Analyse -

3 oktober 2017: de dag waarop de Franse rechtstaat werd uitgezwaaid

Op drie oktober stemde het Franse parlement een wet die de noodtoestand permanent maakt. Een aanslag op de meest fundamentele vrijheden van de Franse burgers.

donderdag 5 oktober 2017 20:30
Spread the love

Drie oktober was een dag die vrij geruisloos voorbijging in Frankrijk. De kans is klein dat de datum een ijkpunt zal worden in de Franse, laat staan Europese geschiedenis. En toch is het een dag die enigszins historisch kan genoemd worden. Op drie oktober 2017 stemde een meerderheid van de Franse parlementsleden (415 tegenover 127) voor het legaliseren van de noodtoestand. Iets wat de facto neerkomt op het opheffen van enkele belangrijke principes van de Franse rechtstaat.

De Franse noodtoestand werd afgekondigd na de aanslagen van november 2015. Onder het presidentschap van Hollande werd die keer op keer verlengd. Macron sprak tijdens zijn verkiezingscampagne met een gespleten tong over de noodtoestand: soms zei hij dat ermee komaf moest gemaakt worden, maar even vaak verkondigde hij dat de noodtoestand vooral moest gehandhaafd blijven. Macron is trouw gebleven aan die gespletenheid. In zekere zin is de noodtoestand in Frankrijk nu opgeheven. Niet door hem af te schaffen maar door hem tot permanente wet om te toveren.

Een noodtoestand is per definitie een uitzonderingstoestand. Het is een uitzonderlijke staat van paraatheid die ingeroepen wordt wanneer de openbare veiligheid van een land heel ernstig bedreigd wordt. Concreet betekent het dat enkele grondrechten en vrijheden worden opgeschort om de algemene veiligheid te kunnen waarborgen.

Vrijwel alle moderne democratieën hebben een wettelijk kader waarbinnen de opschorting van bepaalde vrijheden tijdelijk mogelijk is. Wat democratieën onderscheidt van dictaturen is die dimensie van tijdelijkheid. In een democratie is de noodtoestand uitzonderlijk en beperkt in de tijd, in een politiestaat is die permanent. Het is die dimensie van tijdelijkheid die in Frankrijk van de baan werd geschoven. Onder Hollande werd de noodtoestand voortdurend verlengd, onder Macron wordt hij nu in wetten gegoten. De uitzonderingstoestand is nu permanent.

Eén van de pijlers van een rechtstaat is dat de overheid zich niet op arbitraire wijze kan mengen in het leven van de burger. Er zijn machten die elkaar controleren en in evenwicht houden, die duidelijk omlijnen waar de staat onder welke condities kan komen en waar niet. Het is dat evenwicht dat in Frankrijk grondig verstoord is. Eén van de consequenties van de permanentie van de noodtoestand is dat politiediensten op eigen houtje de bewegingsvrijheid van individuen kan limiteren en op eigen initiatief huiszoekingen kan verrichten. Politiediensten gaan dus steeds autonomer functioneren, zonder of met beperkte en laattijdige tussenkomst van de rechterlijke macht.

Iedereen zal hieronder lijden

De meest gangbare argumenten voor de permanentie van de noodtoestand luiden dat “gewone burgers” niets te vrezen hebben, omdat het hier enkel over terrorisme gaat. En dat de uitvoerende overheden dus slechts uitzonderlijk zullen teruggrijpen naar de extra machten die hen toegekend worden. Helaas spreekt de realiteit dat nu al drastisch tegen.

Sinds de invoering van de noodtoestand in november 2015 zijn reeds zesduizend huiszoekingen uitgevoerd op initiatief van de politiediensten zelf. Dat zijn er, gemiddeld gezien, meerdere per dag. Slechts 41 van de zesduizend invallen hebben geleid tot effectieve vervolging. Eenentwintig van die eenenveertig waren vervolgingen omwille van “het verheerlijken of verdedigen van terrorisme”.

De Franse noodtoestand ook aangewend om activisme en protest op verregaande wijze te beteugelen. In december 2015 werd ieder protest rond de klimaattop verboden. Tijdens de lente van 2016, toen het protest tegen de loi travail in alle hevigheid losbarstte, kregen verschillende activisten huisarrest of plaatsverbod opgelegd. Sommigen daarvan moesten zich ook regelmatig gaan melden bij het plaatselijke politiekantoor. Het gaat hier niet om enkelen, maar om honderden. Iets wat Amnesty in een heel uitgebreid rapport ook al maanden geleden heeft aangekaart.

Het staat dus buiten kijf dat de noodtoestand wordt gebruikt om activisme te beteugelen. Waar ook geen twijfel rond kan bestaan is dat de noodtoestand geen aanslagen kan voorkomen. Sinds november 2015 zijn er nog aanslagen geweest op Franse bodem. En ook nu de noodtoestand gelegaliseerd is, zullen die er nog komen.

Terwijl politici elkaar verdringen om zo luid mogelijk hun verontwaardiging te uiten over Catalonië, blijft het ijzingwekkend stil over Frankrijk.

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!