Het gerucht van een Grexit – een uitstap uit de eurozone¹ – groeit terug aan. De reden daarvoor is dat de onderhandelingen over de evaluatie van de structurele hervormingen en besparingen tussen de Griekse regering en de schuldeisers nog maar eens muurvast zijn komen te zitten. Daardoor komt de uitbetaling van de tweede schijf van de laatste noodlening in het gedrang, waardoor Griekenland het risico loopt zijn schulden niet te kunnen afbetalen.

Er is ten eerste een meningsverschil tussen de schuldeisers en de Griekse regering. Dat heeft niets te maken met het feit dat de Griekse regering geen hervormingen zou willen doorvoeren: Tsipras heeft immers al meer hervormingen door het parlement gejaagd dan zijn voorgangers. De schuldeisers eisen echter verdere hervormingen van de pensioenen, het belastingsysteem en van de tewerkstelling.

De Grieken weten wat dat betekent: nog meer snijden in de pensioenen, een verlaging van het belastingvrije plafond (dat nu op een inkomen van 8.636 euro per jaar ligt – 719,67 euro per maand; wie minder verdient – zowat de helft van de Griekse bevolking – is vrijgesteld van belastingen). Dat betekent ook het stemmen van wetten die collectieve ontslagen in de privésector mogelijk maken. De Griekse regering probeert de boot af te houden, omdat dit soort maatregelen moeilijk te verkopen is aan de geteisterde Griekse bevolking.

IMF wil schuldverlichting, EU weigert

Bovendien is er tussen de schuldeisers zelf ook spanning: de Europese partners kunnen het niet eens worden met het IMF over de duurzaamheid van de Griekse schuld. De schuldgraad ligt op dit moment rond de 180 procent van het Griekse bnp, wat volgens het IMF veel te hoog is. Volgens het IMF is de enige oplossing dat een deel van de Griekse schulden wordt kwijtgescholden.

De Europese partners zijn daar niet voor gewonnen en geloven dat Griekenland al zijn schuld kan afbetalen als er een langere looptijd wordt gegeven op de terugbetaling. Er zijn dit jaar verkiezingen in Nederland, Frankrijk en Duitsland en een schuldkwijtschelding aan Griekenland is daar moeilijk te verkopen.

 De zogenaamde doorbraak die er kwam op de eurogroep van 20 februari, was dat een afvaardiging van de schuldeisers vanaf 27 februari weer in Athene zal neerstrijken om de afgesproken hervormingen door te voeren. Dat gebeurde nadat Griekenland had ingestemd met het vooraf aannemen van nieuwe maatregelen die na 2019 zullen worden ingevoerd, indien de doelstellingen van het huidige hulpprogramma niet worden gehaald.

Hoewel deze maatregelen pijn gaan doen, beweerde Europees Commissaris voor Economie en Financiën Pierre Moscovici dat we op de goede weg zijn om een Grieks succesverhaal te schrijven. Bovendien vond hij dat de Grieken eindelijk een perspectief moesten krijgen en dat er licht aan het einde van de austeriteitstunnel moet beginnen schijnen. Vanaf 2019 zou er volgens hem geen enkele euro meer bespaard hoeven te worden. Griekenland is ondertussen al 15 jaar lid van de eurozone en heeft bijna de helft van die tijd, ongeveer 7 jaar, in die austeriteitstunnel doorgebracht.

Tegelijk stelt de Europese Commissie dat Griekenland het goed doet: het land kende in 2016 een economische groei van 0,3 procent die het gevolg zou zijn van de implementatie van het hulpprogramma en van een groeiend consumentenvertrouwen. Of dat een groei van enige betekenis is voor een land dat op de bodem zit? Voor de komende jaren voorspelt de Commissie trouwens een onwaarschijnlijke groei van 3,1 procent tot eind 2018, die de wenkbrauwen van menig econoom zal doen fronsen.

Bron tabel: Economic forecast for Greece (klik op tabel voor leesbare cijfers)

 Na de eurogroep van 20 februari kwam premier Tsipras in Athene een soortgelijk verhaal vertellen, namelijk dat de tijd van austeriteit achter ons zou liggen en dat er voor elke euro die ergens wordt bespaard, elders een euro zal worden uitgegeven. Daardoor zouden er geen netto-besparingen meer zijn. De uitkomst van de vergadering van de eurogroep is volgens de Griekse premier een “eerbaar compromis” waarbij sommigen wat geld zullen verliezen en anderen wat geld zullen winnen.

Tsipras wekt geen vertrouwen meer

Hij overtuigt de Grieken er allerminst mee. De Griekse bevolking ziet de toekomst nog steeds somber tegemoet en ziet geen enkele economische groei. De officiële werkloosheid mag dan gedaald zijn tot 23 procent, maar dat heeft te maken met het feit dat heel veel mensen die deeltijds werken (tot 6 uur per week) met een netto maandloon van 120-200 euro niet meer in die statistieken zijn opgenomen.

De werklozen onder de 427.000 Grieken die het land hebben verlaten sinds de crisis is uitgebroken, zitten ook niet meer in de werkloosheidscijfers, evenmin als het groeiende aantal werklozen dat niet langer de moeite doet om zich bij de tewerkstellingsdienst in te schrijven.

37,5 procent van de Grieken leeft ondertussen onder de armoedegrens. De financiële omzet van de Griekse supermarkten daalde vorig jaar met 6,5 procent en het verkochte volume met 8,9 procent. Meer dan drie kwart van de Griekse gezinnen heeft zijn inkomen in 2016 significant zien dalen. Een derde van de gezinnen heeft minstens 1 werkloze in huis. 40 procent van de Grieken heeft in 2016 minder uitgegeven aan voedsel.  

Begin 2017 heeft de regering-Tsipras de belastingen nog maar een keer verhoogd, waardoor de lasten steeds weer op dezelfde schouders terechtkomen. De verhoogde belastingen hebben er in ieder geval voor gezorgd dat Griekenland in 2016 een primair surplus² optekende: een overschot op de begroting voor de afbetaling van de rente op de openstaande leningen. Tegelijk wijst de Griekse Nationale Bank er in een rapport op dat het net deze hoge belastingen zijn die een rem op de economische groei zetten. En toch ziet de Europese Commissie én een hoge groei voor 2017 en 2018 én een nog groter primair surplus.

Alsmaar meer Grieken kunnen ondertussen niet meer aan hun betalingsverplichtingen voldoen. Burgers en bedrijven moeten nog voor 2,5 miljard euro aan achterstallige rekeningen betalen bij de openbare elektriciteitsmaatschappij. Dat bedrag is goed voor zowat de helft van haar omzet. Met dergelijke cijfers zal de privatisering van het staatsbedrijf wellicht weinig winst opleveren. Verder stonden de Grieken begin 2017 voor 95 miljard euro in het krijt bij de fiscus. Dat is bijna de helft van het huidige BNP. Heel veel mensen kunnen de hypotheek op hun woning niet meer afbetalen.

EU trojka eist omzeiling sociaal protest

Door deze schulden dreigen meer en meer mensen uit hun huizen te worden gezet. De Griekse wetgeving bepaalt dat huisuitzettingen moeten gebeuren in een vredegerecht in het bijzijn van een notaris. Dat gebeurt telkens op een woensdag. In het hele land zijn er op die dagen altijd grote protesten, waarbij notarissen worden bedreigd. Deze protestacties zijn zo efficiënt dat de huisuitzettingen regelmatig worden gestopt. Om dat tegen te gaan, hebben de schuldeisers de Griekse regering gedwongen om de wetgeving aan te passen en de huisuitzettingen elektronisch uit te voeren.

De inning van belastingen zelf verloopt overigens nog steeds niet zoals het hoort. In het dagelijkse betalingsverkeer kun je nog steeds producten aankopen met of zonder BTW naar eigen keuze. De meeste Grieken verkiezen natuurlijk om zonder BTW te betalen. “Die taksen gaan toch rechtstreeks naar Schäuble^3“, zo klinkt het. De overheid probeert deze vorm van belastingontduiking tegen te gaan door het gebruik van plastic geld te promoten.

Grieken kunnen aankoopbewijzen met krediet- en debetkaarten inbrengen bij hun belastingaangifte om zo te profiteren van belastingvermindering. Ondanks de enorme reclamecampagne van allerlei banken om mensen zo te overtuigen om kredietkaarten te gebruiken, is er veel aarzeling. De schuldeisers willen namelijk ook aan die belastingvermindering tornen. Bovendien moet je telkens een commissie betalen als je met een kaart betaalt en ondertussen telt elke cent.

90 procent Grieken gelooft er niet meer in

De Grieken delen evenmin het optimisme van Europees Commissaris Moscovici. Bij een recente opiniepeiling gaf slechts 10 procent van de ondervraagden aan dat ze nog een beetje hoop hadden dat het met Griekenland de goede kant op gaat. De anderen hebben alle hoop verloren.

Hoe langer hoe meer Grieken het niet erg meer lijken te vinden als het land uit de eurozone stapt. Ze zien geen toekomst meer met de euro en worden dus ook niet meer afgeschrikt door de rampscenario’s die de ronde doen indien Griekenland terugkeert naar de Griekse munt drachme. De grootste angst van de Grieken bij het verlaten van de eurozone, is dat ze dan weer helemaal zullen overgelaten zijn aan de willekeur van hun eigen politici, die ze voor geen haar meer vertrouwen.

Er restte de Grieken nog een beetje hoop dat de opgelegde structurele hervormingen, zoals het afschaffen van de collectieve arbeidsovereenkomst, in zouden gaan tegen de Europese regels voor toetreding tot de EU. Die hoop werd een paar dagen geleden echter de kop ingedrukt door Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker. Hij liet in een brief weten dat de maatregelen die in het noodprogramma worden genomen en worden uitgevoerd door het Europese Stabiliteitmechanisme (ESM) buiten het wettelijke kader van de EU vallen.

2017 is een verkiezingsjaar voor een aantal EU-lidstaten en daarom zal er regelmatig goed nieuws moeten worden verspreid over Griekenland. De toekomst zal moeten uitwijzen of het om fake news zal gaan of niet. Op dit moment zijn er echter maar weinig tekenen in Griekenland zelf dat het de goede kant op gaat.

1  De ‘eurozone’ heet officieel Europese Monetaire Unie (EMU) en omvat 19 van de 28 EU-lidstaten. Met Grexit bedoelt men in eerste instantie alleen de uitstap uit de eurozone en nog niet volledige uitstap uit de EU, naar analogie met de Brexit van Groot-Brittannië.

2  Het verschil op de begroting tussen 1 januari en 31 december in een gegeven jaar, zonder rekening te houden met de termijnbetalingen van lopende schulden. Anders gezegd, het overschot dat de overheid zou hebben als ze geen langlopende schulden zou moeten afbetalen.

3  Wolfgang Schaüble, Duits minister van financiën.