Het overkwam de Iraanse betogers die enkele dagen voor nieuwjaar op straat kwamen in de noordelijke stad Mashhad. Met heel veel waren ze aanvankelijk niet. Al heel snel werd de vergelijking gemaakt met de lange periode van onrust na de verkiezingen van 2009. De hervormer Mousavi had het toen niet gehaald van Ahmadinejad en dat leidde tot protesten waar misschien wel miljoenen mensen aan meededen, de zogenaamde ‘green movement’.

Alleen was die vergelijking totaal van de pot gerukt. Ahmadinejad is ondertussen al lang van het toneel verdwenen en met president Rouhani is nu een hervormer aan de macht. Bovendien speelde de green movement zich vooral af in de hoofdstad. De betogingen nu ontstonden in twee heilige steden waar de conservatieven sterk staan en die in tegenstelling tot Teheran niet bevolkt worden door een grote middenklasse.

Dat merk je meteen ook aan de aanvankelijke slogans van de betogers. Die gingen over de inflatie die de prijs van levensmiddelen de hoogte injaagt, over werkloosheid en over de corruptie van de politieke elite. Later werden de protesten gewelddadiger, met kleinere groepen die gebouwen te lijf gingen en die in schermutselingen met de ordediensten terechtkwamen. In totaal zouden 22 slachtoffers gevallen zijn, waaronder ook enkele leden van de ordediensten.

De Amerikaanse president Trump en de Israëlische premier Netanyahu omarmden de protesten. Trump tweette op 2 januari: “The people of Iran are finally acting against the brutal and corrupt Iranian regime”. Zijn ambassadrice bij de VN, Haley, zei: “The people of Iran are crying out for freedom”.

Tegen de islam?

In sommige kringen zagen ze in die tientallen betogingen zelfs een opstand tegen de ‘islam’. Dat werd dan geïllustreerd met de foto van een Iraanse vrouw die haar hoofddoek als een vlag omhoog stak. Alleen had die foto niets te maken met de protesten die in het noorden begonnen en dateerde de foto van enkele dagen daarvoor. Die actie maakte deel uit van een beweging tegen de strenge kledingsvoorschriften die al veel langer bezig is. Een dag voor het protest uitbrak in Masshad maakte de overheid trouwens bekend dat de regels rond het dragen van een hoofddoek versoepeld zouden worden.

Wat ligt er dan wel aan de oorsprong van de protesten? Luister naar hun verzuchtingen in bijvoorbeeld deze korte reportage en je zal merken dat ze zeer herkenbaar zijn. Ze klinken hetzelfde als in elk kapitalistisch land: de regering doet te weinig om jobs te voorzien, het leven wordt te duur, een kleine klasse wordt steeds rijker, politici hebben geen flauw benul wat het is om met weinig geld rond te komen, er is veel corruptie, voor wie we ook stemmen, we krijgen altijd hetzelfde beleid, …

Dergelijke verzuchtingen hoor je in elke betoging in België, Frankrijk, de VS of Israël. Alleen worden die nooit geframed als een oproep voor een ander systeem of ‘regime change’. Al waarschuwt de nieuwssite Al Monitor ook voorzichtig te zijn met deze beelden. Achter de reportage zou de Islamitische Revolutionaire Garde schuilgaan. Dat is de elite-eenheid van de religieuze leider van Iran, ayatollah Khamenei.

De geïnterviewden in de reportage bekritiseren wel de (hervormingsgezinde) regering, maar zwijgen over de (conservatieve) religieuze leiders van het land, schrijft Al Monitor. Om maar te zeggen hoe complex het is om betrouwbare informatie te krijgen over Iran.

Vakbonden

Volgens de Amerikaanse website The Intercept waren de protesten voor Iraanse syndicalisten alvast geen verrassing. De Iraanse overheid laat geen onafhankelijke vakbonden toe, maar activisten in het buitenland wijzen er op dat er de laatste maanden al vaker sociale onrust was. Zo lanceerden honderden werknemers van de suikerplantage Haft Tapeh in Shush enkele opeenvolgende stakingen tegen het feit dat ze al maanden niet betaald werden.

Een belangrijke aanwijzing is ook dat 90 procent van de gearresteerde betogers jonger dan 25 is. Het gaat hier dus om een generatie die in de achtergestelde gebieden woont en die weinig uitzicht heeft op verbetering.

Op die verbetering hadden velen gehoopt na het versoepelen van de sancties tegen Iran. Die kwamen er na het afsluiten van het akkoord over het nucleaire programma in 2015. De sancties hebben Iran 160 miljard dollar aan mislopen inkomsten uit de verkoop van petroleum gekost sinds 2012. Alleen was dat zonder de Amerikaanse president Trump gerekend die de niet-nucleaire sancties nog aanscherpte, waardoor veel multinationals voorzichtig zijn met investeringen en handel met Iran. Rouhani kon daardoor zijn belofte op economische groei en investeringen niet echt waarmaken.

Een deel van de malaise valt ook te verklaren door het kelderen van de olieprijzen sinds 2014. Die prijsdaling is het resultaat van de productieverhoging door Saoedi-Arabië en de Golfstaten. Volgens analist en professor Vijay Prashad gaat het hier om een bewuste strategie om drie ‘vijanden’ van de VS stokken in de wielen te steken: Venezuela, Iran en Rusland.

Volgens Prashad deed de Iraanse overheid ook te weinig om de economie te diversifiëren en om het land voor te bereiden op het post-olietijdperk. Toch moeten de berichten over de economische malaise genuanceerd worden. De Iraanse economie tekende in 2016 een respectabele 7,4 procent groei op (weliswaar na enkele heel magere jaren door de sancties). Maar die groei zorgt niet meteen voor een daling van de werkloosheid. Dat wijst er op dat er vooral ook een probleem is van verdeling.

Wake-up call

De protestbeweging veroorzaakte zeker een schok maar de hoop van Trump en Netanyahu dat dit tot een snelle ineenstorting van het huidige regime zal leiden, is zeer voorbarig. De pro-regeringsbetogingen lokten aanzienlijk meer volk dan de aanvankelijke protesten.

Maar voor het regime is het wel een wake-up call. De hervormers die hun macht vooral op de middenklasse in de steden baseren, zullen rekening moeten houden met de verpauperde arbeidersklasse. De religieuze hardliners hebben gezien dat hun macht wankel is. Ze worden niet alleen bedreigd door de jonge mensen in Teheran, maar beseffen nu dat de arbeidersklasse in de meer noordelijke steden hen ook niet eeuwig trouw is.