In 1967, 50 jaar geleden, schreef Noam Chomsky zijn eerste politieke essay The Responsibility of Intellectuals voor de New York Times Review of Books (Zie 23 februari 1967, 50 jaar sinds Chomsky’s eerste politieke artikel).

Daarin ontwikkelde hij voor het eerst zijn these dat de Amerikaanse intelligentsia in de regering, in de denktanks en in de universiteiten mee verantwoordelijk zijn voor de oorlogen die de VS over de wereld ontketenen. Dat doen zij door het discours te ontwikkelen dat aan deze oorlog een aura van prestige, rechtvaardigheid en aanvaardbaarheid geeft en het publiek dusdanig desinformeert dat het met die oorlogen akkoord gaat. In 1967 ging het nog over de oorlog tegen Vietnam. Het is vandaag niet anders.

De nieuwe mandarijnen

Hij had dat essay oorspronkelijk bedoeld als een eenmalige zijsprong uit zijn academisch werk. Een uitgever vroeg hem echter zijn stellingen verder uit te werken en in 1969 publiceerde hij zijn eerste (en nog steeds herdrukte) politieke boek American Power and the New Mandarins. De ‘mandarijnen’ waarnaar in de titel wordt verwezen waren de bureaucratische kaste van raadgevers van de Chinese keizers.

Chomsky gebruikte de term in zijn boek om de kaste te omschrijven van de ‘liberal’ intellectuelen die alle Amerikaanse presidenten sinds John Kennedy in 1960 omringen. Hun taak is een discours te ontwikkelen dat alle beslissingen van de president voor de bevolking goedpraat met lovende retoriek en zo de instemming van de publieke opinie fabriceert – manufacturing consent.

Het is na dat eerste essay van 1967 en dat eerste boek van 1969 nooit meer gestopt. Chomsky is vijftig jaar later nog steeds de meest befaamde academicus van de wetenschap der linguïstiek ter wereld én tegelijk de meest gezaghebbende stem wereldwijd over de buitenlandse politiek van de VS. Honderden boeken, artikels, essays, lezingen en interviews later blijven de stellingen van Chomsky in zijn recentste boek Who Rules The World?, vertaald in het Nederlands als De Chomsky Papers, zo goed als onveranderd en toch nog even pertinent.

VS, tanende maar nog steeds almachtige supermacht

Voor dit boek verzamelde Chomsky 23 essays die hij over de voorbije vier jaar heeft geschreven. Daarin stelt hij enerzijds vast dat de VS heel veel van zijn suprematie sinds Wereldoorlog II is kwijtgespeeld maar anderzijds nog steeds de oppermachtige wereldleider is die de agenda bepaalt. De opkomst van de EU, Azië en recenter de BRICS-landen heeft het economisch overwicht van de VS weliswaar zwaar aangetast, maar de VS blijft nog steeds de machtigste speler, onder meer omdat het land militair nog steeds zo oppermachtig is.

Chomsky ziet twee gevaren voor het voortbestaan van de mensheid. Het ene is het sluipend gif van de klimaatcrisis die dreigt acuut en catastrofaal te worden als niet snel en drastisch wordt ingegrepen. Het andere is dat van een vernietigende kernoorlog. Dat tweede gevaar is sinds zijn eerste essay van 1967 nooit afgenomen, ook al verdween het meerdere jaren van de mediaradar, na het einde van de (eerste) Koude Oorlog in 1989.

In het eerste essay De verantwoordelijkheid van intellectuelen, Redux blikt Chomsky terug op dat eerste gelijknamige essay van 1967. Er is ten gronde niet veel veranderd: “Zij die netjes in lijn gaan staan ten dienste van de staat worden geprezen door de brede intellectuele gemeenschap, terwijl zij die weigeren in dat lijntje te lopen worden afgestraft.”

De schijnheiligheid van deze hedendaagse ‘mandarijnen’ merk je aan de manier waarop zij de intellectuelen van de vijanden in andere landen beoordelen. Politieke dissidenten aan de overkant krijgen de omgekeerde waardering van de eigen dissidenten. “De intellectuelen die waarden en principes verdedigden in de Sovjet-Unie werden geprezen als eerbare dissidenten, terwijl we alleen maar misprijzen voelden voor de apparatchiks en de commissarissen, de technocraten en de beleidsgerichte intellectuelen.”

Chomsky ontkende de aard van het regime in de Sovjet-Unie nooit, hij veroordeelde meermaals het misbruik van de term ‘socialisme’ door een systeem dat dat volgens hem allesbehalve was. Zijn boeken waren daar dan ook verboden. Wat hij toen echter deed (en ook nu nog altijd doet) is er op wijzen dat het Westen geen lessen te geven heeft op vlak van mensenrechten. Dat is dan ook wat de mandarijnen het meest aan hem ergert, van 1967 tot vandaag. Hij ontmaskert hen voor wat ze zijn: hofhouders van de naakte keizer.

Chomsky citeert steeds ruim uit artikels en boeken van andere Amerikaanse auteurs, zoals John Coatsworth in The Cambridge History of the Cold War: “… (van 1960) tot de ineenstorting van de Sovjet-Unie in 1990 was het aantal politieke gevangenen, slachtoffers van folteringen en de executie van niet-gewelddadige politieke dissidenten in Latijns-Amerika veel groter dan in de Sovjet-Unie en zijn Oost-Europese satellieten.”

Over naar vandaag. Het ontstaan van het islamitisch terrorisme uit wat oorspronkelijk een minuscule fanatieke groepuscule was, die in het door de Sovjet-Unie bezette Afghanistan van de CIA alle mogelijke wapensystemen en terreurtactieken mocht aanleren, de systematische folteringen in de kerkers van Guantánamo Bay, netjes toegedekt met juridisch jargon van de hedendaagse mandarijnen van presidenten W. Bush en Obama, de nefaste rol van de VS in Israël/Palestina, oorzaken en gevolgen van het afnemen van de Amerikaanse overmacht over de wereld … het komt allemaal aan bod.

Over and Out met Amerika? Nog niet … voorlopig

De titels van zijn essays vatten het goed samen. Over and Out met Amerika? besluit hij als volgt: “De principes van imperialistische dominantie hebben dus enerzijds weinig fundamentele veranderingen ondergaan, terwijl anderzijds de capaciteit om die dominantie effectief op te leggen er duidelijk op achteruit is gegaan, nu de machtsverdeling op aarde zich meer en meer lijkt uit te spreiden over een veranderende wereld. Dit heeft talloze gevolgen. Toch is het belangrijk ons voor ogen te houden dat deze evolutie – helaas – de twee gevaarlijke wolken niet wegneemt die over de wereldorde hangen: kernoorlog en milieucatastrofe. Beide gevaren bedreigen letterlijk het waardig overleven van onze soort. Erger nog: deze beide dreigingen zijn onheilspellend en nemen toe.”

Chomsky draait niet rond de pot, zoals in essay 17 De VS, een van de belangrijkste terroristenstaten. Als bron voor die stelling geen ideologische slogans maar nuchtere rapporten van de eigen Amerikaanse veiligheidsdiensten. President Obama bestelde een studie in 2014 bij de CIA, de buitenlandse inlichtingendienst over alle (Amerikaanse) terroristische operaties in de wereld.

Dat ging volgens de CIA uiteraard niet over ‘terroristische operaties’, dat is immers een definitie die alleen op anderen van toepassing is. Het rapport behandelde slechts ‘financiering en levering van wapens aan een opstand in een land’ waar de VS het mee oneens was. De lange lijst ‘operaties’ in dat rapport werd openlijk besproken in The New York Times, zonder enige verontwaardiging, als een vanzelfsprekendheid.

Nieuw beleid in Cuba?

De zogenaamd historische stap van Obama om terug diplomatieke relaties aan te knopen met Cuba is slechts een heroriëntatie van hetzelfde beleid dat nog altijd op regime change is gericht tegen het eilandstaatje vlak voor de kust van Florida dat zich al zolang ongehoorzaam opstelt tegen de VS. Daar is met het ‘nieuwe’ beleid van Obama niets aan veranderd.

De informatie (in dit boek) en de bewustwording die er uit volgt zijn de eerste stap naar het formuleren van een alternatief. Die taak ligt volgens Chomsky in de eerste plaats bij ons hier, bij de burgers van de rijke en machtige staten “die genieten van een ongewone erfenis aan vrijheid, privileges en opportuniteiten dankzij de strijd van zij die voor hen kwamen en die nu voor levensbepalende keuzes staan over hoe zij zullen antwoorden op deze uitdagingen van groot menselijk belang.”

Chomsky legt uit hoe de economische blokkade van Cuba al die jaren louter geïnspireerd was door de woede van een politieke klasse, die daarvoor zelf de eisen van de eigen economische elite naast zich neerlegde. Die economische elite zag immers met lede ogen hoe Canada en de EU al die jaren met alle lucratieve deals in Cuba gingen lopen.

Chomsky begaat nog meer zonden tegen de orthodoxie der mandarijnen, onder meer door de aanslag op de journalisten van Charlie Hebdo te vergelijken met andere aanslagen op media en journalisten. Die aanslagen werden echter door onszelf begaan en horen dus niet in dezelfde categorie thuis.

Wie is dan de baas van de wereld?

Wie is de baas van de wereld? Dat is de retorische vraag achter elk hoofdstuk van De Chomsky Papers. Dat blijft de VS, ondanks reële en toenemende inperkingen van die suprematie en het blijvend gevaar voor een vernietigende kernoorlog. Ondertussen gaat ook de klimaatcrisis onverminderd voort.

Chomsky legt het allemaal uit in zijn bekende droge stijl en is zoals steeds uitvoerig gedocumenteerd. Met dit boek in handen ontrafelt de lezer wat de echte bedoelingen zijn achter de ronkende verklaringen van de presidenten van het machtigste land ter wereld (en van andere wereldleiders). Wat zeggen ze, hoe, waarom, op welk ogenblik? Met zijn messcherpe analyse blijft Noam Chomsky de voornaamste stem om de ware mechanismen achter het wereldgebeuren te doorgronden.

Deze informatie en de bewustwording die er onvermijdelijk uit volgt zijn de eerste stap naar het formuleren van een alternatief. Die taak ligt volgens Chomsky in de eerste plaats bij ons hier, bij de burgers van de rijke en machtige staten “die genieten van een ongewone erfenis aan vrijheid, privileges en opportuniteiten dankzij de strijd van zij die voor hen kwamen en die nu voor levensbepalende keuzes staan over hoe zij zullen antwoorden op deze uitdagingen van groot menselijk belang.”

Een suggestie: lees de inleiding en het eerste hoofdstuk, ga daarna terug naar de inhoudstafel, overloop de titels en lees de hoofdstukken afzonderlijk in willekeurige volgorde naar eigen aanvoelen. Eindig met het nawoord.

Noam Chomsky. De Chomsky Papers, EPO, Antwerpen, 2017 (308 pp. zonder voetnoten en index) ISBN 978 94 6267 101 0 (met een nieuw nawoord, dat niet in het originele Engelstalige boek van 2016 verscheen)

Dit is een herwerkte en geactualiseerde hername van de recensie Noam Chomsky: “Who Rules the World?”, voorlopig nog steeds de VS van 14 juni 2016 (over de originele Engelstalige versie van het boek).