Eindelijk, er verschijnen artikels in de Belgische en Nederlandse media over de huidige gebeurtenissen in het noorden van Marokko. Nasser Al Zefzafi, de man die de woordvoerder en eigenlijk ook de feitelijke leider van het protest is, werd geïnterviewd. Dat betekende een opluchting voor mij, want ik vreesde al voor zijn leven. Ik hoop dat de aandacht die nu rond zijn persoon ontstaat, hem kan beschermen tegenover iedereen die hem op één of andere manier wil neutraliseren.
Het protest in Marokko begon in de Rif-regio, nadat een visverkoper geplet werd in een vuilniswagen. Naar verluidt sprong de man in de vuilniswagen om zijn in beslag genomen vis te recupereren. Op één of andere manier, sommigen zeggen door het bevel van een politieman, werd het pletmechanisme van de vuilniswagen in gang gezet, waardoor de jonge verkoper stierf. Los van de exacte omstandigheden waarin de tragedie plaatsvond, werd de gebeurtenis een symbool voor de grieven van de hele bevolking van het Rif-gebied in het noorden van Marokko. Het zond een golf van emotie en verontwaardiging doorheen het hele land. Protesten braken uit in bijna alle steden van het koninkrijk, maar gingen dan weer liggen. Behalve in de Rif-regio.
De inwoners van de Rif zijn Amazigh (Berbers) en hebben een lange geschiedenis van animositeit met het Marokkaanse regime. De Rif was het toneel van een heroïsche antikoloniale strijd die aangevoerd werd door Abdelkrim Al Khattabi. Onder zijn leiding werden grote nederlagen toegebracht aan Spanje, de toenmalige kolonisator.
Abdelkrim stichtte een republiek in de Rif en had de ambitie om vanuit de Rif de rest van Marokko en de Maghreb te bevrijden. Frankrijk en Spanje moesten hun legers mobiliseren in een gezamenlijke campagne onder leiding van Pétain en Franco om Abdelkrim en zijn leger te verslaan. Chemische wapens werden massaal gebruikt door de westerse troepen tijdens deze oorlog, tot vandaag hebben mensen in de Rif daardoor gezondheidsproblemen.
Abdelkrim werd uiteindelijk verbannen maar slaagde erin naar Egypte te ontsnappen. Daar leidde hij een teruggetrokken leven. Toen kolonel Nasser in Egypte de macht nam en zijn project voor een Arabisch nationalisme opzette, veranderde dat. Abdelkrim bundelde zijn krachten met Nasser en stichtte het ‘Comité voor de bevrijding van de Arabische Maghreb’.
Dat comité speelde een belangrijke rol in de ondersteuning van de Algerijnse bevrijdingsoorlog tegen de Franse kolonisator. Abdelkrim stierf in Caïro en tot aan zijn dood leefde hij op gespannen voet met het Marokkaanse regime, dat hij beschouwde als de lokale verderzetting van de koloniale heerschappij.
De erfenis van Abdelkrim leeft voort in de Rif en het Marokkanse regime doet er alles aan om de herinnering aan Abdelkrim uit te wissen. Alle Marokkanen moeten de repressie en de corruptie van het regime, dat ze ‘Al Makhzen’ noemen, ondergaan. De bewoners van de Rif krijgen het echter extra hard te verduren omwille van de geschiedenis van rebellie die de regio kenmerkt. Het Arabisch supremacisme van het regime leidt bovendien tot taalkundige en culturele marginalisering.
Het is tegen deze historische achtergrond dat de protesten in Noord-Marokko moeten begrepen worden. De historische grieven van de Rif, waarvan sommige politiek en andere cultureel-linguïstisch zijn, komen bovenop de toestand van corruptie, marginalisering, gebrek aan respect voor mensenrechten en het gebrek aan gezondheidszorg, onderwijs en werk. De combinatie van dit alles is de stuwende kracht achter het protest.
Al Zefzafi wierp zichzelf vanaf de eerste dag op als de symbolische leider van de protesten en maakte gebruik van zijn passionele en krachtig retoriek, charisma en het doorzicht in de realiteit van zijn volk. In zijn hybride Arabisch-Berberse videoboodschappen karakteriseert Al Zefzafi de protesten als “Hirak” ( ????). Hirak is een Arabische woord dat verwijst naar iets dat meer is dan een protest en minder dan een revolutie of een opstand.
Etymologisch gezien stamt Hirak van het semitische “HRK”. Wanneer het vervoegd wordt als Hirak duidt het een daad van een multitude aan en niet van één entiteit of actor. Dit staat tegenover Haraka dat verwijst naar een beweging met een duidelijke leider en ideologische lijn. Of Taharok dat betekent een specifieke beweging, beperkt in tijd en ruimte met een duidelijke eis. Hirak is echter niet beperkt in tijd en ruimte en valt niet te reduceren tot één eis. Hirak is altijd een uitputtingsslag van lange adem, het is geen revolutie (Thawra) en het is zelfs geen uitgesproken opstand of Intifada.
Het is daarom dat we in de context van de Arabische Lente in 2011 over de Egyptische en Tunesisch revoluties nooit spraken in termen van Hirak. Ze waren Thawra vanaf de eerste dag. In het geval van Tunesië kan je stellen dat het begon met een Hirak en dat het protest uitmondde in een revolutie.
Het feit is echter dat de Tunesische mobilisatie slechts de aandacht van de wereld trok op het moment dat het reeds in een revolutionaire fase verkeerde. In Syrië en Jemen is wat begon als Hirak geëindigd in Thawra omwille van de compromisloze, gewelddadige en repressieve reactie van de regimes. In Libanon was ik in 2011 zelf betrokken in het leiden van een Hirak die echter de fatale vergissing beging om zichzelf als een Thawra te beschouwen. We gebruikten zelfs de hybride benaming Hirak Thawry om op een sofistische wijze onze vorm van mobilisatie te omschrijven. Dit leidde uiteindelijk tot onze baarlijke nederlaag tegenover het politieke establishment dat ondanks zijn corruptie democratische legitimiteit en grote steun vanuit de bevolking genoot. Als we binnen de logica van de Hirak waren gebleven, hadden we misschien wel iets bereikt.
Hirak is een vorm van strijd die erg kenmerkend is voor deze tijd. Het is een vorm van strijd die een veelheid aan perspectieven toelaat en die vertrekt vanuit bottom up logica in plaats van top down logica. Het samenvloeien van de verschillende impulsen die leidden tot Hirak, gebeurt doorgaans online en door middel van een symbolisch leiderschap dat de signalen van de straat echoot in plaats van zelf de lijn te dicteren.
Hirak blijft in beweging, zowel letterlijk als figuurlijk, terwijl het model van de revolutie dat van Tahrir is. In die logica eis je de publieke ruimte op en transformeer je die in een politieke commons. Binnen die commons wordt een nieuwe vorm van soevereiniteit opgeëist die de soevereiniteit van de staat aanvecht. En op die manier wordt een nieuwe macht gesticht.
Dit is nog niet wat Al Zefzafi doet als vertegenwoordiger van de Hirak in de Rif. Hij vertolkt nog geen revolutionaire logica en daarin heeft hij gelijk. De meerderheid van de Marokkanen wil het land niet zien uiteenvallen en steunt een zekere vorm van monarchie. Dat is zelfs in de Rif het geval. Toch hebben de eisen voor een ware democratie, voor mensenrechten, voor waardigheid en culturele emancipatie, de eisen die Al Zefzafi kanaliseert en articuleert, de potentie om niet alleen de bewoners van de Rif maar alle Marokkanen op te zwepen.
Het feit dat sommige mensen die betrokken zijn bij de Hirak separatisten zijn of zelfs anti-Arabisch zijn, mag ons niet blind maken voor het feit dat de eisen rechtvaardig zijn en dat de Hirak in de Rif onze volle steun en solidariteit verdient. Dit schrijf ik als een Arabier die gehecht is aan zijn identiteit en cultuur. Ik ben niet beledigd wanneer een persoon die onderdrukt werd in naam van Arabische suprematie, zijn boosheid richt op Arabieren. Ik begrijp dat, en ik probeer een dialoog aan te gaan met de persoon door aan te tonen dat dergelijke supremacistische regimes de Arabieren niet vertegenwoordigen maar hen evengoed onderdrukken.
Wat de dreiging van chaos en oorlog betreft, laat me duidelijk zijn: het zijn steeds de regimes die chaos en burgeroorlog creëren door hun volkeren te verkrachten, te onderdrukken en te doden op het moment ze om elementaire mensenrechten vroegen.
Het zijn niet de mensen die deze rechten opeisen die moeten verantwoordelijk gesteld worden voor de gevolgen van de reactie van tirannen. Het is niet Al Zefzafi en zijn kameraden die gewelddadig zijn. Zij demonstreren op een vredevolle en geciviliseerde manier. Het is het tuig in dienst van het regime dat Al Zefzati reeds probeerde te doden.
Je hoeft niet van Al Zefzati te houden of van wat hij verkondigt. Hij is niet Abdelkrim en dat claimt hij ook niet. Ik weet wel zeker dat hij vecht voor rechtvaardigheid, en dat het mijn plicht is hem te steunen tevens als de Hirak die hij vertegenwoordigt. De Hirak is een pluralistische beweging waarin verschillende strekkingen met elkaar vervlochten geraken, sommige van die strekkingen zijn minder goed en sommige problematisch.
De Hirak is niet de som van zijn delen, het is een historisch blok in beweging. Dat is de manier waarop de Hirak moet begrepen worden en de manier waarop hij moet gesteund worden. Het beste scenario zou zijn dat de Hirak zich verspreidt naar de rest van het land en dat hij uit zijn regionale cocon breekt. Maar zelfs als dat niet gebeurt, is de Hirak nog steeds legitiem.
Tot slot moeten we het Marokkaanse regime duidelijk maken dat onze ogen gericht zijn op de Rif, dat we in de gaten houden wat daar gebeurt. Als Al Zefzafi of zijn kameraden iets overkomt dan zal de Makhzan de enige verantwoordelijke zijn.
