal geraken. Omwille van de politieke situatie. Dat blijft nogal vaag. Die politieke situatie kan ik niet echt duiden. Nu is het niet de schoonheid die mij verhindert een verklaring te geven. Onwetendheid, dat is wat mij verhindert een duidelijk statement te formuleren.
Onwetendheid schrikt mij af. Ik moest aan het werk. Ik moest kennis vergaren. Kennis, die mij in staat moest stellen mijn te beknopte analyse degelijk te onderbouwen. Ik keek om mij heen. Naar kansen en mogelijkheden, die mijn kennis inzake Congo konden opvijzelen. Uw jongste boek leek daartoe een bijdrage te kunnen leveren. In de inleiding van uw boek las ik dat u de grondoorzaken en lagen van het conflict wil identificeren. U wil bekijken op welke manier ze elkaar beïnvloeden en analyseren hoe ze bijdragen aan het geweld van de laatste decennia. Met uw boek hoopt u bij te dragen tot een meer genuanceerde aanpak vanuit een bottom-up perspectief. Om zo het idee de conflicten in Congo louter te zien als blind cyclisch geweld en eeuwige barbarij enigszins bij te stellen. Dit leek mij een mooi vertrekpunt om kennis te maken met de politieke situatie in Congo.
Meteen wordt mij het Congolese conflict helder en klaar uiteengezet. In dat conflict komen drie conflictlagen samen. Vooreerst is er het probleem van de Congolese staat om zich te herstellen na de verschillende implosies. Verder is er de verderzetting van het Rwandese conflict op Congolese bodem. Het derde element is de ratrace om de exploitatie van de overvloedig aanwezige grondstoffen in Congo. In de rest van het boek zal aangetoond worden hoe deze drie elementen op elkaar inwerken en hoe andere factoren die conflictlagen nog versterken. Zo is er de toenemende bevolkingsdruk en de concurrentie tussen de verschillende gemeenschappen om de toegang tot land.
We keren terug naar de onafhankelijkheid. Naar Mobutu. Naar de Eerste Afrikaanse Wereldoorlog. Naar Laurent-Désiré Kabila. Naar Joseph Kabila. Naar de huidige tijden. Telkens wordt elke periode uitvoerig besproken en belicht. Telkens volgt een duidelijke reconstructie van de feiten en wordt getracht de gevolgen van gebeurtenissen en genomen beslissingen te duiden.
In die reconstructie wordt voldoende plaats geboden voor de nodige kritiek. Er wordt stilgestaan bij de moeilijkheden van de verkiezingen in 2011. U toont hoe het uitblijven van lokale verkiezingen een goed georganiseerde staat onmogelijk maakt. Op die manier blijft een consolidatie van de democratie aan de basis uit. Er wordt stilgestaan bij de rol van Tshisekedi en zijn angst om zich vuil te maken door actief mee te stappen in het democratiseringsproces. Zijn rol om telkens weer aan de zijkant te blijven staan wordt op de korrel genomen. De mislukking in het uitbouwen van een eengemaakt leger wordt uitvoerig belicht. Er wordt uitgebreid ingegaan op de woede en frustratie bij de bevolking. U toont aan hoe de bevolking het geloof in de politiek verliest. Hoe het verzet tegen de politici groeit. De bevolking lijkt enkel nog te geloven dat politici aan de macht zijn voor persoonlijke verrijking en die van hun clan/gemeenschap. U blijft niet enkel kritisch voor Congo. Met uw zin voor kritiek gaat u ook al eens de grens over. In die grensoverschrijdende kritiek bent u hard voor Paul Kagame, president van Rwanda.
In het boek wordt ook aandacht besteed aan de vele vredesinitiatieven. Het akkoord van Lusaka. Het akkoord van Pretoria. Het PSCF-akkoord. Vele initiatieven bedoeld om het land te pacificeren. Om het land tot de nodige rust te brengen. U zoomt in op de tekortkomingen. Op de ingebouwde constructiefouten. Op de niet ingeloste beloftes. U staat stil bij de rol van de internationale gemeenschap. Bij hun al te grote aan- of afwezigheid op bepaalde scharniermomenten. U staat stil bij de rol van de vredesmacht Monusco.
Een boek over Congo kan niet volledig zijn zonder te focussen op de verschillende rebellenbewegingen. Dat verhaal brengt u ook. U vertelt over de opkomst, de groei en het verval van de vele gewapende groeperingen. U geeft aan hoe bepaalde groepen verdwijnen, later weer opkomen om dan weer te fusioneren met andere groepen. U stelt pijnlijk vast dat vele groepen niet langer meer vrijheidsvechters of verdedigers van een ideologie zijn maar dat zij vervallen in banditisme, gedreven door economische motieven. Omdat het burgerleven geen waardig alternatief biedt. Al die gewapende groeperingen bemoeilijken het proces om de vele uitdagingen efficiënt aan te pakken en werkzame oplossingen voor het land aan te reiken.
U hebt gekeken naar het verleden. U hebt gekeken naar het heden. Maar wat met de toekomst? Met een blik op de toekomst eindigt u uw boek. U kijkt vooruit naar de verkiezingen, waarvan nog steeds niet geweten is wanneer zij dan eindelijk zullen doorgaan. U kijkt naar de pogingen van de huidige president Kabila om toch zo lang mogelijk aan te blijven onder zijn huidig mandaat. U laat zien welke mechanismes Kabila aanwendt om dat te bereiken. In uw eindoordeel bent u heel kort. De toekomst lijkt somber. Omwille van een lijdende bevolking. Omwille van een politieke bovenlaag die zich bezondigt aan het ergst mogelijke wanbeheer.
Ondanks uw boek blijft Congo mijn favoriet als mogelijke reisbestemming. Nog altijd zal ik niet kunnen verklaren waarom dat zo is. Zoals ik al zei, schoonheid behoeft geen verklaring. Nu besef ik helaas meer dan ooit dat mijn verlangen dit land ooit te bereizen niet meteen werkelijkheid zal worden. Omwille van de politieke situatie. Als mij nu gevraagd zal worden die politieke situatie wat meer te duiden, zal ik dit kunnen doen. Uitgebreid en onderlegd. Uw boek heeft mij die kennis aangereikt.
Vóór uw boek was ik een leek inzake Congo. Na het lezen van uw boek is dat enigszins anders geworden. Een autoriteit ben ik niet. Bijlange niet. Toch meen ik Congo iets beter te begrijpen. In dat begrip sluipt de nodige nuance. Die nuance verblindt niet. Integendeel. Die nuance stelt scherp. Doet mij inzien dat wij voorbij de voorstelling van de eeuwige barbarij moeten kijken. Want enkel als wij voorbij die voorstelling zien kunnen wij Congo pas echt zien. In al zijn schoonheid. In al zijn lelijkheid.
Beste Kris. Ik wil u danken voor dit boek. Wat u deed, was een huzarenstukje. Een complexe materie begrijpelijk en beknopt schetsen. Het is niet iedereen gegeven. U slaagde met grootste onderscheiding. Daarvoor wil ik u danken.
Met vriendelijke groeten.
Wim Backx
Uit de reeks Brieven aan Auteurs.