Het ging over een huis in Gent; de eigenaars ervan wonen en werken in Vietnam, en in hun afwezigheid was hun woonst gekraakt door een familie van Roma. De eigenaars postten een update op Facebook waarin ze zichzelf “machteloos” noemden, want om de krakers uit te zetten was een gerechtelijke procedure nodig. De media sprongen erop en de poppen gingen aan het dansen. We hadden een “debat”.
Golf van geformatteerde opinie
Het heeft geen enkel kenmerk van een “debat”, en dit is niet alleen nu het geval, het typeert zowat alles wat we vandaag “debat” noemen. Om er een min of meer precieze term voor te verzinnen: het is geen debat maar wel een georganiseerde golf van geformatteerde opinie.
We zagen hoe het vertrekpunt – een mediabericht met daarin een mooi strategisch geplaatst woordje, “machteloos” – een zeer krachtige frame lanceerde. Die frame, is die van de machteloze burger (een hardwerkende autochtoon die gespaard heeft en een huis heeft gekocht) die zich met twee vijanden geconfronteerd ziet.
Eén, een overheid en een rechtsmodel dat “niet werkt”, waardoor we machteloos staan tegen het onrecht dat we ervaren. Twee, de slechte allochtoon die antisociaal z’n zin doet en dingen “afpakt van ons”. In die frame is de eerste vijand constant, de tweede optioneel – het racistische glijmiddel voor zij die het nodig hebben, maar ook het ontkenbare element (“dit gaat niet over de Roma!!”).
De machteloze burger
In die frame zitten dus rollen en perspectieven vervat. Wie ze volgt neemt vrijwel automatisch de rol aan van (“machteloos”) slachtoffer en huiseigenaar, en het perspectief van het eigendomsrecht. En ook de rol van de tegenpartij is gedefinieerd: de tegenpartij is wie ons tot machteloos slachtoffer maakt, en we verzetten ons daar tegen. Die frame stuurt zowat iedereen richting “hoe zou je zelf zijn?” argumenten. Elk van ons kan in die frame zichzelf herkennen – want machteloos voelen we ons allemaal wel meer dan eens, frustraties over een slecht werkende overheid zijn ook niet volksvreemd, en de wijsheid “het recht is krom” is met name onder deze regering (met “wereldvreemde rechters” en zo) tot politiek issue verheven. Dat heeft dan twee effecten: (1) de discussies verlopen bij uitstek emotioneel, want ze vertrekken van hoe wij onszelf in een vergelijkbare situatie zouden voelen. en (2) het formele kader van wettelijkheid en zo meer wordt voortdurend aangevallen, want die wettelijkheid functioneert toch niet. En dus gaan duizenden mensen hun eigen standpunt tot rechtsgeldig feit verheffen (“dit is inbraak, geen kraak” enz).
Beginframe wordt “publieke opinie”
De hoeveelheid argumenten van dat soort was afgelopen weekend gewoonweg niet meer te tellen. En tegenargumenten die wijzen op het procedurele kader en de wet worden weggehoond (“de flikken doen toch niks”, “ze zijn bang van die Roma in Gent”, “er moet een nieuwe wet komen” etc etc). En de verwarring tussen feit en opinie is nu compleet: elk feit wordt als opinie weggezet, en elke opinie moet als feit aangenomen worden. Die begin-frame is dus via vele duizenden echo’s en uitwerkingen plots “publieke opinie” geworden. En surfend op dit golfje krijg je dan, onvermijdelijk, de politiek van het “gezond verstand”. Plots blijkt er een wetsvoorstel te bestaan, al daterend uit een vorige legislatuur, dat zeer verregaand is en ELKE vorm van kraken strafbaar stelt. Maar het wordt voorgesteld als oplossing voor DIT concrete geval, waarover iedereen woest is. En ineens wordt dit voorstel niet langer repressief en een extremistische bedreiging voor fundamentele vrijheden, maar simpelweg “gezond verstand” en een instrument dat die “machteloze” burger “beter beschermt”. En wat tevoren niet hapbaar was, is nu plots een politiek godsgeschenk. Dit noemt men hier een “debat”. De eigenschappen ervan duwen ons echter in een heel andere richting: dit is “propaganda”, het masseren van de geesten voor een politiek initiatief dat zonder die massage op massaal protest zou kunnen stuiten.
Feiten en opinies
Om iets een “debat” te laten zijn zouden er wat voorwaarden voldaan moeten worden. Bijvoorbeeld: het moet gebaseerd zijn op feitelijke informatie, en het moet een niveau van afstandelijke beschouwing inhouden – mensen moeten weten waarover ze het hebben, en in staat zijn de eigen emotionele opwellingen even opzij te zetten voor het overwegen van nuchtere bedenkingen. Het aantal mensen is niet te tellen, die gisteren schreeuwden om een nieuwe wet die ze niet kennen, en dat deden op basis van onkennis over het bestaande wettelijke kader. Dat laatste werd bedolven onder het woordje “machteloos”: de huidige wetten (ook al kennen we ze niet) zijn gewoon nutteloos, want, kijk, dat Gentse koppel staat machteloos tegen die krakers.
En dus kregen we een zoveelste “debat” waarin voorgekookte emotionele formats eindeloos herhaald en uitgewerkt worden, aangedreven door een woede die op zich niet in vraag te stellen is, en uitmondend in een politiek klimaat waarin handige politici de bevolking eender wat kunnen doen slikken. Dat, dames en heren, is goed uitgevoerde propaganda. Geen “debat”.
