‘Neutraliteit in een school (en elder[1]s) is immers nooit neutraal. Regels die ‘neutraliteit’ moeten bewaken, zijn hoogstens een kristallisatie en representatie van de bestaande machtsverhoudingen in een samenleving.’ Zo schrijft professor Danny Wildemeersch het op de nieuwsite Apache. Het is een stelling waar kan ik alleen maar mee akkoord kan zijn.

 Iedere relatie binnen een systeem en ieder systeem ten opzichte van een andere, is een machtsrelatie, of we nu spreken over micro, meso of macro niveau, het maakt niets uit. Het is een gevolg van de mens als een verlangend wezen. Een wezen die streeft naar stabiliteit en controle over zijn wereld. Ik neem hier als voorbeeld het steeds terugkerende hoofdoekdebat.

Een man verplcht zijn vrouw een hoofdoek te dragen of een school verbiedt een leerling een hoofdoek te dragen of een staat snoert de vrijheid van religie haar adem af. Het zijn drie voorbeelden van macht. Ieder die macht uitvoert doet dat vanuit hun eigen waarheid en/of redelijk principe. De ene vanuit een loyaliteit aan de religie of de neutraliteit of een andere vanuit de homogene samenleving. Maar is dat wel zo?

 Macht is een concept vanuit het verlangen en elke verlangen wordt dan ook beschreven als een wil tot macht: “dat wil zeggen als onverzadigbaar verlangen naar het betonen van macht; of gebruik, uitoefening van macht, als scheppende drift enz.”, aldus Nietzsche. Nietzsche zag niet – zoals de filosofische traditie vóór hem – de rede, maar de wil tot macht als drijvende kracht in de mens. Mensen willen steeds meer macht. Wil tot macht drijft de mens voort. Nietzsche bedoelt met de wil niet een geestelijke, zelfbewuste wil. We moeten die wil zoeken bij onze driften. Daardoor is de wil tot macht nog niet irrationeel geworden. De driftmatige wil tot macht probeert zich namelijk met hulp van de rede door te zetten. Zo voert de mens een voortdurende strijd, voortgejaagd door de wil tot macht. Leven dat is een voortdurende beweging van zichzelf overwinnen en van streven naar meer macht. Het problematische aan maht is dat iedereen bewust of niet meer macht wil dan het op ieder moment bezit. Gevolg hiervan is dat macht op zowel micro, meso en macro niveau corrupeert en perverteert.

 Macht bepaalt zo de waarheid en niet de Waarheid.

De Franse filosoof Foucault begreep het als volgt. Waarheden staan dus niet vast, zij zijn ‘kneedbaar’ en aan verandering onderhevig. Foucault toont aan dat het vaststellen van waarheid in vele gevallen verbonden is aan macht. Het is macht wat waar is vast te stellen en vervolgens te verankeren in de bestaande samenleving. De mensen die de waarheid creëren en vaststellen, kunnen dat omdat zij in maatschappelijke posities verkeren die hen deze macht geven. We spreken hier niet over een dictatuur of over het opdringen van een ideologie aan mensen. Foucault zegt niet dat onze kennis ‘niet klopt’ of gewoon zo geformuleerd is om de doeleinden en belangen van bepaalde groepen te dienen. Kennis is niet een waardevrij begrip slechts afhankelijk van de grillen van de machthebbers. (Zie debat wel of niet dragen van een hoofdoek) Uiteraard is er sprake van wetenschappelijke vooruitgang en heeft de wetenschap veel feitelijke en meetbare kennis opgeleverd.  Maar betekenis geven aan kennis, hangt samen met opvattingen over wie wij als mensen zijn, hoe wij kennis vergaren en met de bestaande machtsstructuren. Zo stelt Foucault De wil tot waarheid is de wil tot macht die de ‘redelijke’ mens de legitimatie verschaft zijn medemens op te sluiten in gestichten omdat de laatste ‘abnormaal’ zou zijn. Is het wel normaal een hoofdoek te dragen? En wie bepaalt dat? Een geseculariseerde staat die ook niet waardevrij is

 Het ligt in de lijn van Nietzsche die al had aangetoond dat de wortels van het humanisme oorspronkelijk intolerant en wreed zijn en erop gericht de mens te beteugelen en ‘handelbaar’ te maken. We zouden het van onze hedendaagse geseculariseerde staat ook zou kunnen stellen. Vooral in het opzicht dat Belgie steeds meer evolueert naar een veiligheids – en controlestaat en langzamerhand de verzorgingsstaat verlaat. Het verbieden van hoofdoek is daar een symptoom van. Gevolg is dat het de ander vervreemd en in veel gevallen dehumaniseert zodat de morele indifferentie en overdraagzaamheid zijn intrede kan doen.

De wil tot macht om de eigen waarheid op te leggen. Vrijheden zijn deze die ons toelaten worden door machthebbers niet wat de universle rechten van de mens ons willen gearanderen. We kunnen zo in vraag stellen of de democratie zijn belofte nog waar maakt?

[1] https://www.apache.be/2010/03/22/een-pedagogisch-antwoord-op-het-hoofddoekenverbod/