Beste meneer Francken,

Ik ben een optimist en hoopvol. Toch ben ik de laatste tijd ook meer en meer bezorgd en bekommerd. Bekommerd om de richting die we als samenleving inslaan op veel verschillende aspecten. Maar graag zou ik het hier even over de solidariteitscrisis hebben waar we ons momenteel in bevinden. Ik spreek bewust over solidariteitscrisis en niet over vluchtelingencrisis, omdat – in tegenstelling tot wat menig mens beweert – de vluchtelingen niet het probleem zijn maar wel het gebrek aan empathie, openheid, inzicht in oorzaak-gevolgrelaties en dus ook het gebrek aan solidariteit tegenover mensen die een leefbaar leven zoeken. Een leven waarin men zichzelf ten volle kan ontplooien. Iets wat we toch allemaal willen, niet? 

In mei en juni was ik zes weken in Chios, Griekenland, actief als vrijwilliger in een vluchtelingenkamp. Dit om verschillende redenen; om te tonen dat er mensen zijn die om vluchtelingen geven, om de vele verhalen van mensen die deze ellende moeten meemaken vanuit een persoonlijke invalshoek te horen. Maar ook omdat ik de foutieve informatie die in de maatschappij doordringt, beu was. En ik daarbij zelden iemand hoor die tot de kern van deze crisis gaat, maar daarentegen niet verder raakt dan wat populistische prietpraat.

“Het maakte niet uit van waar je bent, hoe je eruit ziet en wat je gelooft. Wat wel uitmaakte was de liefde en het respect die je had tegenover mensen die je ontmoette.”

Eenmaal aangekomen in Chios werd ik overmand. Overmand door de vele emoties en  ontelbare impressies en verhalen. Ik leerde er enorm veel mensen kennen. De liefste, warmste en meest open mensen die ik ooit heb ontmoet. Ik speelde er muziek met Iraniërs, at samen met Syriërs, had filosofische conversaties met een Pakistaan , gaf Engelse les aan Irakezen, maakte kunst met een Koeweiti en verbroederde met een jongeman uit Eritrea. Het maakte niet uit van waar je bent, hoe je eruit ziet en wat je gelooft. Wat wel uitmaakte was de liefde en het respect die je had tegenover mensen die je ontmoette. In dat opzicht spraken we allen dezelfde taal; de taal van begrip, liefde en oprechte interesse in elkaar. Ik ervoer er warmte en diepmenselijke acties zoals ik ze zelden eerder had ervaren. De warmte van de vele mensen daar stond dan ook in schril contrast met de kilheid van de kampen op het eiland zelf. 

Dat het Europees asiel – en migratiebeleid niet bepaald zacht is voor vluchtelingen was me reeds duidelijk. Mijn ervaring op Chios heeft die mening nog versterkt. De vluchtelingen in Chios zijn geen criminelen, maar mensen die op de vlucht zijn voor miserie zoals oorlog, extreem geweld en onderdrukking. Het criminaliseren en penaliseren van deze mensen is dan ook volstrekt irrationeel. Dit zijn mensen met talenten, dromen en hoop op een mooie toekomst, omdat het bij hen thuis onmogelijk is om die mooie toekomst en een volwaardig leven uit te bouwen. Want laat ons eerlijk zijn; wie gaat er op een gammele rubberen boot springen, met of zonder kinderen, wanneer het in hun thuissituatie zo rooskleurig is? Iedereen die op zo´n boot springt, doet dit voor een reden en niet voor hun plezier. Het is Bellewaerde niet.

Maar ik snap het, het is makkelijk om in nummers te praten over vluchtelingen, zeker voor wie zelden of nooit in contact is gekomen of heeft geprobeerd te communiceren met iemand die uit zijn of haar land is moeten vluchten. Het maakt het ganse verhaal abstract en het distantieert ons van deze crisis. Maar toch moet er getracht worden om door die nummers en stigma’s heen te kijken. Dat kan door bijvoorbeeld meer het woord te geven aan de vluchteling zelf, die beter dan wie dan ook kan vertellen over de ellende die hij of zij heeft meegemaakt. Iets wat te weinig gebeurt. Een stem geven aan vluchtelingen is belangrijk en zelfs noodzakelijk, willen we meer ruimte maken voor dialoog en wederzijds begrip. Niet alleen hier, maar overal in de wereld. Want polarisering en zwart-witverhalen zullen daartoe niet leiden.

Dat polariseren nergens toe leidt, mag ondertussen hopelijk wel duidelijk zijn. Anderen de schuld toeschuiven in dergelijke complexe situaties is niet alleen nefast en ongegrond, maar leidt daarnaast niet tot duurzame oplossingen die tot de wortel van het probleem gaan. Het  plaatsen van militairen op straat en met de vinger wijzen naar linkse partijen – wat een opsplitsing tussen links en rechts dan ook waard mag zijn – is allesbehalve een adequaat antwoord op deze situatie. Volgens mij is de dialoog en het kijken naar de gelijkenissen die we met elkaar hebben – en die zijn er in grote getale – een stevige stap voorwaarts. We zijn dan ook allemaal mensen van vlees en bloed met verlangens. Verlangens naar vrijheid, warmte en ontplooiingskansen.

Maar goed, voorlopig blijft de kern van dit alles; het helpen van mensen in nood, minimaal ingevuld. Zeggen dat Griekenland – dat naar eigen zeggen asielaanvragen afhandelt in 20 à 25 dagen – een correct beleid voert, strookt niet met de realiteit. Tijdens mijn zes weken in Chios heb ik ondervonden dat de procedure om mensen volwaardig te helpen in hun zoektocht naar een veilig en beter leven; te sloom, te complex en ontoegankelijk is. Hoe kan je anders verklaren dat mensen uit oorlogsgebied vaak maanden, tot meer dan een jaar moeten wachten op een antwoord en vastzitten in Chios?  We slagen er maar niet in om een degelijke en menswaardige manier te vinden om mensen op te vangen en dat maakt me triest.

De geplande sluiting van Souda – het enige kamp in Chios dat toegankelijk is voor vrijwilligers – zal ervoor zorgen dat het basisaanbod aan educatie en vrijetijdsbesteding moeilijker wordt. Het weren van vrijwilligers en hulporganisaties zal de situatie alleen maar negatief beïnvloeden en de kansen op een menswaardig leven waarin men gelijkwaardig behandeld wordt, doen afnemen.

Ik daag iedereen uit om een ganse dag in één van de tenten in het kamp te zitten, met de bloedhete Griekse zon die genadeloos schijnt. Mij is het niet gelukt. Na zo´n 3 uur gaf ik er de brui aan. Ook de aanwezigheid van ratten en het ontbreken van bedden is iets wat tegen de borst stuit. Ganse dagen op de grond zitten met een paar dekens onder je; comfortabel en ergonomisch is anders.

Als er dan al een tent beschikbaar is, want de laatste weken dat ik er was, was er geen registratie mogelijk voor nieuwkomers en sliep men dus op straat. En omdat men niet geregistreerd was, had men ook geen mogelijkheid om eten te krijgen. Nuja, eten…

De mensen in het kamp krijgen voedsel voor de kiezen met een minimum aan voedingswaarde, maar met een maximum aan herhaling. Klinkt allemaal erg triviaal, tot je zelf in zo´n kamp zit en dergelijke omstandigheden te verduren krijgt.

“Waar men in hun thuisland de woorden ‘ben, heb en doe’ kon gebruiken, rest nu alleen nog ‘was, had en deed.”

Maar nog meer dan dit alles, is er de uitzichtloosheid die de mensen parten speelt. Er zijn geen opties, geen perspectieven, noch op lange als op korte termijn en de onzekerheid knaagt, dag in dag uit. Deze mensen hebben vaak alleen hun herinneringen nog en zitten klem tussen twee vuren, tussen verleden en toekomst en voelen zich nergens gewenst. Men is gedwongen om in verleden tijd te praten. Waar men in hun thuisland de woorden ‘ben, heb en doe’ kon gebruiken; rest nu alleen nog ‘was, had en deed.’

Ook de manier waarop de politie omgaat met deze situatie is schrijnend te noemen. Meerdere malen ben ik naar het politiestation gegaan, en met mijn eigen ogen heb ik de ruimte gezien waar mensen worden opgesloten. Veertig vluchtelingen zaten opeengehoopt in een kleine, donkere en muffe ruimte. Een Syriër – die één van mijn beste vrienden is geworden – toonde mij wonden die het gevolg waren van schoppen en slaan van de politie. Niet alleen bij zijn arrestatie, maar ook in het politiekantoor zelf. Hij had wonden op zijn beide benen, rug en linkerhand. Een mogelijkheid tot verversen van kledij was er niet, net als het ontbreken van medische hulp. Moet het gezegd dat ik diep onder de indruk was bij het aanzien van de omstandigheden waarin de vluchtelingen zich bevonden?

Samen met de mentale gijzeling, is deze fysieke isolatie, hard en mensonterend. Ik vind nauwelijks adjectieven die de absurditeit en zinloosheid van deze situatie kunnen verwoorden. Deze integere, intelligente persoon zien wenen in de cel, wetende dat hij zo veel in zijn mars heeft, al zoveel ellende heeft meegemaakt en alleen maar een betere toekomst zoekt, is gewoon hartverscheurend. Iemand die een klein beetje logisch redeneert, zou toch moeten aanvoelen dat er in gans dit verhaal iets niet klopt en dat het niet is hoe het zou moeten zijn?

Ook tegen mij waren de agenten trouwens neerbuigend en toen één agent mij wegduwde en neus tegen neus ging staan, zelfs agressief te noemen. Geen communicatie, geen empathie, enkel geblaf naar mij toe en ik wil niet weten wat ze achter de celdeuren meer tegenover de vluchtelingen doen.

 “Dit in een fictieboek neerpennen en het krijgt het label ‘bagger’ en ‘van de pot gerukt’ met zich mee. Toch gebeurt deze waanzin voor onze ogen en zal dit hoofdstuk terechtkomen in de afdeling non-fictie.”

Dat mensen die op zoek zijn naar een beter leven, opgesloten, geschopt, en gedeporteerd worden als een eersteklas misdadiger; gaat mijn petje te boven. Eveneens als de verschillende aanvallen door aanhangers van Gouden Dageraad, die het niet schuwen om molotovcocktails op het kamp te smijten. Dit in een fictieboek neerpennen en het krijgt het label ‘bagger’ en ‘van de pot gerukt’ met zich mee. Toch gebeurt deze waanzin voor onze ogen en zal dit hoofdstuk terechtkomen in de afdeling non-fictie.

Nog steeds hoor ik vele mensen hun mening spuien,  gaande van: “ we zijn niet het OCMW van de wereld”, “wie gaat dat allemaal betalen”, “we gaan al die IS-strijders zomaar binnenlaten of wat?” en “ze zullen de economie om zeep helpen”. Nu, ik sta open voor mensen die een andere mening hebben dan de mijne en ik veroordeel niet. Alhoewel ik er meer en meer aan twijfel, leven we momenteel nog steeds in een land met vrije meningsuiting. Wat toch een prachtig goed is.

Toch wil mijn niet-veroordelen niet zeggen dat ik deze – in mijn ogen – ongegronde argumenten accepteer. Maar in plaats van de monoloog en éénrichtingsverkeer, ga ik liever  in een constructief debat, iets wat te vaak geschuwd wordt. Zeker als ik verder kijk dan het humanitaire en op politiek niveau nadenk.

Dat België – een zelfverklaarde rechtsstaat met een volgens mevrouw Rutten ‘superieure manier van leven aan alle andere’ – wapens levert aan Saoedi-Arabië en mee oorlog voert in Syrië, daar ligt de hypocrisie. We willen niet horen dat België en het Westen misschien wel eens een rol zou kunnen spelen in het ontstaan van IS en andere niet al te koosjere groeperingen, na jaren en jaren van onderdrukking. Het met open armen ontvangen van het gevaar Trump , die enige tijd geleden nog gezwind en al dansend wapens leverde in ruil voor Saoedische olie, daar valt eveneens grote vraagtekens bij te trekken. Dat hebzucht en de ‘profit before people’ gedachte deze situatie in een wurggreep houdt, is duidelijk, maar ook onethisch en frustrerend.

Deze oorlog moet – zoals journalist Donald Fisk onlangs aangaf – gezien worden in een historisch perspectief en is complexer dan vaak wordt voorgesteld. Deze oorlog is er één die mede gegroeid is uit onrechtvaardigheid, waaronder het continu onderdrukken en binnenvallen door buitenlandse mogendheden. Een onrechtvaardigheid waarin het Westen, het Midden-Oosten heeft proberen opeisen en onder druk zet. Deze onrechtvaardigheid kan alleen maar met rechtvaardigheid worden opgelost, oorlogspolitiek valt daar niet onder. Tuurlijk, het Westen wil sterk blijven en implodeert nog liever dan te delen, en als vluchtelingen komen zou de volledige economie en samenleving zogezegd op apegapen liggen.

Maar als we eens goed nadenken; het feit dat zoveel mensen op zoek gaan naar een beter leven, is dat geen gevolg van een ongelijke verdeling van wat de wereld ons biedt en een falend kapitalistisch economisch systeem? Bij een economische crisis, de schuld op vluchtelingen steken, slaat kant noch wal. Sommigen weten dat dit economisch systeem gebaseerd is op onrechtvaardigheid, onkunde, ongelijkheid en nog wat andere woorden beginnend met on- . Het werkt gewoon niet. Maar bij moeilijke periodes met de vinger wijzen naar een ingebeelde vijand, zal geen resultaten opleveren.

“Dat mensen, op de vlucht voor dood en vernieling, opnieuw geterroriseerd en gestigmatiseerd worden aan de grenzen van fort Europa, is absolute waanzin en beschamend.” 

Terug naar Chios, waar ik erg veel wanhoop ervoer en veel gesprekken had met mensen die een glasheldere visie hebben op deze ganse problematiek. Erg frustrerend trouwens om deze integere, intellectuele mensen in deze situatie te zien.  Terwijl politieke leiders met het inzicht van een tafellaken beslissingen nemen die gaan over leven en dood. Dat mensen, op de vlucht voor dood en vernieling, opnieuw geterroriseerd en gestigmatiseerd worden aan de grenzen van fort Europa, is absolute waanzin en beschamend. Het conflict dat de Westerse wereld mee in stand houdt zorgt voor vele tragedies. Dat wij als Belgen en Europeanen dan zeggen dat slachtoffers van deze oorlog, niet welkom zijn en dat we hen niet willen helpen, is triest. Maar los van wie aan de bron van dit conflict ligt; mensen die in nood zijn moet je helpen, dat gaat niet alleen over solidariteit maar ook over ethiek.

Onlangs zag ik hoe men in Oeganda vluchtelingen ontvangt uit Zuid-Soedan. Daar ontvangt men mensen in nood met open armen en doet men er alles aan om hen een nieuw leven te geven. Men ziet vluchtelingen daar als gelijkwaardig, iets waar veel Europese regeringen een puntje aan kunnen zuigen. Wat in Oeganda kan, zou in Europa toch ook moeten kunnen? Zeker als je ziet over hoeveel mensen het slechts gaat in Europa, ten opzichte van andere gebieden waar zich veel meer vluchtelingen bevinden. Dat er een gebrek aan engagement en welwillendheid is, lijkt me overduidelijk.

Het niet kunnen nastreven van je dromen, het niet in een veilige en stimulerende omgeving kunnen samenzijn met de mensen die je liefhebt en het niet kunnen ontplooien van je talenten in eigen land, is erg. Maar dat je in je zoektocht naar een andere plaats, opnieuw een njet krijgt, is op zijn minst even erg. En nee, Turkije is niet veilig voor vluchtelingen. Verschillende Syriërs vertelden me dat de kampen daar erg slecht zijn en er geen kans is op een menswaardig leven. Verbaast het, in een land waar een dictator aan het roer staat?

Ik kan uit de vele zaken die ik met mijn eigen ogen heb gezien, niets anders concluderen dan dat dit één grote faal is voor Europa. Maar er is hoop!

Als vrijwilliger in Chios was ik vaak ontroerd door de warmte, gastvrijheid en liefde van de mensen die ik heb ontmoet. Ik heb er erg veel geleerd. De talloze gesprekken met mensen uit verschillende windstreken hebben me erg verrijkt. En ik denk dat deze conversaties vele anderen kunnen verrijken en dat het debat opentrekken met verschillende meningen en inzichten, alleen maar positief kan zijn.

Want het hebben over de inhoud en de kern van het probleem is veel belangrijker dan verdeeldheid en haat zaaien.

 “Uit de vele gesprekken blijkt dat we gewoon allemaal hetzelfde willen: vrede, een veilige plaats om een volwaardig leven uit te bouwen, omringd door de personen die je liefhebt.”

Een mooie stap voorwaarts zou zijn dat we verder denken dan de grenzen die ons land beslaat. Dit probleem stopt of begint niet bij de grenzen van België of Europa, maar gaat de hele wereld aan. Want in de eerste plaats gaat dit om humanisme en medemenselijkheid. Het concept grenzen is dan ook aan een herziening toe, in een wereld waarin we steeds meer moeten samenwerken om globale uitdagingen aan te pakken. Want als ieder land zijn eigen hachje wil redden en alleen naar zichzelf kijkt, zullen de uitdagingen niet grondig benaderd worden. We zijn allemaal mensen en hebben veel gemeenschappelijk met elkaar.

Verder zou ook het loslaten van economische beweegredenen en hebzucht, en meer denken aan sociaal kapitaal, een stap in de goede richting zijn. Akkoord, de wil om samen te werken moet er bij iedereen zijn en het vergt een inspanning om mensen op te nemen in de samenleving, maar op termijn wordt een samenleving er zoveel mooier en rijker van, als we hen maar de kans geven. Want een meerwaarde zijn ze zeker, op alle gebieden.

Tijdens mijn verblijf in Chios vond ik dus enorm veel raakvlakken en gelijkenissen. De zogenaamde waarden – en cultuurclash heb ik op geen enkel moment waargenomen. Wel was er respect voor elkaars eigenheid en achtergrond. Uit de vele gesprekken blijkt dat we gewoon allemaal hetzelfde willen: vrede, een veilige plaats om een volwaardig leven uit te bouwen, omringd door de personen die je liefhebt. De modale Belg lijkt dan ook verdacht veel op deze mensen.

Een andere mooie stap zou zijn, dat we met z´n allen kritischer nadenken over het huidige discours en ons trachten in te beelden wat het moet zijn om op de vlucht te gaan voor totale verwoesting, terwijl je alles achter laat. Niet wetende waar je terecht gaat komen. Een klein beetje empathie en de meesten zouden dan toch moeten inzien dat dit tragedies zijn die levens verwoesten. De onrust blijft groot en nog dagelijks sterven er mensen. Het menselijk leed is enorm en er zijn diepe wonden geslagen. Miljoenen mensen kunnen niet terug  naar huis en de nood aan humanitaire hulp blijft groot. Op dit moment worden er nog steeds mensenrechten geschonden en wordt het recht op een menswaardig leven, vele mensen ontzegd. De onrechtvaardigheid en het dehumaniseren blijft duren. Hoog tijd dat dit stopt en dat deze zwarte pagina´s in de geschiedenisboeken niet worden uitgebreid.

Nu, ik denk en hoop dat veel van bovenstaande aangehaalde zaken oud nieuws zijn voor u, en dat ik u niet van uw sokken heb geblazen.

Mijn vragen naar u zijn:

– Wat zijn uw pogingen om een efficiëntere procedure en menselijker beleid te creëren, zodat mensen in nood geholpen worden en weer toegang krijgen tot een zelfstandig en menswaardig leven?

– Welke stappen gaat u ondernemen om een halt te roepen aan de fysieke mishandeling en mentale foltering in Chios?

Verder hoop ik dat het polariseren, het opjutten en opzetten van bevolkingsgroepen tegenover mekaar, samen met het compleet banaliseren en negeren van de mening van organisaties en burgers, in de toekomst achterwege blijft.

Volgens mij brengt een constructief debat het meeste zoden aan de dijk. Vrije meningsuiting is iets dat we mogen koesteren, een minimum aan luisterbereidheid zou dan ook mooi zijn.

Ik hoop van harte op een antwoord.

Met warme en vriendelijke groeten,

Aaron