Dat is de tekst die de Amerikaanse filosofe Judith Butler, vooral bekend als gender feministe, hardop voorleest vanaf een certificaat die ze in haar handen vasthoudt. “Oh, dat teken ik”, zegt Butler resoluut. “Ik ben heel erg blij om dat te mogen tekenen.”
De filosofe, onder andere werkzaam als hoogleraar aan de universiteit Berkeley, heeft zojuist een lezing afgerond in Brussel waarin ze ons meenam in een vergelijking van twee wetten: de Law of Return voor Joden en de Right of Return voor Palestijnen. De vraag: “Hoe kunnen we over deze twee wetten samen denken?” (De volledige lezing kan je hier volgen. Hier enkele hoogtepunten.)
Waarde internationaal recht
“De Law of Return maakt deel uit van de Israëlische wet sinds 1950 en biedt Joden uit de hele wereld de mogelijkheid om naar de staat Israël te komen en een Israëlische staatsburger te worden, enkel op basis van het feit dat ze Joods zijn.”
“De Right of Return is een internationale resolutie, gesloten door de VN in 1998 en geldt voor Palestijnen, die het recht hebben om terug te keren nar het land dat van hen is ontnomen.”
“Op de eerste plaats hebben de wetten een compleet verschillende juridische status. Hoeveel is een internationaal recht nu werkelijk waard? Daarnaast is het interessant om te weten dat er drie uitzonderingen gelden voor de Law of Return. Een Jood is niet welkom als hij of zij betrokken is bij een activiteit tegen de Joodse mensen, een bedreiging vormt voor de publieke gezondheid, of een crimineel verleden heeft. En al deze uitzonderingen kunnen ‘breed’ geïnterpreteerd worden.”
“De Law of Return geeft Joden het recht om naar Israël te komen alsof het hun rechtmatig thuis is en alsof het de plek is waar ze vandaan komen. Het idee bestaat dat het Joodse volk uiteengejaagd was en dat het doel van de Joodse geschiedenis is om hen weer bij elkaar te brengen tot een eenheid en op dat specifieke land. Sommigen citeren Bijbelse bronnen die de Law of Return goedpraten. Je hebt het Joodse volk en het land van het Joodse volk, beide aan elkaar gelinkt in Bijbelse taal.”
“Maar er is ook een zionistisch doel en volgens mij komt dat duidelijk naar voren in de Law of Return. Dat is: een demografisch voordeel behouden voor Joden in de staat Israël. Ofwel: ervoor zorgen dat de Joodse populatie zich uitbreidt om de mogelijkheid te voorkomen dat het Joodse volk een minderheid wordt.”
“En sinds kort horen we ook een derde argument, namelijk dat Joden enkel veilig zouden zijn in de staat Israël. Dat was in ieder geval een argument van de Israëlische premier Benjamin Netanyahu aan Franse Joden na enkele antisemitische aanvallen in Frankrijk.”
Zionistisch project
“Het is belangrijk om te weten hoe de Law of Return gecommuniceerd wordt naar de Joodse Diaspora en waarom. In Europa en de VS opereert een groep onder de naam Birthright Israel, die Joodse jongeren van ongeveer 18 tot 30 jaar oud benadert met het voorstel om een ticket voor hen te betalen naar Israël. Daar krijgen ze de kans om te leren over de Joodse traditie en kunnen ze hun Joodse identiteit versterken. Natuurlijk krijgen ze een ‘specifiek’ historisch verhaal voorgeschoteld waarin over de Nakba niet in detail wordt uitgeweid.”
“Het probleem met deze groep is dat ze doen alsof het zionistische project omarmen de enige manier is om een sterke Joodse identiteit te hebben. Dat je anders de intensiteit van het Jodendom niet goed voelt. Alsof Joodse waarden, de Joodse identiteit en de intensiteit van de Joodse ervaring gelinkt zijn aan de acceptatie van een zionistische geschiedenis en een zionistisch project.”
“Ondertussen maakt het bij de Law of Return niet uit hoe sterk je jezelf identificeert als een Jood, of je naar de synagoge gaat of niet en of je de Joodse geschiedenis kent. Je kan simpelweg geboren zin als een Jood en verder geen enkel Joods onderwijs hebben gevolgd of Joods zelfbewustzijn hebben en nog steeds kom je in aanmerking voor de Israëlische nationaliteit. Het is een belangrijke manier waarop de Law of Return opereert: het transformeert het idee van ‘deel uitmaken van mensen’ tot ‘behoren tot een land’. De wet probeert die twee verschillende concepten samen te smelten.”
“Niet geheel verrassend, richt het programma zich voor het grootste deel op Joden uit de blanke middenklasse. Blanke middenklasse Joden met geld en racial privilege proberen ze naar Israël te brengen. Niet enkel om het demografische voordeel voor Joodse mensen uit te breiden, maar ook het witte demografische voordeel voor Joden.”
‘Onze spatels uit de handen rukken’
“Tegelijkertijd wekt, in mijn ervaring, de Right of Return voor Palestijnen bij veel mensen angst op. Alsof ze de keukens binnen zouden komen en onze spatels uit de handen zouden rukken. Sommige mensen beweren dat de Right of Return een vloedgolf zou veroorzaken. Het zou volgens hen het einde betekenen van de Joodse staat. Ze zouden proberen huizen af te pakken.”
“Terwijl, als je kijkt naar hoe andere staten zijn omgegaan met de Right of Return, dan zie je dat het een recht is voor de mensen die zijn ontheemd van hun land en slachtoffer zijn geworden van gedwongen verplaatsing. Volgens het Internationaal Strafhof zijn zowel deportatie als gedwongen transportatie van mensen een misdaad tegen de mensheid die hersteld moeten worden.”
“Dat stelt ook de Right of Return voor Palestijnen die is opgenomen door de VN in resolutie 1948 in december 1948: “Vluchtelingen die wensen terug te keren naar hun huis en in vrede te leven, zouden die mogelijkheid moeten krijgen vanaf de eerst mogelijke datum – dat werd 1950. Zij die niet wensen terug te keren, hebben recht op compensatie voor het verlies van hun grond en eigendom. Belangrijk hier is dat de Right of Return dus altijd de mogelijkheid van compensatie of herstelbetaling bevat, terwijl dat recht door veel mensen enkel letterlijk wordt begrepen.”
“Tijdens de Nakba in 1948 waren tussen de 700.000 en 900.000 mensen verdreven. Maar met hun nakomelingen is het aantal inmiddels opgelopen tot zo’n 7 miljoen. Een half miljoen van hen leeft in buurland Libanon, in 12 verschillende kampen, met beperkte basisvoorzieningen en geen basisrechten. Zo hebben veel Palestijnen al jarenlang geen land mogen bezitten.”
Off the hook
“Natuurlijk moeten we het verafschuwen dat buurlanden als Libanon en Jordanië de Palestijnen niet helpen. Maar ik denk dat we een fout maken als we ons focussen op het radicale onrecht dat Arabische staten tegenover Palestijnen hebben aangericht, waardoor Israël off the hook blijft en niet terecht gewezen wordt op het radicale onrecht dat het zelf verricht tegen de Palestijnen.”
“Voor de huidige Israëlische regering en het zionistische project, zou de Right of Return voor Palestijnen uit Libanon een nachtmerrie zijn, aangezien het een demografisch voordeel nodig heeft voor Joden om een meerderheid te bewaren. Het is een raciaal onderscheid dat leidt tot radicale ongelijkheid. Ik spreek hier over ras, niet omdat ik denk dat Palestijnen of Joden een ras zijn, maar omdat racialisering de definitie is van dat soort radicale institutionalisering van ongelijkheid.”
“We moeten niet op een abstracte manier over de Right of Return denken. Het gaat niet enkel om: ‘Hoe zou het voor Israël zijn om te proberen alle Palestijnen op te nemen?’ Of: ‘Hoeveel zouden er willen terugkeren?’ Of: ‘Hoe overweldigend zou het zijn, wat zou er gebeuren met de cultuur?’ Het probleem ligt niet alleen daar. Het probleem is de onopgeloste kwestie van Palestijnse vluchtelingen, en dan vooral in Libanon. Dat blijft onopgelost omdat er gewoonweg geen Right of Return is. Het is absolute noodzaak om een rechtvaardige oplossing te vinden voor het Palestijnse vluchtelingenprobleem en de staatloze mensen.”
Je recht opgeven
“Nu ken ik minstens twee projecten waar – net als bij het project van het Open Network for Jews of Justice (One JJ) waarvan enkele leden hier aanwezig zijn – Joden samenkomen om hun recht om terug te keren onder de Law of Return op te geven. Er zijn verschillende manieren waarop hiernaar gekeken kan worden. Sommige zeggen dat zowel de Bijbelse als de juridische gronden geen recht hebben om te gelden en moeten worden tegengegaan. Een Britse groep stelt dat sommigen van hen wellicht wel in Israël willen wonen, maar niet zolang Palestijnen geen gelijke rechten hebben. Zij geven hun recht om terug te keren op zolang er geen radicale gelijkheid is. Daarnaast zijn er mensen die zich volledig afkeren van het recht omdat ze vinden dat het sowieso hun recht niet zou moeten zijn.
“Ondertussen heeft de staat Israël een wet goedgekeurd die het bezoekrecht afpakt van iedereen die de Boycot, Divestment Sanctions-beweging (BDS) tegen Israël steunt. Deze wet is in de praktijk direct uitgebreid, aangezien ook mensen worden tegengehouden die BDS niet steunen, maar wel gewoon kritisch staan tegenover de staat Israël. Wat betekent het om afstand te doen van het recht op staatsburgerschap als diezelfde staat in verschillende gevallen jou de toegang zou ontzeggen? Hoe mobiliseer je dat recht als het andere recht ontkend wordt? Wat er werkelijk gebeurt is dat afkeer wordt gecensureerd en kritiek wordt gecriminaliseerd.”
Individuele actie vs gemeenschap
“Ik denk daarom dat het belangrijk is om afstand te nemen van je bevoegdheid om de nationaliteit aan te vragen in de staat Israël, maar daarbovenop zouden we ook deze censuur en criminalisering moeten aanvechten. En wat zou er gebeuren als je je recht om terug te keren opgeeft? Wel, voor degenen die Joods zijn maar geen Israëlisch staatsburger, betekent het dat ze zeggen dat ze geen gebruik maken van het recht om een Israëlische inwoner te worden. Dat is een individuele actie, je spreekt voor jezelf. Maar als je het samen met andere mensen doet, dan is er sprake van een Joodse gemeenschap die zegt andere waarden te hebben dan die vertegenwoordigd worden door de staat Israël.”
“En dat is juist ontzettend belangrijk, aangezien de staat Israël zegt dat ze Joodse mensen vertegenwoordigt. Door deze bewering te ontkrachten en te zeggen: ‘Nee, Israël vertegenwoordigt niet de Joodse mensen, wij vertegenwoordigen onszelf en op manieren die ingaan tegen de waarden die jullie Joods en zionistische noemen’, tonen we dat de Joodse mensen niet één zijn, dat ze een grote verscheidenheid aan visies hebben. Dat velen van hen heel kritisch zijn, en dat er een traditie is van sociale gelijkheid. De Israëlische staat spreekt niet voor ons.”
“Zo’n statement tekenen bekent in mijn ogen een weigering van betrokkenheid, een weigering om stil te staan. Het zou je eigen stem zijn, maar ook vele stemmen tegelijk en dat kan op zijn beurt weer besmettelijk worden.”
‘Reject the Israeli Law of Return“
En dat is precies de bedoeling van de campagne ‘Reject the Israeli Law of Return’ die Open Network for Jews of Justice (One JJ) dit jaar lanceert. One JJ is een groep opgericht in verschillende Europese landen die probeert verschillende progressieve Joodse groepen wereldwijd te bereiken. En dit is dus hun eerste campagne. Anya Topolski – politicoloog en filosoof en oprichter van de Belgische organisatie Een Andere Joodse Stem (EAJS) en de organisator van deze lezing – benadrukt: “Het idee van deze campagne is inderdaad om niet een individuele stem te hebben, maar om te proberen deze te verspreiden en er een collectief van te maken.”
Het is dus nog even wachten op de lancering van de campagne, maar daarnaast is het deze week exact 50 jaar geleden dat op 5 juni 1967 de Zesdaagse Oorlog uitbrak. In zes dagen tijd versloeg Israël de gecombineerde Arabische legers en veroverde het de Palestijnse gebieden, de Egyptische Sinaïwoestijn en de Syrische Golanhoogte. Deze oorlog vormde een kentering in het Israëlisch-Palestijns conflict. Om na 50 jaar bezetting op te komen voor vrede en rechtvaardigheid, daar en hier, organiseert EAJS in samenwerking met Broederlijk Delen, 11.11.11, Bozar, Elcker-Ik, en Vooruit deze week diverse evenementen in Brussel en Vlaanderen. Om krachten te bundelen, elkaar te inspireren en samen te werken aan meer verbinding, begrip, vrede en rechtvaardigheid. Zie per datum de link voor het concrete programma:
